29.12.09

O ΠΟΝΟΣ ΤΟΥ [ΘΕΙΟΥ] ΛΟΓΟΥ

΄Η ΣΚΗΝΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ

Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΝΟΡΑΣΗ ΤΟΥ MAX ERNST
ΩΣ ΠΡΟΑΝΑΚΡΟΥΣΜΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ
ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΣΕ ΤΕΡΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΓΥΜΝΩΣΕ
ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΝΟΗΜΑ -ΜΕΤΑ ΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ-
ΚΑΤΑ ΤΗ ΡΗΣΗ ΤΟΥ Τ. ΑΝΤΟΡΝΟ



Max Ernst: H Παρθένος "δέρνει" το μικρό Χριστό, με αυτόπτες
μάρτυρες τον Αντρέ Μπρετόν,τον Πωλ Ελυάρ και το ίδιο το

ζωγράφο, 1926. Μουσείο Lwdvig Koλωνίας.

[ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2009]
Ο Andre Breton,o Paul Eluard και ο καλλιτέχνης [Max Ernst], αυτόπτες μάρτυρες ενός τρυφερού (?) ξυλοδαρμού, που σκανδάλισε το 1926 τους κληρικούς -και όχι μόνο- της καθολικής εκκλησίας.
Ο Max Ernst, δεν υπήρξε μόνο ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος των σουρεαλιστών αλλά και ένας σημαντικός καλλιτέχνης που σημάδεψε με το έργο του μια μεγάλη περίοδο του 20ου αιώνα. Οι ριζοσπαστικές ρήξεις στο χώρο των ιδεών και των αναζητήσεων της αρχιτεκτονικής και της τέχνης που κυοφορήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και εκφράστηκαν δυναμικά (μετά το "συμβολισμό" στην αυγή του 20ου αιώνα), προκάλεσαν μια δημιουργική αναστάτωση σε όλα τα πεδία πρόσληψης καιεπεξεργασίας του σημαίνοντος και του σημαινόμενου των δημιουργικών γραφών που μέχρι σήμερα εξακολουθούν να επηρεάζουν τις προτιμήσεις και την εικονογραφία της υστερο- και μετα-μοντέρνας κατάστασης. Φουτουρισμός, κονστρουκτιβισμός, bauhaus, μοντερνικότητα του μεσοπολέμου. Σημεία καμπής για την εξέλιξη της σύγχρονης καλλιτεχνικής και αρχιτεκτονικής συνθήκης που με πολλές και ιδιαίτερες αφετηρίες σε κάθε τόπο, καθόρισαν σημαντικά την ταυτότητα και το συνολικότερο σώμα και της νεώτερης αρχιτεκτονικής μας στρωματογραφίας.

Με αφορμή την πρόσφατη έκδοση από την ΑΓΡΑ, της εμβληματικής ομιλίας του Ανδρέα Εμπειρίκου για το σουρεαλισμό το 1935 στην Αθήνα, που είχε χαθεί για πολλά χρόνια και βρέθηκε πρόσφατα, ανέσυρα από τη μνήμη τις δικές μου αναφορές και ξαναθυμήθηκα τη γοητεία που μου ασκούσαν κατά τη διάρκεια των σπουδών στην αρχιτεκτονική της Αθήνας, μερικά έργα των σουρεαλιστών και του μεταφυσικού De Chirico, που γεννημένος στο Βόλο το 1888,έμελλε να αποτελέσει τον άτυπο γενάρχη του σουρεαλιστικού κινήματος και να επηρεάσει καθοριστικά την εικονογραφία και το περιεχόμενο των θεματικών του προτιμήσεων. Ο πίνακας του Max Ernst που απεικονίζει μια αναγεννησιακή Μαντόνα να «δέρνει» το μικρό Χριστό, με αυτόπτες μάρτυρες τον Αντρέ Μπρετόν, τον Πωλ Ελυάρ και τον ίδιο το ζωγράφο, που σχεδόν κρυμμένοι παρακολουθούν πίσω από το μεταφυσικό αρχιτεκτονικό σκηνικό (που παραπέμπει άμεσα στις πρώιμες επεξεργασίες του De Chirico),ήταν ένα θέμα που σαφέστατα δημιούργησε ενόχληση στους συντηρητικούς κύκλους της καθολικής εκκλησίας των ατελείωτων κανόνων και εντολών που πρέπει με απόλυτη ευλάβεια και αυστηρότητα να ακολουθούν οι πιστοί. Μια σχετικά πρόσφατη ταινία του ισπανού Πέδρο Αλμοδόβαρ ("Κακή εκπαίδευση"/"La mala educacion"/2004) αναφέρεται με το δικό της τρόπο στο αντίστοιχα αυστηρό περιβάλλον της καθολικής εκπαίδευσης στην Ισπανία, μια χώρα όπου η Ιερά Εξέταση διέγραψε μια από τις πιο ανατριχιαστικές της θητείες.

Είναι λοπόν σαφές το σημαίνον στον τολμηρό αυτό πίνακα του 1926 , στη διάρκεια της μεσοπολεμικής ρητορικής που οδήγησε τον κόσμο στην κόλαση μετά από λίγα χρόνια και γίνεται κατανοητή ίσως τώρα περισσότερο από απόσταση, πως η τέχνη εκείνης της περιόδου των ρήξεων και των ανατροπών δεν έκανε τίποτα παραπάνω από το αντικατοπτρίζει τη συνολικότερη συνθήκη ενός κόσμου που κυοφορούσε ήδη στα σπλάχνα του τον πόνο και τον πόλεμο, τις διαδοχικές κρίσεις και τα πογκρόμ, τη ναζιστική λαίλαπα που σάρωσε στο πέρασμά της την ποίηση και την ηθική και έβαλε στο κέντρο του βίου την κοινοτοπία του κακού όπως εύστοχα διατύπωσε –μεταπολεμικά βέβαια- η καθηγήτρια φιλοσοφίας Χάνα ΄Αρεντ.

Ο πίνακας αυτός κατά τη γνώμη μου δεν ήθελε να σκανδαλίσει ή να εικονογραφήσει μόνο κριτικά τους καταναγκασμούς του θρησκευτικού συναισθήματος, αλλά συμπύκνωσε με σχεδόν «τρυφερό» τρόπο την επερχόμενη απειλή του αφόρητου ανθρώπινου πόνου, θέτοντας με έξοχο σουρεαλιστικό λεξιλόγιο το μικρό αθώο Χριστό και "Λόγο του Θεού", στα γόνατα της κοινής μας Μητέρας, όπου το βίωμα δεν είναι διαφορετικό από τη δική μας αντίστοιχη παιδική εμπειρία, όπου "έπιπτε ράβδος όταν δεν έπιπτε Λόγος". Είναι βέβαια αυτονόητο, πως στις διαθέσεις μιας σχεδόν αυτόματης κατά την ηθελημένη ρητορική των σουρεαλιστών γραφής δεν υπήρχε τότε ούτε κατά διάνοια η σκέψη μιας λόγιας ή λογικής στάσης απέναντι στα γεγονότα της ζωγραφικής τους αφήγησης. Κι όμως, τώρα αποκαλύπτεται πως ειδικά στις κορυφαίες καλλιτεχνικές διατυπώσεις των σουρεαλιστών, οι συνυφάνσεις και οι συνάψεις του ονειρικού στοιχείου και της λογικής ήταν πάντα μέρος μιας προσεκτικά επεξεργασμένης και σχολαστικά αρθρωμένης εικονοποιίας που μας κατέλιπε μερικά από τα σημαντικότερα και περισσότερο εμβληματικά έργα στην ιστορία της μοντέρνας ζωγραφικής.

Αντί σχολιασμού βέβαια θα μπορούσα απλά να παραθέσω μόνο αυτό τον εκπληκτικό πίνακα που θυμήθηκα ανήμερα τα Χριστούγεννα καθώς διάβαζα το κείμενο της ομιλίας του Ανδρέα Εμπειρίκου που ανεπιφύλακτα προτείνω ανάμεσα στις εκδόσεις του 2009, που αξίζουν μια θέση στις βιβλιογραφικές μας προτιμήσεις.
Οdyss, 29.12.2009

10.12.09

ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΕΠΑΝΑΘΕΜΕΛΙΩΝΕΙ ΗΘΙΚΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ (ΜΑΣ)

Με αφορμή τη σημερινή μέρα [10.12.2009] που είναι
αφιερωμένη στην παγκόσμια διακήρυξη για τα
ανθρώπινα δικαιώματα, ο λόγος στην ύπατη αρμοστή
του ΟΗΕ για τα σχετικά ζητήματα, κ. NAVI PILLAY*

ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΣΤΟΧΟΣ
΄Αρθρο της Navi Pillay

φωτο. Η κ. Νavi (Navanethem) Pillay

Οι παλαιές και οι νέες μορφές διακρίσεων και μισαλλοδοξίας εξακολουθούν να διαιρούν τις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο. Το αίσθημα της ξενοφοβίας βρίσκεται σε άνοδο και συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης για δημαγωγικούς ή σκοτεινούς πολιτικούς σκοπούς. Μέρα με τη μέρα η διαβρωτική επίδραση της ξενοφοβίας υπονομεύει τα δικαιώματα των αμέτρητων θυμάτων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στη φετινή Ημέρα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (10 Δεκεμβρίου 2009), τα Ηνωμένα Εθνη ζήτησαν από όλο τον κόσμο να αγκαλιάσει τη διαφορετικότητα και να δώσει τέλος στις διακρίσεις.

