Ο ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΚΑΙ Η ΕΜΙΛΙ

Στυλιανός Αλεξίου*_ένας «μηχανικός» του λόγου

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΤΕΕ_ ΤΑΚ _ 19.02.2011
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ_ ΗΡΑΚΛΕΙΟ


Επεξεργασμένη φωτο.από την εκδήλωση_Αρχείο Μαρίας Χουλάκη



Μικρός ποιητικός χαιρετισμός

σ΄ένα μηχανικό του λόγου**

Εκλεκτέ δάσκαλε των εραστών του λόγου, φίλες και φίλοι, αγαπητοί συνάδελφοι

Ιδού λοιπόν ένας μηχανικός του λόγου όπως εύστοχα τον χαρακτήρισε η Αγγέλα Καστρινάκη, που μας τιμά όλους ετούτη τη βραδιά, κομίζοντας με την παρουσία του σ΄ αυτό το χώρο της μνήμης ,ένα δώρο ακριβό σε όλους μας. Θυμούμαι ακόμη νέος τα φαγιούμ και τις εικόνες της κρητικής σχολής σε τρεις πολύτιμες εκθέσεις που έφερε στο χώρο αυτό ο Νίκος Γιανναδάκης, καθαγιάζοντάς τονε για πάντα με μια σεβαστική προσφορά ζείδωρη για την πόλη. Ναι, και τα έργα του Δομήνικου πάλι εδώ, που κίνησε από το Χάνδακα χρόνους πολλούς πριν μισέψει κι η Μεσοπαντίτισσα, για να στολίσει με το πάθος και τους κόκκινους χιτώνες του, καθεδρικούς στο μακρινό Τολέδο.

Και απόψε πάλι κάτω από τις τοξοστοιχίες της στολισμένης με πλουμισμένα σχέδια αρχιτεκτόνων βασιλικής ξαναλάμπει πάλι το ίδιο φως που μόνο ο Λόγος του πολιτισμού έχει τη δύναμη να εκπέμπει. Ένας αρχιτεχνίτης της γραφής, ο Στυλιανός Αλεξίου, στήνει με τις λέξεις του ανώγια και κατώγια ,εναποθέτει λίθους θεμελιακούς και πλέκει σκαλωσιές για να περάσουνε τα υλικά της έμπνευσης και να αναδυθούνε από τις βάσεις και τα υποστρώματα, ευφορικά χαρμάνια που με αδρές περίτεχνες υφές θα υψώσουνε στον ουρανό τη στιβαρή δομή του λόγου. Χαράζοντας στ’ ανώφλια ρίμες από τον ‘Ρωτόκριτο ,κλείνοντας τρυφερές προσωπικές γραφές φιλίας και μνήμης στου χρόνου τις φιάλες- χτισμένες λες μέσα στα ανακουφιστικά ημιθόλια που γεφυρώνουν τις αντηρίδες των περασμένων με τα μελλούμενα- κι ανακατεύοντας τις άκρες και τα σπαράγματα των λέξεων ,καθώς μπαίνουν η μια δίπλα στην άλλη για να γενούνε σώμα και να στεριώσουν και να λάμψουνε κάτω απ’ το φως του νου οι γοητευτικές ψηφίδες του μαστόρου, που έγνοια του λες μοναδική και κάματο σωματικό μα και διανοητικό συνάμα έχει το κτίσιμο ενός κόσμου που για τους μύστες και τους υποψιασμένους, αλλά και για τους απόμακρους ακόμη, μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα εξαιρετικό Τοπίο νοήματος, τοιχογραφημένο με τα υλικά της ύπαρξης της ίδιας.