Οι διακρίσεις μπορούν να λάβουν πολλές μορφές, κρυφές ή ολοφάνερες, δημόσιες ή ιδιωτικές. Μπορεί να πάρουν τη μορφή του θεσμοθετημένου ρατσισμού ή της εθνοτικής διαμάχης και να εκδηλώνονται με επεισόδια μισαλλοδοξίας και απόρριψης πέρα από κάθε έλεγχο. Θύματα των διακρίσεων είναι τα άτομα ή οι ομάδες ατόμων που θεωρούνται διαφορετικοί, λόγω της φυλής, του χρώματος, του φύλου, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, της περιουσιακής κατάστασης, του τόπου γέννησης, της αναπηρίας ή του σεξουαλικού τους προσανατολισμού.
Οι διακρίσεις έχουν πολλά επίπεδα. Τον μεγαλύτερο αποκλεισμό και τη μεγαλύτερη περιστολή των δικαιωμάτων τους αντιμετωπίζουν τα περιθωριοποιημένα άτομα όταν επιχειρούν να αποκτήσουν πρόσβαση στη στέγαση, την τροφή, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και την εκπαίδευση.

Τα άτομα με αναπηρία αποτελούν τη μεγαλύτερη και πιο μειονεκτούσα μειονότητα του κόσμου. Για παράδειγμα, το 98% των παιδιών με αναπηρίες στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν πηγαίνει στο σχολείο. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί αντιπροσωπεύουν το 5% του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά και το 15% των φτωχότερων μελών του. Οι γυναίκες εργάζονται τα δύο τρίτα των ωρών εργασίας και παράγουν τη μισή ποσότητα των τροφίμων παγκοσμίως. Ωστόσο, λόγω των διακρίσεων και των στερεοτύπων σχετικά με τον ρόλο των φύλων, κερδίζουν μόνο το 10% του παγκόσμιου εισοδήματος ενώ κατέχουν λιγότερο από το 1% των ιδιοκτησιών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η Ιστορία έχει αποδείξει επανειλημμένως ότι όταν οι διακρίσεις, η ανισότητα και η μισαλλοδοξία αποκτήσουν ρίζες, μπορούν να καταστρέψουν τα ίδια τα θεμέλια των κοινωνιών, να περάσουν τα σύνορα και να δηλητηριάσουν τις σχέσεις μεταξύ των εθνών.
Η Ιστορία έχει επίσης επιβεβαιώσει ότι αυτού του είδους οι αποτρόπαιες πρακτικές δεν έχουν καμία απολύτως θετική πλευρά. Οι διακρίσεις υπονομεύουν την κοινωνική και οικονομική συνοχή της κοινωνίας. Απομυζούν τους πόρους της. Σπαταλούν τα ταλέντα της. Περιθωριοποιούν τα παραγωγικά άτομα και καταπιέζουν τη δημιουργικότητά τους.
Οφείλουμε να καταπολεμήσουμε τη μισαλλοδοξία και τα στενά συμφέροντα που γεννούν τις διακρίσεις. Το πράττουμε ήδη. Το όραμα των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η απόλυτη αποφασιστικότητα και η ενέργειά τους έχουν αποδώσει καρπούς.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι έχουμε επιτύχει αξιοσημείωτη πρόοδο, αλλά δεν θα πρέπει να σταματήσουμε εδώ. Οι διακρίσεις δεν εξαφανίζονται μόνες τους. Πρέπει να τις καταπολεμούμε εκεί που εμφανίζονται. Πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά και να προχωρήσουμε γρήγορα.
Δεν πρέπει να παραβλέπουμε επίσης το γεγονός ότι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μάς κάνει όλους πλουσιότερους. Αντίθετα, η υποβίβαση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας έχει συνέπειες για όλους μας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις σημερινές πολυεθνικές και πολυπολιτισμικές κοινωνίες μας. Είναι επίσης εξαιρετικά επείγον να καταπολεμήσουμε τις διακρίσεις σε περιόδους κρίσης, όπως στην τρέχουσα οικονομική ύφεση, η οποία έχει δυσανάλογες επιπτώσεις για τους περισσότερο ευάλωτους και τις ήδη περιθωριοποιημένες ομάδες της κοινωνίας. Ο ανταγωνισμός για τους λιγοστούς πλέον πόρους εκθέτει τις μειονότητες σε υπόνοιες και επιθέσεις.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1948, η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διακήρυττε κατηγορηματικά ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Περισσότερα από εξήντα χρόνια αργότερα, τα λόγια αυτά ηχούν με αμείωτη ένταση. Ας κάνουμε τις αρχές της Οικουμενικής Διακήρυξης πραγματικότητα παντού. Η παγκόσμια ανεκτικότητα και ο σεβασμός της διαφορετικότητας είναι ο μεγάλος μας στόχος.-

*΄Υπατη αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Το άρθρο της φιλοξενήθηκε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ στις 10.12.2009.
Eίναι στη θέση αυτή από 1.9.2008 για τετραετή θητεία. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ν. Αφρική. Μέλος του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας της και διακεκριμένη παρουσία στον αγώνα για τα δικαιώματα του ανθρώπου και την υπεράσπιση της διαφορετικότητας. Η καταγωγή της είναι από τη Σρι Λάνκα.

Οdyss, 10.12.2009
links:

6.12.09

O LEON LEVINSTEIN και Ο ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ

Η αστυγραφία των δρόμων, οι προσλήψεις των μεγεθών
στο δημόσιο χώρο και οι πολύπλευρες τεκμηριώσεις τους
μέσω της λειτουργίας του βλέμματος

Η ανασύσταση του κόσμου των αισθημάτων μέσω της

κατάλυσης της συναισθηματικής σκόπευσης και του
φορτίου των πολύπλευρων στρατεύσεων του δημιουργού

Η «περίπτωση» του αμερικανού φωτογράφου

Leon Levinstein (1910-1988)*


Το βλέμμα του Leon Levinstein είναι ξεχωριστό και ο τρόπος που το μετασχηματίζει σε (ασπρόμαυρες) φωτογραφικές λήψεις, τουλάχιστον συναρπαστικός. Μόνο μια φωτογραφία, που εικονογραφούσε την είδηση για την – πρώτη - έκθεση έργου του στην Αθήνα** αυτό το χειμώνα, ήταν αρκετή για να κινητοποιήσει την αναζήτηση για το έργο του και τη γοητευτική όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια γνωριμία με την εξαιρετική δημιουργική του κατάθεση στο χώρο της φωτογραφίας.




Ξεπερνώντας προσεγγίσεις και κριτικές αξιολογήσεις πολλών επωνύμων ή και ειδικών*** θα ήθελα να σταθώ μόνο στα στοιχεία της ματιάς του που μου προκάλεσαν ενδιαφέρον ή και θαυμασμό καθώς κατάφεραν να συναιρέσουν υποθέσεις και ζητήματα που εξακολουθούν πάντα να διατηρούν σε εκκρεμότητα τη σχέση του βλέμματος με όλα όσα αντιπροσωπεύει η καταγραφή, η τεκμηρίωση ή και η αναπαράσταση της δημιουργικής εμπειρίας που έχει αποτυπώσει με όλες τις δυνατές τεχνικές ή και τεχνολογικές ακόμη δυνατότητές της η σύγχρονη εξέλιξη.

Ο κόσμος μας βρίθει από αμέτρητες εικόνες μιας οριστικής θεαματικής κυριάρχησης που έχει σταδιακά μετασχηματίσει τα «σημεία» και τις εμβληματικές εικονογραφίες του χτες σε λογότυπα ή εμπορικά σήματα. Μετά από μια κατακλυσμική του συσσώρευση το κεφάλαιο έχει πια οριστικά μετατραπεί σε ευδιάκριτες εικόνες που αναπαράγουν στο διηνεκές τη νέα οικονομική και κοινωνική μας συνθήκη. Ο Γκι Ντεμπόρ, πρώιμος και μαχητικός οραματικός προφήτης της «κοινωνιολογίας του θεάματος» φαντάζει σήμερα τόσο δικαιωμένος και η σύγχρονη σκέψη μοιάζει να αγωνιά για να καταφέρει να διατυπώσει τις νέες παραμέτρους πάνω στις οποίες δομείται ή καλύτερα αποδομείται ο συλλογικός μύθος της ύπαρξης. Η τέχνη του δρόμου (street art) φαίνεται να παράγει την πιο δυνατή ερμηνεία του θεάτρου συμβάντων του σήμερα ,εποχή που η δυναμική της εξέλιξης έχει μεταφερθεί από τις οροφές των καθεδρικών ,των εργοστασίων, των μουσείων και τα εργαστήρια των καλλιτεχνικών ομάδων του 20ου αιώνα στις παρατημένες καπνοδόχους ή υψικαμίνους και τους ψηλούς μαντρότοιχους του εκτεταμένου δικτύου των δρόμων των αχανών μητροπολιτικών εξαπλώσεων.

Ο Leon Levinstein υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της νεοϋορκέζικης σχολής στη φωτογραφία. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως μια μητρόπολη με την κλίμακα μεγεθών αυτής της καταπληκτικής πόλης καταφέρνει να προσφέρει ένα ανεξάντλητο υλικό από το οποίο αντλούν έμπνευση για τις περιηγήσεις τους μερικοί από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες του 20ου αιώνα. Η ατμόσφαιρα και η ένταση της αστικής δραστηριότητας και της γεωγραφίας της Νέας Υόρκης είναι μοναδική και αυτό το γεγονός εκφράζεται με μια αντίστοιχη ορμή και σε όλα τα γεγονότα αλλά και τη ζωή των ανθρώπων της. Αναμφίβολα η πόλη αυτή μπορεί να γονιμοποιεί και να μετατρέπει σε εύφορη γραφή όλες εκείνες τις μεταβάσεις στα σχήματα και τα μεγέθη που περιγράφουν την αστική της εικονογραφία και παράλληλα δημιουργεί ερεθίσματα για την ανάπτυξη πολλών οπτικών που έχουν σχέση με το μετασχηματισμό της εικόνας, με την κατανόηση της σχέσης του μεγάλου και του μικρού, με την αποτύπωση του συλλογικού γεγονότος και του προσωπικού βιώματος σε ένα αχανές αστικό τοπίο, με τη μοναδική εμπειρία της συμπαράθεσης των πιο ετερόκλητων φυσικών, κοινωνικών και ταξικών κατατάξεων,με τις φυλές και τις ανθρώπινες κοινότητες να συναγωνίζονται και να συμπάσχουν –σχεδόν πάντα- σε ένα μεγάλο δοχείο σε διαρκή αναβρασμό.

Οι πολλές σημασίες ενός φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και βέβαια και της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής τοιχογραφίας που μας περιβάλλει, δεν αποτελούν μόνο δεδομένα μιας αντικειμενικής κατόπτευσης και πολύ περισσότερο δεν μπορούν να αποδίδονται πάντα με ένα κοινό και αντικειμενικό «πρωτόκολλο» αποτύπωσης ή αναπαράστασης που βασίζεται στη κοινή αίσθηση του βλέμματος, της ματιάς, της αντίληψης του χώρου, της διαθλαστικής έστω σε πολλές περιπτώσεις ερμηνείας του. Σε ορισμένες περιπτώσεις , όπως στην περίπτωση του φωτογράφου Leon Levinstein, η πραγματικότητα δεν αποτελεί καν την αφορμή καθώς ο τρόπος με τον οποίο «καταστασιακά» οριοθετείται μέσω της οπτικής τακτοποίησης της ήδη έχει μετασχηματισθεί σε ένα άλλο –πέραν του πραγματικού και όλων των εκδοχών του- πεδίο. Εδώ ένας κόσμος απρόσμενων εστιάσεων, ετερόκλητων μεγεθών και διευρυμένης και διασταλτικής λειτουργίας του ματιού και της νόησης, εισάγει αναπότρεπτα την αμφισημία και παράλληλα διατρανώνει δυναμικά τη μεταμόρφωση του ορατού σε ένα διαφορετικό και ριζικά αναδιατυπωμένο σύμπαν όπου οι αρχές της καρτεσιανής προοπτικής και η οικειότητα του γνωστού κόσμου έχουν εισέλθει σε μια κατάσταση θραύσης και ανατροπής της ίδιας της ισορροπίας τους.

Το μάτι τεκμηριώνει μέσω των φωτογραφικών στοχεύσεων μόνο εκείνες τις πληροφορίες που η διανοητική προεργασία του δημιουργού τού επιτρέπει να οριοθετήσει, με εμφανή διάθεση να προσφέρει την «απόλαυση» που μόνο η εικαστική αναζήτηση ενός καθαρού βλέμματος και ενός ανήσυχου δημιουργικού μυαλού μπορεί να συλλέξει, επιτρέποντας τις συμπλεύσεις και τις συναντήσεις σε όλες τις περιοχές της νοηματικής και της αισθητικής διαπραγμάτευσης και την ίδια ώρα επιχειρώντας πολλαπλούς συνειρμούς και σχολιασμούς της κοινωνικής συνθήκης, του εμπνευσμένου σχηματισμού της μορφής που επιτρέπει το καλλιτεχνικό μέσο και της πιο γόνιμης τεχνικής αρτιότητας, σε μια και αδιαίρετη ενότητα ικανή να συνεγείρει με όλους τους συνδυαστικούς τρόπους αυτά που μόνο μια -αληθινά καλλιτεχνική- ιδιοφυία επιτρέπει. «Η τέχνη θέτει έν έργω την α-λήθεια των όντων», έγραφε ο Μάρτιν Χάϊντεγγερ και αυτό μπορεί να καταστεί τόσο ευανάγνωστο στις μοναδικές σκοπεύσεις του Leon Levinstein στην πόλη της Νέας Υόρκης όπου καταφέρνει με εντυπωσιακή εκφραστική λιτότητα και δύναμη να διατυπώνει ένα προσωπικό όραμα χωρίς την κυριαρχία του πλήθους και τη δραματική παρουσία του συλλογικού ή του δημόσιου γεγονότος αλλά απλά και μόνο με την καταγραφή της μιας και μοναχικής –τόσες φορές- μοναχικής διαδρομής ή παρουσίας του ενός προσώπου που μετατρέπεται αυτόματα σε υποκείμενο- αναφορά της ίδιας της ύπαρξης.

Σκίτσο του J.Hejduk
Δεν ξέρω γιατί οι φωτογραφίες του Leon Levinstein μου φέρνουν στο νου τα άτιτλα ποιήματα της Εmily Dickinson και τα ξεχασμένα ­-από τους περισσότερους­- σήμερα σκίτσα του αρχιτέκτονα John Hejduk (1929-2000, ένας από τους ΝΥ5). Ίσως γιατί είναι και αυτοί σημαντικοί στη συνείδησή μου αμερικανοί δημιουργοί που ο καθένας με τα δικά του μέσα , κατάφεραν με το «χειρισμό της κλίμακας» να μεταμορφώσουν τη στιγμή σε πρελούδιο της αιωνιότητας και να καταστήσουν το «μικρό» μέγεθος ή και τη λέξη, ποιητικό γεγονός που αδυνατεί να χωρέσει σε στίχο, σε σχέδιο ή σε κάδρο του υπαρκτού φαντασιακού και να δείξουν πως τα όρια του κόσμου και του χρόνου δεν είναι μόνο τα φυσικά αλλά κυρίως εκείνα που μπορεί να θέτει πρώτα μια διανοητική επεξεργασία και μετά –ίσως και καμιά φορά με αυτόματο τρόπο- και μια δημιουργική γραφή. Αρκεί να είναι «ανοιχτή» και να αφήνει την εσωτερική όραση να κατοπτεύει τις εσχατιές και να ανακαλύπτει ελεύθερη - από τα όποια δεσμά -τα ίχνη ενός προσωπικού οράματος…

Odyss, 6.12.2009

* / Ο Leon Levinstein γεννήθηκε στη Δυτική Βιρτζίνια το 1910 και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1988. Θεωρείται ένας από τους εξέχοντες φωτογράφους της Νεοϋορκέζικης Σχολής. Η πλειοψηφία των φωτογραφιών του έχει τραβηχτεί στη διάρκεια των μοναχικών περιπάτων του στις γειτονιές της Νέας Υόρκης. Η δυναμική αισθητική τους σύνθεση και η φορτισμένη θεματολογία τους, όμως, δεν υποκύπτουν στον πειρασμό του εντυπωσιασμού και συναισθηματισμού. Ήταν μαθητής τριών διάσημων δασκάλων-φωτογράφων: του Alexei Brodovitch, διευθυντή του μεγάλου περιοδικού μόδας Harper's Bazaar, της Lisette Model, που συνέδεσε το όνομά της με την πιο γνωστή μαθήτριά της, την Diane Arbus και του Sid Grossman, πολιτικά στρατευμένου νεοϋορκέζου φωτογράφου. Ο Levinstein δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τη δημιουργία καλλιτεχνικής καριέρας, έζησε στην αφάνεια, αλλά άφησε πίσω του σημαντικό και πλούσιο φωτογραφικό έργο. Το έργο του αναγνωρίστηκε ευρύτερα στη δεκαετία του 1990, παρόλο που κατά τη διάρκεια της ζωής του πολλά περιοδικά, μουσεία και γκαλερί είχαν δημοσιεύσει και εκθέσει πολλές φωτογραφίες του.

**/ Φωτογραφίες του Leon Levinstein στην Ελληνοαμερικανική Ένωση στην Αθήνα (οδός Μασσαλίας 22, μέχρι 23.01.2010).
Η Ελληνοαμερικανική Ένωση διοργανώνει αναδρομική έκθεση του σημαντικού Αμερικανού φωτογράφου Leon Levinstein. Την έκθεση, που περιλαμβάνει 85 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, επιμελείται ο θεωρητικός της φωτογραφίας Πλάτων Ριβέλλης. Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο-λεύκωμα που περιλαμβάνει αναπαραγωγές όλων των φωτογραφιών που παρουσιάζονται στην έκθεση, η οποία πραγματοποιείται με την ευγενική συνεργασία της Howard Greenberg Gallery της Νέας Υόρκης.Τον κατάλογο επιμελήθηκε η Ελισάβετ Πλέσσα.
http://www.hau.gr/

Η έκθεση θα παραμείνει κλειστή από 21 Δεκεμβρίου 2009
μέχρι και 10 Ιανουαρίου 2010.