Είναι ο λόγος του στ΄ αλήθεια δροσερός σαν ποίημα που αναβλύζει από το χθόνιο βάθος εκεί που μόνο οι νεροσυρμές με νάματα καθάρια σαν τα κρύσταλλα διαβαίνουν από τις γης τις χαραμάδες και σκιερός σαν λιακωτός οξώστης την ώρα της απαντοχής μετά τη δύση του ήλιου. Το έργο του απύθμενη κατάθεση μιας τέχνης που πορεύεται με διανοητικούς κυματισμούς στα μονοπάτια μιας γλώσσας που του τη χάρισαν κι εκείνου –ελληνική- στις αμμουδιές του Ομήρου. Ίχνη που ανεξίτηλα χαράχτηκαν σε κριτικά δοκίμια και μελέτες, σε οδηγούς και ξεναγήσεις για τις αρχαιότητες , σε μεταφράσεις και ποιητικές μεταγραφές σε ζώπυρης φροντίδας κείμενα κι ανεμαζώματα σαν του αξεπέραστου ΄Ρωτόκριτου και της Αρετούσας, σε κείμενα θυμητικά για φίλους και ανθρώπους εξαιρετικούς που γνώρισε και εκτιμά, σε γραφές πολύτιμες με τη μοναδική της Μάρθας συντροφιά και συνδρομή, σε διαλόγους θεατρικούς μιας ντόπιας αναγέννησης και σε τραγούδια δημοτικά και στιχοπλοκίες του ατέρμονος χρόνου που αναδιπλώνεται συνέχεια μέσα από τις ριμαδόρικες φόρμες και τις διηγήσεις και την παραμυθία της διήγησης, αυτός είναι ο μοναδικός εξαίσιος πλούτος μιας ολοένα και πιο στοχαστικής εξύψωσης που αποτελεί το σύμπαν αυτού του μεγάλου τέκνου της Κρήτης και του Κόσμου.

Που μόνο ο λόγος μπορεί να τον επαναθεμελιώνει ηθικά κάθε μέρα, όπως τόσο εύστοχα σημείωνε το 2006 σε μια σπουδαία αποστροφή της η Τζούλια Κρίστεβα στην Καθημερινή και να διασώζει τα νοήματα που χάθηκαν τότε στα Κερκυραϊκά του Θουκυδίδη με τους εμφύλιους των λέξεων όπου οι αντίπαλοι δεν δίσταζαν να διαστρέφουν το περιεχόμενο και τις έννοιες μαζί, στην εποχή του Γαλιλαίου που εναντιώθηκε στον ανορθολογισμό διατυπώνοντας με θάρρος το προσωπικό του κοσμικό όραμα και επιμένοντας να υπερασπίζεται τα αυτονόητα, στη φοβερή περίοδο του ευρωπαϊκού μεσοπολέμου που άνοιξε τις πύλες για την κόλαση με τον αφορισμό «η εργασία απελευθερώνει» γραμμένο με γράμματα μεταλλικά στην είσοδο του Άουσβιτς και υποχρεώνοντας τον Τιοντόρ Αντόρνο να πει πως μετά απ΄ αυτό «…η ποίηση είναι βαρβαρική…» , στη φράση του Όργουελ στο «1984» που εμπνευσμένος από «το άπειρο και το μηδέν» του Αρθουρ Καίσλερ διατείνονταν πως «…η ελευθερία είναι σκλαβιά…».Για να ξαναβρεθούν στην αγωνία της σολωμικής επίκλησης «…μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα…», στη δωρικής λιτότητας φράση «Amor Omnia» στη τελευταία σκηνή της αξεπέραστης Γερτρούδης του Δανού Καρλ Ντράγιερ, στους μοναδικούς στίχους της ερωτευμένης Αρετούσας «…Και πώς μπορώ να σ' αρνηθώ κι α θέλω δε μ' αφήνει τούτη η καρδιά που εσύ 'βαλες σ' τς' αγάπης το καμίνι….» και ακόμη στη σπαρακτική επίκληση «…στο μαύρο γάλα της αυγής…» του Πάουλ Τσέλαν, όπου μόνο οι λέξεις και η ποίηση μπορούν να πουν όλα όσα ξεπερνούν το φάσμα της ανυπαρξίας και δείχνουν πως το πάθος για ζωή εναντιώνεται στη φθορά και τη βαρβαρότητα. Ο λόγος του Στυλιανού Αλεξίου είναι καμωμένος από χιλιάδες στέρεα υλικά και συνάψεις πολύτροπες και το ανθεκτικό κονίαμά του αντλεί από όλα τα κοιτάσματα της βιωμένης εμπειρίας της γλώσσας και είναι χυτεμένο με τρόπο πολύσχημο στα βιβλία και το έργο του δένοντας το κλειδί του θόλου που μας σκέπει. Του «τεύχους» (δηλ. του κτίσματος) της λογικής αλλά και του ονείρου μας αντάμα.