***/ Βλ. και το ενδιαφέρον κριτικό κείμενο με τίτλο «Η ποίηση της πληροφορίας»
του Πλάτωνα Ριβέλλη στη διεύθυνση:
http://photocircle.gr/content/view/306/77/lang,el/

30.11.09

Η ΚΟΛΥΜΒΗΘΡΑ ΤΟΥ ΣΙΛΩΑΜ

Ένας χώρος διαρκούς "κάθαρσης" ­­
[Μια αρχιτεκτονική προσέγγιση]



Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο μεγαλειώδης… Δεν αποτελεί μόνο τον κινητήριο μοχλό της Ιστορίας και ούτε αντιπροσωπεύει μόνο την εικόνα και την ομοίωση του άναρχου δημιουργού του… Δεν είναι μόνο εκείνος που θεμελίωσε την ηθική της ύπαρξης και κατέκτησε τη συνείδηση της συλλογικότητας μέσα στο θέατρο της μάχης του με το χρόνο, αντιπαλεύοντας με σπαρακτικό τρόπο τη δίνη της αιωνιότητας…Δεν είναι μόνο ο δημιουργός που έθεσε «εν έργω» –με την τέχνη- την α-λήθεια των όντων (κατά τη χαϊντεγγεριανή διατύπωση), δεν είναι μόνο εκείνος που αναφώνησε «έρως ανίκατε μάχαν» ορίζοντας με μια φράση την επιτομή της μοναδικής δόνησης που στέργει και κρατά στον αιώνα την ανάσα των ζωντανών υπάρξεων…Δεν είναι μόνο εκείνος που μπορεί με το Λόγο, να επαναθεμελιώνει ηθικά τον κόσμο (Τζ.Κρίστεβα) ούτε αυτός που μπορεί να διεκδικεί και να κερδίζει την κοινωνική χειραφέτηση (Αλαίν Μπαντιού) μετασχηματίζοντας τη συνείδηση της συνύπαρξης σε διαρκή διεκδίκηση και πολιτικό διακύβευμα…
Είναι, πολλές φορές και ίσως τις περισσότερες, και ένα ον που χρειάζεται την κάθαρση…Στους συνήθεις χώρους λουτρών και υγιεινής - που δημιούργησε η εξέλιξη του πολιτισμού της κατοίκησης - δεν έγινε εφικτό να καταφέρει να ξεπλύνει μαζί με τους βιολογικούς και φυσικούς ρύπους και τα ηθικά ανομήματα, τις κακές διαβουλεύσεις του, τη μοχθηρία και την ατιμία, την τάση του να αδικεί και πολλές φορές να μετατρέπεται σε θηρίο και λύκο για τον «άλλο»(homo homini lupus)…Xρειάστηκε να υπάρξει λοιπόν κάτι που να ξεπερνά σε μέγεθος τα λουτρά και τις κρήνες (νιψον ανομηματα μη μοναν οψιν) και να μπορεί να τον εξαγνίζει συνολικά και να καταφέρνει να αποκαθάρει όλα τα φυσικά, τα βιολογικά, τα συνειδησιακά κλπ ατοπήματά του, όλες εκείνες τις φοβερές σκέψεις και τις ακόμη χειρότερες πράξεις του που αδίκησαν, προξένησαν πόνο, ατίμασαν, αφαίρεσαν υλικά και ελευθερίες, μετέτρεψαν λαούς σε πολεμικές μηχανές, έστησαν στρατόπεδα θανάτου, έκαναν γενοκτονίες και εξαφάνισαν αθώους, έκαψαν πόλεις και εξορίσανε ανθρώπους, έστησαν δίκες στημένες και τόπους εξορίας και εγκλεισμού, δίκασαν ανθρώπους γιατί είχαν άλλη πίστη, έστησαν ιεροεξεταστήρια και έκαψαν μάγισσες, άνοιξαν παγωμένους τόπους εξορίας και φρικτά κελιά για αλλόφρονες, λεηλάτησαν περιουσίες και ζωές, οδήγησαν ποιητές στον αυτοχειριασμό και καλλιτέχνες σε φοβερή απραξία, ταπείνωσαν ξένους και γυναίκες λιθοβολώντας και την πιο μικρή ανάσα απελευθέρωσης, οδήγησαν χιλιάδες παιδιά σε αναγκαστικό θάνατο χωρίς φάρμακα και πατρίδες, άφησαν να βουλιάξουν στα κύματα οι πλάνητες και οι πρόσφυγες ενός ανισόρροπου κόσμου, καταδίκασαν την ομορφιά να υποφέρει πίσω από βαριές κουρτίνες που καταργούνε τα πρόσωπα, οδήγησαν χιλιάδες απελπισμένους στις τράπεζες για να αγοράσουν ελπίδες, έκλεψαν και σπατάλησαν με βουλιμία το αίμα των άλλων για να κτίζουν μόνο το δικό τους το μέλλον…

Και δεν έφταναν όλα αυτά…Θέλουν κι από πάνω να σβήνουν τη ΜΝΗΜΗ…Μεταμόρφωσαν με καφκικό τρόπο τα πάντα σε μια γιγαντιαία κολυμβήθρα του Σιλωάμ που μπορεί να ξεπλύνει θαρρείς όλα τούτα τα φοβερά και τρομερά αμαρτήματα…Κι εμείς άβουλοι και αδιάφοροι συμμετέχουμε, σαν καλοί εκμαυλισμένοι καταναλωτές στο φοβερό «αποκαλυπτικό» τους ντελίριο…Ο αρμαγεδώνας της θεαματικής μας αποχαύνωσης έχει ξεκινήσει προ πολλού…Ο Θουκυδίδης έγραφε στο τρίτο βιβλίο του για τα Κερκυραϊκά(περί εμφυλίου), πως οι αντίπαλοι είχαν αρχίσει να διαστρέφουν τόσο πολύ το νόημα των λέξεων που δεν μπορούσες πια να γνωρίζεις την πραγματική τους σημασία, πράγμα που στο 1984 του Όργουελ διατυπώθηκε ως ο πιο αποκρουστικός εφιάλτης («η σκλαβιά είναι ελευθερία» και το αντίθετο)…Κολυμβήθρα του Σιλωάμ…Μπορείς να κάνεις τα πάντα αρκεί να έχεις κοντά μια τέτοια δεξαμενή κάθαρσης…Που τις περισσότερες φορές μπορεί να λέγεται κοινωνική ανοχή (ή αδιαφορία) ή ακόμη χειρότερα κοινή γνώμη…Η χώρα των λωτοφάγων ήτανε και αυτή κάπου εδώ κοντά…Μαζί με την κολυμβήθρα πάνε πακέτο…ΑΝΤΙΣΤΑΘΕΙΤΕ (2)

Αρχιτεκτονική περιγραφή:

Κτίζουμε παντού τείχη. Όσο γίνεται ψηλότερα. Για να κόψουμε τον αέρα και να ελέγξουμε τα βλέμματα (αν χρειαστεί και με πολλές κάμερες).Βάζουμε παντού μάντρες και σκοπιές. Μια κατασκευή επιτηρούμενη. Ίσως δυσπρόσιτη, σαν τον καφκικό "πύργο". Και κλειστοφοβική για κάθε ανεπιθύμητο.(δηλ. όλους μας). Και προσέχουμε τις προσπελάσεις. Τόσο στενές που να χωρά να περάσει μόνο ο Γαργαντούας (εαυτός τους). Με μια τρύπα που να μην μπορεί να χωρέσει μύτη βελόνας αλλά να περνά ένα τεράστιo χοντρό σκοινί. (Ουαί υμίν γραμματείς και φαρισαίοι υποκριταί που διυλίζετε τον κώνωπα και καταπίετε την κάμηλον).Και στη συνέχεια τη γεμίζουμε με γάργαρο νερό (κάντε γαργάρα), κρυστάλλινο και διάφανο (σαν τις νύχτες των κρυστάλλων) και φυτεύουμε γύρω δέντρα και λουλούδια για να ρίχνουν σκιά και να ελέγχουμε το μικροκλίμα (από τις κλιματικές αλλαγές που μας έχουν επιβάλει αναγκαστικά με την αβελτηρία τους).Και περιμένουμε ,μοιραίοι όπως πάντα να γίνουν τα επίσημα εγκαίνια. Με παράτες, με φανφάρες με την πιο συγκλονιστική αποθέωση της κοινοτοπίας και της λογοδιάρροιας που θα εξυμνήσει το τίποτα σε όλες τις εκδοχές του. Και τότε όλα θα είναι έτοιμα. Για την κατάδυση, τη βύθιση και την ανάδυση από την πιο υπέροχη κολυμβήθρα-μηχανή, καθαρτήριο για την επόμενη πράξη του δράματός (μας)…Όλη η χυδαιότητα, η απληστία, η μοχθηρία ,η κλεψιά ,η αδικία που διακόνησαν οι λουόμενοι ,τότε ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΤΑΙ…Ξανά και ξανά…Ως δια μαγείας…Υπέροχο…Ω,ακούγεται υπέροχο μαϊ ντίαρ…ΑΝΤΙΣΤΑΘΕΙΤΕ (3)

ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΜΙΑΣ ΚΟΛΥΜΒΗΘΡΑΣ ΤΟΥ ΣΙΛΩΑΜ :

Οικόπεδο διαστάσεων 20ος Χ 21ος (αιώνας).
Προσανατολισμός δυτικός ή όπου φυσά ο άνεμος.
Υψόμετρο λίγο πιο πάνω από το Γολγοθά (για να έχει θέα στο χώρο της θυσίας)
Άνεμοι γενικά, με ελαφρά οσμή από μπαρούτι (μόλις αυτοκτόνησε ο ποιητής!)
Περιοχή δίπλα στο τελευταίο στρατόπεδο εξόντωσης των Εβραίων στη στροφή μετά τον προηγούμενο τόπο εξορίας των αντιπάλων του καθεστώτος.
Θέα στα αφρισμένα κύματα που καταπίνουν (σαν το «ναυάγιο της Μέδουσας») τους κολασμένους πρόσφυγες που –ενίοτε-μας ξυπνούν αισθήματα αλληλεγγύης μέσα στη νύχτα.
Προϋπολογισμός έργου στη διάθεση των διεθνών οργανισμών καταπολέμησης της πείνας και κυρίως των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων των τραπεζών.
Deadline για την παράδοση των προτάσεων: 2012 (τι φόλα!)
Κατ΄ αποκοπή αμοιβή μελέτης: Σύνταξη στα 167 σας (ο αρμόδιος επίτροπος… που δεν έχει καμιά σχέση απολύτως με τον κομισάριο Λουνατσάρσκι, αρμόδιο για τον πολιτισμό στη διάρκεια της επανάστασης).
Τόπος παράδοσης :Blog-όσφαιρα, ένας τελευταίος χώρος ελευθερίας.

Οdyss, 30.11.2009

21.11.09

ANTΩΝΗΣ ΝΟΥΚΑΚΗΣ & ΜΠΟΥΚΗ ΜΠΑΜΠΑΛΟΥ

H ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ *

O μετασχηματισμός μιας επίμονης διανοητικής και
συνθετικής επεξεργασίας σε δυναμική εικόνα μιας
γοητευτικήςποιητικής αστυγραφίας στο έργο του
Αντώνη Νουκάκη και της Μπούκης Μπαμπάλου**

Η παραγωγή ενός δημόσιου θεάτρου συμβάντων-πυκνωτή
σωματικής και ιστορικής μνήμης ως προαπατούμενο της
μετάβασης σε ένα διαφορετικό τοπίο αστικών εμπειριών
της συλλογικότητας και του κοινού μας βίου

Μαχητικές σκέψεις με αφορμή την «ξενάγηση» της Μπούκης
και του Αντώνη στο φιλόξενο «εργοτάξιο αισθημάτων
για την αρχιτεκτονική»- και όχι μόνο- του ΚΑΜ***
στα Χανιά στις 21.10.2009


ΚΑΜ,Χανιά,21.10.09/φωτο. Οdyss
Τετάρτη 21.10.2009. Πριν από ένα μήνα ακριβώς. Χανιά. Η οικεία φιγούρα της καθηγήτριας (μου) Μπούκης Μπαμπάλου και το ευγενικό χαμόγελο του συντρόφου της (στη ζωή και το γιαπί) Αντώνη Νουκάκη (συμπατριώτης κι αυτός από τα ρεθυμνιώτικα) μας υποδέχονται στη σπειροειδή ανέλιξη που οδηγεί με διαδοχικές μεταβάσεις στον κεντρικό χώρο του ΚΑΜ, το πέρασμα από την εμπειρία της αυλής στο προσκήνιο γεγονότων, όπου τώρα και πολλά χρόνια ο Δημήτρης Αντωνακάκης μας δίνει το μίτο για μια περιδιάβαση στα τοπία μιας Αρχιτεκτονικής που ποτέ δεν δίστασε να μιλήσει ανοιχτά για τις αφετηρίες, τις καταγωγές, την καταστατική της σχέση με τον κόσμο και την εξέλιξη του όλου γεγονότος της ύπαρξης…Και της μνήμης…

Υποδοχή, έκθεση και ξεναγήσεις, βήμα λόγου και διαλόγου στο υπερώο- συμβολικό και κυριολεκτικό επιστέγασμα στο παλίμψηστο της πιο σημαντικής και επίπονα συγκροτημένης περιφερειακά (ναι, έτσι είναι!) πρότασης για τον Πολιτισμό-ως ανοικτό ενδεχόμενο της όποιας αρχιτεκτονικής περιήγησης, προσέγγισης και οπτικής…

Μια έκθεση των δυο Αρχιτεκτόνων, σύντομη αναφορά και περιδιάβαση σε ένα επικαιρικό μόνο τμήμα από ένα μεγάλο απόθεμα διαγωνισμών, ιδεών προτάσεων και παρεμβάσεων υλοποιημένων στο χώρο, μια εκτεταμένη και αστείρευτη συμπαράθεση σχεδίων, ποιητικών σχολιασμών, εικονογραφήσεων του ορατού και του άρρητου, βλεμμάτων και αναλύσεων, ιστορικών ξεναγήσεων και ανασύστασης του μεγάλου τοπίου της μνήμης που εκείνη μόνο μας προστατεύει από την αφάνεια της λήθης, γραπτών και σχεδιαστικών περιγραφών και αποκαταστάσεων του δημόσιου χώρου ως τόπου διατύπωσης των μύχιων κοινών μας προτιμήσεων…Και αυτά μόνο ένα μικρό μέρος από τη μεγάλη βιωματική τοιχογραφία με τις εκατοντάδες ψηφίδες που ο χρόνος μερικές φορές άφησε να ατονήσουν κι άλλες φορές να λάμψουν και να φωτίσουν με τα χρώματά τους διαβάτες και χρήστες και περαστικούς και φίλους και συλλέκτες εμπειριών για τη δημοσιά και τις αυλές και τα μέρη που οδηγούν τα κοινά μας βήματα όταν είμαστε έξω από τα σπίτια μας …Εκεί που ο δημόσιος λόγος και ο δημόσιος χώρος αδιαίρετα διαμορφώνουν την Ιστορία του βίου και το σπαραγμό της ύπαρξης…

Ό, τι και να πω και να γράψω για το έργο της Μπούκης και του Αντώνη θαρρώ πως δεν είναι αρκετό…Υπάρχει και ο φόβος πως μπορεί να μην είμαι αμερόληπτος…Θυμάμαι τη Μπούκη στα χρόνια των σπουδών στην Αρχιτεκτονική της Αθήνας, να μας ξεναγεί με σχεδόν τρυφερό τρόπο και τη χαρακτηριστική εκείνη κίνηση των χεριών της που μου θύμιζε μια ανεξάντλητη νεροσυρμή σαν εκείνη που οδηγεί τη δημιουργική δίνη και δίνει πνοή στις ζωντανές υπάρξεις μέσα στο νερό,τη θυμούμαι λοιπόν να προσπαθεί σε μας ένα σμάρι παιδιών -με την ταραχοποιό νιότη να κυριαρχεί και να μας κατευθύνει- να αρθρώσει ένα λόγο πυκνό και μεστό, να μας κινητοποιήσει σε μια διαρκή αναζήτηση, να μας δείξει πως η αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο ένας κόσμος συμβάσεων και σχεδίων και ένα καρτεσιανό αυστηρά δομημένο πρωτόκολλο, αλλά έχει να κάνει κυρίως με την έμπνευση και τη γνώση που κινούνται οδηγημένες από την ίδια τη συνείδηση , την πιο ουσιαστική και αφανή συνάμα πλευρά της προσωπικής μας κατάστασης και κατάκτησης…Τότε θυμάμαι πως διάβαζα το βιβλίο του Gaston Bachelard «Η ποιητική του χώρου»(εκδόσεις Χατζηνικολή) που μας είχε συστήσει η ίδια και όλα αυτά και πολλά άλλα τα θυμήθηκα όταν έσβησαν τα φώτα στη αίθουσα και φωτίστηκε η ματιά από την εξαιρετική αφήγηση που άρχισε να ξεδιπλώνεται από τους δυο σημαντικούς Αρχιτέκτονες και Πολίτες και σκεπτόμενους ευαίσθητους δέκτες και πομπούς -θα επέμενα ιδιαίτερα και πάλι με το φόβο να μην με θεωρήσετε αντικειμενικό-μιας βαθιάς και επίμονης διανοητικής και συνθετικής επεξεργασίας που δεν αργεί να ασκήσει πάνω στον καθένα μια ολοφάνερη γοητεία…

Αθήνα, διαμορφώσεις στου Φιλοπάππου με διευθετημένες διαδρομές και αδιόρατα περιγράμματα και εγκεφαλικά σχεδόν περάσματα, σαν μια απόπειρα διαλόγου μιας διανοητικής «ζώνης» (που μου ανακαλεί τον «Στάλκερ» του Ταρκόφσκι) πάνω στην ιεραρχική σκληρότητα του φυσικού βράχου και μετά στο Κρουταλιώτικο φαράγγι στην Κρήτη με την σπονδυλωτή και εξελισσόμενη αφήγηση της διαδρομής και της κατάδυσης στο τοπίο να παρακολουθεί οργανικά και να σκεπάζει σαν βελούδο τους τραχείς βράχους και τις ξηρικές πλαγιές με τις ανακατεμένες μυρωδιές από τα μάγματα της γης και την ανθοφορία της μεθυστικής κρητικής χλωρίδας…

Φιλοπάππου,Αθήνα
εικ.1/σχέδιο γενικής διάταξης
ει.2,3,/φωτογραφίες μετά την ολοκλήρωση

Κρουταλιώτικο φαράγγι στην Κρήτη
εικ.4/ μακέτα
εικ.5/φωτογραφία από το δρόμο
Και μετά στη Βηρυτό και την «πλατεία των μαρτύρων» και της ατέρμονης μνήμης των σπαραγμάτων και του νερού και της θάλασσας και της πίστης που είναι διάχυτη μέσα από τους παρακείμενους τόπους λατρείας και την ίδια την πόλη που προσπαθεί να ανασάνει ξανά μετά την αγωνία της συνάντησης με τον πόνο και το αίμα και τη δήωση και τον αφανισμό της αστικής της ζωής…Και το Ρέθυμνο με τις χαράξεις και την αναγεννησιακή του αύρα ακόμη να εκπέμπει στο σώμα της πανέμορφης πόλης που λες κι είναι νωχελικά απλωμένη στην αμμουδερή παραλία, το πιο βαθύ ίχνος μιας αρχοντιάς και μιας αξεπέραστης αστικής παράδοσης που συνεχίζεται μέσα από τις νέες διηγήσεις του δημόσιου χώρου που οργανώνουν οι Αρχιτέκτονες από τη μια άκρη της πόλης ίσαμε την άλλη εκεί που μια πίστα για σκεητμπορντ κλείνει το μάτι στη νεολαία και την ίδια στιγμή λίγο πιο εκεί οι ακατάλυτοι ιζηματογενείς βράχοι σε υποδέχονται μέσα από το φυσικό γεωμορφολογικό τους έπος που αποτελεί κι αυτό πια ένα μικρό μέρος της νέας περιαστικής αφήγησης…