Ολοκληρώνοντας, αυτό τον από βάθους μικρό χαιρετισμό ενός Αρχιτέκτονα στον αρχιμάστορα του λόγου, θέλω να του αφιερώσω λίγους μονάχα στίχους .Το ποίημα με αριθμό «778», που έγραψε η Έμιλι Ντίκινσον –το 19ο αιώνα- που τόσο προσωπικά με συγκινεί αλλά θαρρώ πως κάνει και για την περίσταση. Το έγραψε κι ύστερα το’ κλεισε κι αυτό μέσα σ΄ ένα συρτάρι για να το ανασύρει μετά από χρόνια λήθης η μυστική αίσθηση που επιτρέπει να διαβείς απρόσμενα σ΄εκείνο το κρυφό δωμάτιο της «ζώνης». Να μην ΄πομείνεις απόξω δηλαδή ωσάν τους τρεις αλαφροϊσκιωτους περιηγητές στον «Στάλκερ», το κινηματογραφικό δοκίμιο του ποιητή των κινούμενων εικόνων μάρτυρα Αντρέι Ταρκόφσκι, καθώς μπορεί να σου λείπει η «μέσα βλέψη» κατά που ΄γραφε ο Πικιώνης ή η «εσωτερική όραση» αν προτιμάτε τον Σεμίρ Ζεκί. Λέει ετούτο το μικρό διαμάντι λοιπόν που σας αφιερώνω σεβαστέ δάσκαλε όλων μας:

Ποίημα με αρ.778 / Έμιλι Ντίκινσον

Tέσσερα Δέντρα – σ ΄έρημο Χωράφι –

Δίχως Τάξη

'Η Σκοπό, ή Δράση Φανερή –

Στην ίδια θέση –

Ο Ηλιος – ένα Πρωί τα συναντά –

Ο Ανεμος –

Κανένας Γείτονας – κοντά τους –

Μόνο ο Θεός –

To Χωράφι τους δίνει – τον Τόπο –

Για χάρη Του – Εκείνα – το Βλέμμα του Περαστικού –

Μιας Σκιάς, ή ενός Σκίουρου ,ίσως-

Κάποιου Παιδιού –

Ποιο είναι το Έργο τους στην όλη Φύση –

Ποιό Σχέδιο

Καθένα χώρια- εμποδίζει – ή επιτρέπει –

Άγνωστο –

Odyss,20.02.2011

Σημειώσεις:

*/ Ο Στυλιανός Αλεξίου, γεννημένος πριν από 90 χρόνια (1921-), στη διάρκεια σχεδόν ενός κρίσιμου αιώνα, εξακολουθεί να αποτελεί πάντα τον ακαδημαϊκό δάσκαλο, το συγγραφέα, τον αρχαιολόγο, τον ερευνητή και στοχαστή του Κρητικού πολιτισμικού υποστρώματος αλλά και όλων των προσλήψεων ενός βαθιά ουμανιστικού προσωπικού βιώματος με τις οποίες τον εφοδίασε η συστηματική και επίπονη αναζήτηση σε όλες τις περιοχές της ιστορικής και της λογοτεχνικής διαδρομής του τόπου και κατάφερε να αναδειχτεί σε σημαίνουσα προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων. Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης (δίδαξε την περίοδο 1977-1991), πρώην Γενικός Έφορος Αρχαιοτήτων Κρήτης και Διευθυντής του Μουσείου Ηρακλείου (1962-1977), είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, του Γερμανικού Ινστιτούτου και Επίτιμος Διδάκτωρ των πανεπιστημίων Padova, Αθηνών και Κύπρου. Ανακάλυψε τους υστερομινωικούς τάφους του Λιμένος Κνωσού και τους πρωτομινωικούς θολωτούς τάφους της Λεβήνος (Λέντα).Στο μουσείο Ηρακλείου δημιούργησε μια νέα πτέρυγα και την αίθουσα της Συλλογής Γιαμαλάκη. Ίδρυσε τα μουσεία Χανίων και Αγίου Νικολάου.