Βηρυτός και Πλατεία Μαρτύρων (α΄βραβείο διεθνούς διαγ.)
εικ. 6/Βηρυτός, φωτο. Gabriele Basilico,1991
εικ.7/ Χώρος Πλατείας Μαρτύρων (σημερινή κατάσταση)
εικ.8,9,10/ Η βραβευμένη πρόταση (Α.Νουκάκης-Μ.Μπαμπάλου)
Ρέθυμνο/Αναπλάσεις
εικ.11,12 /Μακέτες
Και στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού με επάλληλες κατευθύνσεις και φορές και πτήσεις και εφόδους στον ουρανό που στοιχειώνουν τη μνήμη και καθοδηγούν την έμπνευση και αναλυτικά και συνθετικά και στο τέλος αφήνουν να προσγειωθεί μια γοητευτική γεωμετρική χάραξη που μου φέρνει στο νου τις πρωτόλειες γραμμές και τις ατέρμονες συντμήσεις και αποκλίσεις της κονστουκτιβιστικής πρωτοπορίας που σχημάτισε ανεξίτηλα τις οδεύσεις της με όχημα μια ατέλειωτη πτήση στο άπειρο, την ώρα που κτίζονταν οι ουτοπίες και μια νέα συνείδηση οδηγούσε ψηλά τους ανθρώπους που λες και θέλουν να ζουν συνέχεια το μύθο του Ίκαρου, την προσδοκία, τη φόρα και τη φυγή προς τα πάνω και το δράμα της πτώσης για να υπάρξει μετά μια καινούρια έφοδος και ο κόσμος να προχωρήσει ξανά…

Αθήνα, Παλιό αεροδόμιο Ελληνικού
εικ.13,14/Το β΄βραβείο του σχετικού διαγωνισμού-Σχέδια
Και μαζί οι μικρές πλατείες στα περίχωρα των Χανίων με τα δέντρα και τα φράγματα στη βουή του δρόμου και τα μικρά ανασηκώματα του χώματος για να δείχνουν τη γη αναδιπλωμένη και παρούσα και η απίστευτη ανασύσταση μιας ιερής πορείας μέσα από τις ατραπούς του «δημόσιου σήματος» στη Θεσσαλονίκη εκεί που κοίτεται ολόκληρη η ανθρώπινη μοίρα ευλαβικά για τους πολλούς και μνημονικά και κυριολεκτικά για όλους να διατυπώνει την αιωνιότητα και τη ματαιότητα της -και των πάντων- συνάμα όπως ρηματικά ξεκινά ο «Εκκλησιαστής»****, θα πρόσθετα εγώ σαν μικρό ιντερμέδιο επίγνωσης μετά από τούτο το μικρό παραλήρημα…

Μικροί δημόσιοι χώροι σε οικισμούς των Χανίων
εικ.15,16/Σχέδια γενικής διάταξης

Θεσσαλονίκη,Καλαμαριά
εικ.17,18/Η πρόταση νέας οργάνωσης της περιοχής των κοιμητηρίων
Ο δημόσιος λόγος της Μπούκης και του Αντώνη για το δημόσιο χώρο…Το μοναδικό χώρο που μπορεί να αποτελεί το δοχείο της κοινής μας ζωής θα έλεγα παραβολικά και συμπληρώνοντας την εμβληματική διατύπωση του ΄Αρη Κωνσταντινίδη για την ιδιωτική κατοικία*****, το χώρο της αποκλειστικής μας προτίμησης, κρυφό μερικές φορές και απροσπέλαστο και σεβαστό και απαραβίαστο θα υπογράμμιζα εγώ, μόνο που είναι ου-τόπος για τη Ιστορία καθώς εκείνη εξελίσσεται και γράφεται στα κοινά θέατρα και τα αμφιθέατρα και τα προσκήνια και τα τοπία και τις δημοσιές και τους δρόμους και τις πλατείες που αποτελούν την αστική μας αφήγηση και τους ανοικτούς χώρους του κοινού μας βίου…Και της συλλογικότητας θα πρόσθετα εδώ, εκείνης που υπερασπίστηκαν με το έργο τους –πολλές φορές με ουτοπικό τρόπο- φιλόσοφοι και καλλιτέχνες και διανοητές και αρχιτέκτονες και οραματιστές και αλαφροϊσκιωτοι και επαναστάτες και «αιρετικοί» και παραβάτες και τραγικοί αυτόχειρες και ποιητές και εμπνευσμένοι διανοούμενοι και χιλιάδες ανώνυμοι και αφανείς – ναι και υπέρ αυτών ο Λόγος- που απέδειξαν ο καθένας με τον τρόπο του –και αυτό είναι ένα κοινό δίδαγμα και για τους Αρχιτέκτονες- πως ο Λόγος έχει τη δύναμη να επαναθεμελιώνει κάθε μέρα ηθικά τον κόσμο μας******, που χρειάζεται και τη Γνώση στην υπηρεσία της επανάστασης (όπως έγραψε και ο Βάλτερ Μπένζαμιν) αλλά και τους ποιητές για την έφοδο στον ουρανό (σαν το τραγικό Βλαδίμηρο Μαγιακόφσκι)…

Η ανεξάντλητη δημιουργική κατάθεση του Αντώνη και της Μπούκης για την οργάνωση του δημόσιου χώρου αποτελεί μια καταστατική, οργανική περίπτωση για τα δεδομένα του Τόπου μας και του κόσμου σήμερα…Βαδίζοντας μαζί με στιβαρότητα και συνέπεια και άκρατη επιμονή και ευαισθησία και τρυφερότητα μαζί ανάμεικτη με τον πιο βαθύ λογισμό μας έχουν δώσει μοναδικά δείγματα γραφής διδάσκοντας πολλές γενιές νέων Αρχιτεκτόνων…Θέλω να τους αφιερώσω μόνο λίγους στίχους του Τζελαλαντίν Ρουμί, γιατί έτσι τέλειωσα και εκείνη τη μέρα τη μικρή μου τοποθέτηση στο τέλος της γοητευτικής παρουσίασής τους…

Δίχως αγάπη
όλη η λατρεία είναι ένα ασήκωτο βάρος,
ο χορός αγγαρεία,
η μουσική σκέτος θόρυβος.

Ναι. Όλη η βροχή τ΄ουρανού πέφτει στη θάλασσα
μα δίχως αγάπη
ούτε μια σταγόνα δεν γίνεται μαργαριτάρι.

(Τ.Ρουμί, «Ο αγαπημένος»,Εκδόσεις Αρμός, μετάφρ. Καδιώς Κολύμβα)

Οdyss,21.11.2009

Σημειώσεις:

* : Μια διασταλτική αναφορά στον τίτλο του περίφημου βιβλίου «Η ποιητική του χώρου»
του Gaston Bachelard (εκδόσεις Χατζηνικολή, a΄έκδοση 1982)

**:Aρχιτέκτονες με γραφείο μελετών στην Αθήνα. Έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον αστικό σχεδιασμό και τα έργα τους έχουν βραβευθεί επανειλημμένα σε ελληνικούς και διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Η Μπούκη είναι καθηγήτρια Αρχιτεκτονικών συνθέσεων στην Αρχιτεκτονική σχολή του ΕΜΠ στην Αθήνα.

***:Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου στα Χανιά, με καλλιτεχνικό διευθυντή το γνωστό Αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη.

****: «Ματαιότης ματαιοτήτων τα πάντα ω ματαιότης…».Η εισαγωγή του «Εκκλησιαστή» από τη Βίβλο.

*****: «Το σπίτι είναι δοχείο ζωής».Η γνωστή διατύπωση του Άρη Κωνσταντινίδη(1913-1993), ενός από τους σημαντικότερους ΄Ελληνες αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα.

******: Από αυνέντευξη της γνωστής ψυχαναλύτριας, γλωσσολόγου και καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο Paris VII, Τζούλια Κρίστεβα στην εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Κυριακή,22-10-2006)


17.11.09

17.11.1973_17.11.2009_36 ΧΡΟΝΙΑ

Για την εξέγερση στο «Πολυτεχνείο» που σαν τότε
ακόμη πυρπολεί εκείνες τις «μέσα» συνειδήσεις μας
και με το λόγο μιας καταστασιακής ποιητικής
προσδοκά να επαναθεμελιώσει από την αρχή
τα ηθικά ζητήματα της «όλης ύπαρξης» μας
διαλύοντας δεσμά και προκαθορισμένες κατατάξεις…

Χωρίς ψεύτικα λόγια και ντροπιαστικά μνημόσυνα
παρά μονάχα με ένα βλέμμα καθάριο κι ανοιχτό
που θα σαρώνει θαρραλέα το ίζημα των χρόνων
πλάθοντας δημιουργικά τις μύριες όψεις ενός κόσμου
ικανού να μετασχηματίζει τον εφήμερο σπαραγμό του
σε ατέρμονη αναζήτηση ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ…


φωτο. 17.11.1973 [rotated]
ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ
Σύννεφο με παντελόνια
Τη σκέψη σας που νείρεται
πάνω στο πλαδαρό μυαλό σας
σάμπως ξιγκόθρεφτος λακές
σ' ένα ντιβάνι λιγδιασμένο,
εγώ θα την τσιγκλάω
επάνω στο ματόβρεχτο
κομμάτιτης καρδιάς μου.