Δημοσίευσε πολλές εργασίες σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Πραγματοποίησε φιλολογικές μελέτες και εκδόσεις έργων ("Έρωτόκριτος", "Απόκοπος", "Βοσκοπούλα", "Διγενής Ακρίτας", Σολωμός"), καθώς και μελέτες σχετικές με την κοινωνία, τη ζωή και τον πολιτισμό της Κρήτης από το 15ο μέχρι το 17ο αι. Άλλες εργασίες του αφορούν σε θέματα ιστορικής γλωσσολογίας και σε ετυμολογήσεις λέξεων του κρητικού ιδιώματος και των νέων ελληνικών. Τους τελευταίους μήνες του 2010 εξέδωσε ένα ογκώδες βιβλίο ,την «Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας» και μια μικρή συλλογή κειμένων μνήμης και φιλίας για πνευματικές προσωπικότητες κυρίως της Κρήτης που αποτελούν σπουδαία πονήματα μιας αδιάκοπης δραστηριότητας και ενός διαρκούς εφηβικού ζήλου. Είναι επίτιμο μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Τιμήθηκε με πολλά βραβεία μεταξύ των οποίων το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας (1993), ο Χρυσούς Σταυρός του Τάγματος της Τιμής (2003), ο τίτλος του Commendatore της Ιταλικής Δημοκρατίας και ο Χρυσούς Σταυρός Αγίου Ανδρέου της Αρχιεπισκοπής Αυστραλίας και έχει ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης Χανίων και Σητείας.

Σε όλους τους χώρους των ενδιαφερόντων του, η εκτεταμένη και εξαντλητική εντρύφηση, η καθαρότητα των προσεγγίσεων, η πρωτοτυπία και η εγκυρότητα των διατυπώσεων και η ανυπόκριτη ορθολογική του διάθεση που πλουτίζεται από τις προσωπικές αρετές που τον διακρίνουν, τοποθετούν τον πάντα ακμαίο αυτό άνθρωπο των γραμμάτων και εκλεκτό τεχνίτη του λόγου σε μια ιδιαίτερη θέση που τιμά την Κρήτη και τους ανθρώπους της, το Ηράκλειο και την ελληνική επιστημονική κοινότητα που με τόση συνέπεια υπηρετεί μέχρι σήμερα.

 

**/Το κείμενο αυτό αποτελεί το σύντομο χαιρετισμό μου στην εξαιρετική συνάντηση του Στυλιανού Αλεξίου με τους μηχανικούς του τμήματος Ανατολικής Κρήτης του ΤΕΕ,το Σάββατο 19.02.2011, στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο. Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν η Αγγέλα Καστρινάκη, Καθ.Νεοελληνικής Φιλολογίας του Παν.Κρήτης, ο Κώστα Ανδρουλιδάκης Αν.Καθηγητής Φιλοσοφίας του Παν.κρήτης και η Λένα Τζεδάκη-Αποστολάκη, Φιλόλογος-Ιστορικός. Χαιρετισμούς έκαναν ο Πέτρος Ινιωτάκης,Πρόεδρος της Δ.Ε. του ΤΕΕ-ΤΑΚ και η Μαρία Φραγκιαδάκη, Φιλόλογος και αντιπρόεδρος του Συνδ.Φιλολόγων Ν.Ηρακλείου. Η βραδιά ολοκληρώθηκε με το μοναδικό φωνητικό σύνολο "Θαλήτας" υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Γεωργίου Καλούτση.