Φαρμακερός κι αγροίκος πάντα
ως να χορτάσω χλευασμό.
Εγώ δεν έχω ουδέ
μιαν άσπρη τρίχα στην ψυχή μου
κι ουδέ σταγόνα
γεροντίστικης ευγένειας.
Με την τραχιά κραυγή μου
κεραυνώνοντας τον κόσμο,
ωραίος τραβάω,
τραβάω εικοσιδυό χρονώ λεβέντης.

Εσείς οι αβροί!...
Επάνω στα βιολιά ξαπλώνετε τον έρωτα.
Επάνω στα ταμπούρλα
ο άξεστος τον έρωτα ξαπλώνει.
Όμως εσείς,
θα το μπορούσατε ποτέ καθώς εγώ,
τον εαυτό σας
να γυρίσετε τα μέσα του όξω,
έτσι που να γενείτε ολάκεροι ένα στόμα;

Ελάτε να σας δασκαλέψω,
εσάς τη μπατιστένια απ' το σαλόνι,
εσάς την άψογο υπάλληλο
της κοινωνίας των αγγέλων
κι εσάς που ξεφυλλίζετε
ήρεμα-ήρεμα τα χείλη σας
σα μια μαγείρισσα που ξεφυλλίζει
τις σελίδες του οδηγού μαγειρικής.

Θέλετε θα 'μαι ακέραιος,
όλο κρέας λυσσασμένος
-κι αλλάζοντας απόχρωση σαν ουρανός-
θέλετε-θα 'μαι η άχραντη ευγένεια-
όχι άντρας πια,
μα σύγνεφο με παντελόνια

Μετάφραση: Γιάννης Ρίτσος
Οdyss, 17.11.2009

18.10.09

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΑΤΟΥΡΟΣ | ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ, ΔΑΣΚΑΛΟΣ, ΠΟΛΙΤΗΣ

ΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΩΣ ΚΟΡΥΦΩΣΗ
ΜΙΑΣ ΕΠΙΜΟΝΗΣ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΗΣ
ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
'H COGITO ERGO SUM


Εικόνα από την έκθεση/ φωτο.Odyss/29.9.09
Aυτές τις μέρες στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς στην Αθήνα*, πραγματοποιείται η αναδρομική έκθεση που είναι αφιερωμένη στο πολύπλευρο έργο και την «αναγεννησιακή» προσωπικότητα του αρχιτέκτονα, καθηγητή Δημήτρη Φατούρου. Για όσους από μας σπουδάσανε στην Αθήνα και αλλού και όχι βέβαια στη Θεσσαλονίκη όπου δίδαξε για πολλά χρόνια ο Δημήτρης Φατούρος, πολλά από τα περιεχόμενα της έκθεσης λειτουργούν με αποκαλυπτικό τρόπο. Έτσι οι «παραδοσιακές» αποστάσεις που κατά τεκμήριο θεωρούσαμε πως έθετε η "υπόγεια" αντίθεση των δυο –αρχικά- αρχιτεκτονικών σχολών του τόπου, τείνουν να μηδενιστούν καθώς το υλικό που εκτίθεται διατρέχεται με σχεδόν κατακλυσμικό τρόπο από ρεύματα, προτιμήσεις και ωσμώσεις που σε καμιά περίπτωση δεν ανταποκρίνονται στην ιστορική αντίθεση(;) των δυο σχολών αλλά επανασυγκροτεί με επίμονο και σχεδόν χειρουργικό τρόπο την ανασύσταση ολόκληρης της ιδιοπρόσωπης τοιχογραφίας του μεταπολεμικού ελληνικού μοντερνισμού που με τολμηρό για τα δεδομένα της εποχής τρόπο προσπάθησε να συνδεθεί χωρίς ιδεοληψίες με όλες τις ρευματικές προτιμήσεις της νεωτερικότητας και δεν δίστασε ούτε στιγμή να διεκδικήσει την παρουσία της Αρχιτεκτονικής σε ένα ευρύ μέτωπο δράσεων και πολιτικών προγραμμάτων της μετεμφυλιακής κοινωνικής και πολιτικής μας συνθήκης.

Εικόνα από την έκθεση /φωτο.Οdyss/29.9.09

Η επεξεργασμένη και γραμμικά αναπτυγμένη συμπαράθεση πλήθους «εξαιρετικών» παράλληλων προτιμήσεων που παρουσιάζει τις ανήσυχες και πολυεπίπεδες αναζητήσεις του Δημήτρη Φατούρου, λειτουργεί με τρόπο αφηγηματικό χωρίς καμιά ρητορική επιτήδευση και με εμφανή διάθεση περιορισμού κάθε έξαρσης που θα μπορούσε να καταστρέψει τη συνεκτική διατύπωση της ματιάς του. Έτσι την ίδια στιγμή αγγίζει με τρυφερότητα σχεδόν τις εικαστικές και τις κειμενικές καταγραφές, τις ακαδημαϊκές προτιμήσεις και τις διδακτικές πρακτικές, τα αρχιτεκτονικά σχεδιάσματα και τις κτισμένες στοιχειώσεις ενός ριζοσπαστικού προβληματισμού που στις περισσότερες περιπτώσεις αναδύεται μέσα από την πολιτική και ιδεολογική αναζήτηση μιας αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής κατεύθυνσης που υπερασπίζεται το κοινό όφελος και ταυτόχρονα αναδεικνύει με γοητευτικό τρόπο την ιδιαιτερότητα και τη δομημένη απλότητα του «ελάχιστου» τρόπου και τόπου –ίσως- που αποτελεί την επιτομή της πιο λιγομίλητης και -γιατί όχι- βαθιά διανοητικής στάσης.


Δ.Φατούρος/ Εκθεσιακό περίπτερο/φωτο.Odyss/29.9.09
Ο κόσμος του Δημήτρη Φατούρου δεν είναι μόνο το σχεδιαστήριο και το εργοτάξιο μιας κατασκευαστικής άρθρωσης που παρακολουθεί τις επιλογές και τις επιταγές του πελάτη και του χρήστη, που μεταφέρει την εμπειρία της επαγγελματικής και της καθηγητικής αυθεντίας και τη μετατρέπει σε κοινωνική και οικονομική επρροή. Κινείται στον αντίποδα ακριβώς μιας τέτοιας ελλειμματικής προσέγγισης καθώς ανυψώνεται διαρκώς στο σύμπαν μιας ατέρμονης πτήσης που παρατηρεί με βλέμμα οξύ όλες τις πιο μικρές αλλά και τις μεγάλες –ακόμη και τις πιο απίθανες- λεπτομέρειες ενός γεμάτου βίου και τις μετασχηματίζει σε επίμονες και εμπνευσμένες διατυπώσεις ενός προσωπικού οράματος που πατάει γερά στην αγωνία, την ευαισθησία, τις ίδιες τις ανάγκες μιας εποχής διάπυρης από τα νεφελώματα και τις καταιγίδες της πολιτισμικής αφύπνισης, της πολιτικής μετάβασης και της αντίστασης στην εκτροπή μαζί, του μετασχηματισμού εν τέλει του Λόγου σε σταθερή συνιστώσα του αιτήματος για μια ηθική επαναθεμελίωση του τόπου και του κόσμου.

Το πρόταγμα μιας προσωπικής ποιητικής ενόρασης αρδεύεται ακατάπαυστα από τις ανακατατάξεις του μεταπολεμικού αναβρασμού που με αφετηρία το τέλος ενός καταστροφικού εμφυλίου ,εμβρυουλκεί την πολιτική και κοινωνική μας συνθήκη σε μια παροξυσμική αλληλουχία ενθαρρυντικών γεγονότων και διαψεύσεων, σε μια πρωτόφαντη άνθηση της πιο ολοκληρωμένης νεοκυματικής διανοητικής και δημιουργικής οριοθέτησης, σε ένα αντιφατικό σε πολλές περιπτώσεις ιστορικό παλίμψηστο. Εδώ πια (και αναφέρομαι στην περίοδο της χουντικής γελοιότητας ’67-΄74) οι διαδοχικές εναποθέσεις των ιζημάτων της ριζοσπαστικής εικαστικής, καλλιτεχνικής και αρχιτεκτονικής νεωτερικότητας του μεταπολέμου, προσπαθούν να εναντιωθούν στις διαδικασίες αφανισμού της ελάχιστης ανθρώπινης και πολιτικής συνθήκης σε μια περίοδο που ρευστοποιεί και καταστρέφει τις προτιμήσεις κάθε ενορατικού αλλά και ορθολογικού ιδιώματος.

Δ.Φατούρος/Κολυμβητήριο στον Πειραιά/μακέτα/φωτο.Οdyss/29.9.09
Ο γοητευτικός "αναγεννησιακός" άνθρωπος Δημήτρης Φατούρος, καταφέρνει μέσα από τις συμπληγάδες και τις σειρήνες ενός ατέρμονος και εξελισσόμενου συλλογικού και προσωπικού γεγονότος, να μας πλουτίσει με την κατάθεση ενός κτισμένου αστερισμού όπου λάμπουν με το δικό τους φωτερό ιδίωμα οι μοναδικές εμπνεύσεις της επίμονης, συστηματικής, σχολαστικής και αναμφίβολα ποιητικής του δημιουργικής κατάθεσης. Το κολυμβητήριο μιας πρώιμης ανόθευτης κατάδυσης στο τυπολογικό και συνθετικό ήθος του μοντερνισμού, το περίπτερο μιας οργανικής περιδίνησης στον αυτοτελή και εφήμερο χαρακτήρα ενός εκθεσιακού χώρου, η πινακοθήκη μιας εξαιρετικής δομικής και σημασιολογικής ανάδειξης του δημόσιου κτιρίου σε γεωμετρικό γεγονός μιας ανθεκτικής αστικής εικονογραφίας, το πέρασμα από τη Μόσχα της καταστατικής πρωτοπορίας για μια εμβληματική κατάθεση στην αφανή μνήμη της πιο ακραίας ριζοσπαστικής προσμονής και το κτισμένο δοκιμιακό πολυεπίπεδο ρασιοναλιστικό ντελίριο της απλότητας της Αίγινας με τον ερειπιώδη υπομνηματισμό του δημιουργικά ατελεύτητου ως αυτονόητου ποιητικού σχολίου, είναι μόνο μερικές στιγμές που ανακαλώ σε μια εκ των υστέρων διατυπωμένη διαδικασία προτίμησης…

Η περιήγηση στις φανερές και άδηλες συνεκδηλώσεις του έργου ζωής ενός κορυφαίου αρχιτέκτονα-πολίτη, όπως είναι ο Δημήτρης Φατούρος, μπορεί να αποτελέσει μια από τις πιο εύφορες εκθεσιακές εμπειρίες αυτής της εποχής που κατά κανόνα έχει την τάση να αλέθει τα πάντα και να απονέμει πρωταγωνιστικούς ρόλους σε κάθε λογής ασημαντότητες…Να την επισκεφθείτε οπωσδήποτε μέχρι την 1.11.2009 που θα είναι ανοικτή…
Οdyss, 18.10.2009
* ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΑΤΟΥΡΟΣ / Οι νέες πραγματικότητες και η συνεχής αναζήτηση
Έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς στην Αθήνα
Διάρκεια: 29.09.2009-1.11.2009
Το παρακάτω κείμενο είναι παρμένο από τον ιστότοπο του Μουσείου Μπενάκη

Η αρχιτεκτονική ως μια συνεχής δημιουργία μορφών ζωής της ανθρώπινης κοινότητας, αναζητεί τις συνέχειες και ασυνέχειες με τις διαδρομές της και αναπτύσσει τις δικές της πρωτοβουλίες μέσα στις συνθήκες της σημερινής νέας πραγματικότητας. Σε αυτές αναφέρεται η έκθεση και συζητά τις εκφορές της αρχιτεκτονικής από τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια του ελληνικού τόπου, τη δυναμική του ’60 ως ένα ανοιχτό σύστημα και τις επιθετικές παρεμβάσεις της τρέχουσας έντασης. Η αρχιτεκτονική, η εικαστική πρόταση, η υπαρξιακή αγωνία του καταφύγιου και η εκπαιδευτική διαδικασία βρίσκονται σε συνεχή διάλογο στο έργο του Δημήτρη Φατούρου, όπου ο ποιητικός λόγος του υλικού και της πολλαπλότητας του χώρου είναι ένα συνεχές εγχείρημα. Ο Δημήτρης Φατούρος από το 1952, που τελείωσε την αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ, συμμετέχει συνεχώς στον διεθνή διάλογο για την αρχιτεκτονική και την εκπαίδευση του αρχιτέκτονα, διασταυρώθηκε με την τέχνη, την καθημερινή πολιτική και την καθημερινή ζωή και τις συζητήσεις για τις θεμελιώδης υποθέσεις συμβίωσης και ευτυχίας της ανθρώπινης κοινότητας. Μεγάλα και μικρά κτίρια, κείμενα έκφρασης και διεκδίκησης, αναλυτικές προτάσεις, πρωτοβουλίες ειδικών δράσεων, επιμονή στο διάλογο για την πολλαπλότητα της αρχιτεκτονικής και του λόγου της, την αδιάρρηκτη συγκρότηση του ποιητικού και του επιστημονικού κόσμου ως δημιουργική πρόταση της τεχνολογικής έξαρσης. Όπως αυτή η αναζήτηση, η έκθεση είναι μια πρόταση σε συνεχή επεξεργασία.

3.10.09

Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΤΗΣ ΑΣΗΜΑΝΤΟΤΗΤΑΣ

…και άλλες εικόνες του Banksy



Ο γνωστός βρετανός καλλιτέχνης του δρόμου (street artist) και τόσο οξυδερκής και ευαίσθητος παρατηρητής και ανατόμος της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής παθολογίας ,ο ενεργός πολίτης και δημιουργός graffiti, Banksy, με τροφοδοτεί σήμερα με δύο δυνατές εικόνες από την πρόσφατη εικαστική τοιχογραφική και σχολιαστική του κατάθεση που μπορούν να πουν τόσα όσα και χίλιες λέξεις …Ιδιαίτερα σ΄αυτή την περίοδο της εκκωφαντικής αφωνίας, της -κατά κράτος- επικράτησης της ασημαντότητας, του αποθεωτικού και απωθητικού εκμαυλισμού που αναδεικνύει την κοινοτοπία σε ρητορική της καθημερινής μας αποστράτευσης και της επιτηδευμένης φροντίδας μας για όλα εκείνα που αυτονόητα δεν αφορούν τους πολλούς αλλά τους ελάχιστους –στην κυριολεξία- που συνωθούνται για ρόλους στην αχανή σκηνή της παράστασης της μετριότητας…Θα ήθελα να κλείσω αυτό το σύντομο σχόλιο με την υπόμνηση του τίτλου ενός ποιήματος του Μιχάλη Κατσαρού από τη συλλογή του«Κατά Σαδδουκαίων»…ΑΝΤΙΣΤΑΘΕΙΤΕ...

Οdyss, 4.10.2009

17.9.09

HORROR VACUI *

Κι όμως, «O βίος εν Ελλάδι είναι υπαίθριος…»**
[5+1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ***]


Δημήτρης & Σουζάνα Αντωνακάκη / Σπίτι διακοπών
στον Οξύλιθο, Ι (Εύβοια, 1973)
(φωτ. από τη μονογραφία "ATELIER 66/The Architecture of Dimitris and
Suzana Antonakakis/Edited by Kenneth Frampton/Rizzoli, NY)


Αρης Κωνσταντινίδης /Αρχαιολ. Μουσείο Ιωαννίνων (1965-66)
(φωτ.Οdyss,2009)


Πάνορμο Ρεθύμνου, "Καλύβα" παραγωγού
(φωτ. Odyss,2005)


Εξωνάρθηκας Αγίας Παρασκευής Σιάτιστας (1677)
(φωτ.Odyss,2009)


Πάτροκλος Καραντινός, Αρχαιολ. Μουσείο Αγίου Νικολάου Κρήτης (1966)
(φωτ.Οdyss,2008)


Piero della Francesca, H μαστίγωση του Ιησού, περ. 1450
(Εθν.Πινακοθήκη Ούρμπινο,Ιταλία)

Kαι να που το αρμόδιο υπουργείο που χειρίζεται τα ζητήματα του σχεδιασμού και της αρτιότητας των μελετών και των κατασκευών, μέσα στη βία της προεκλογικής «τακτοποίησης» όλων του των εκκρεμοτήτων, κατάφερε όχι μόνο να δώσει ένα αποφασιστικό χτύπημα σε μια από τις σπουδαιότερες θεσμίσεις του –πάλαι ποτέ εμπνευσμένου οικοδομικού κανονισμού (ΓΟΚ 1985) - αλλά κυρίως να εκφράσει με τον πιο χαρακτηριστικό και απροκάλυπτο τρόπο την επέλαση του περίκλειστου, ερμητικού και εσωστρεφούς χώρου**** σε βάρος του ανοιχτού, υποδεκτικού και τόσο απαραίτητου περάσματος από τη δημόσια έκθεση στην εσωτερική περιοχή του άβατου της κατοίκησης, ουσιαστικής και δηλωτικής χειρονομίας του ίδιου του χαρακτήρα του ελληνικού βίου…Του ημιυπαίθριου ή αν θέλετε του ημιανοιχτού, του ενδιάμεσου του προστατευμένου χώρου που–χιλιάδες χρόνια τώρα- προκύπτει από εκείνη την αυτονόητη, την καίρια, την καταστατική και απαραίτητη για το μικροκλίμα και την ιδιαιτερότητα του τόπου μας διαπραγμάτευση των ορίων του έξω και του μέσα…

Ό,τι δεν κατάφεραν μέχρι σήμερα να εξαφανίσουν, να εκμεταλλευθούν χωρίς κανένα θεσμικό έλεγχο και να μοσχοπουλήσουν οι κάθε λογής θλιβεροί μεταπράτες της χυδαίας και εκμηδενισμένης χρηστικά εμπορευματοποιημένης (πολυ)κατοικίας ή έπαυλης, μετατρέποντας με επιτηδειότητα σε εμπορεύματα με αστραφτερά περιτυλίγματα τα κάθε λογής αηδιαστικά κατασκευάσματα της ατελείωτης «ζαχαροπλαστικής» τους διάθεσης, το έκαναν με μια απλή τροπολογία σε ένα νομοθέτημα, εκείνοι που κατά τεκμήριο θα όφειλαν να υπερασπίζονται την ποιότητα του αρχιτεκτονημένου χώρου, δηλαδή το ίδιο το ΥΠΕΧΩΔΕ.

Η σύγχρονη «κατασκευαστική πανώλη» που μεταμορφώνει σταδιακά τα παλιά αστικά κέντρα και τις παρυφές των διαρκώς εξαπλούμενων πόλεων, τους οικισμούς και το ελληνικό τοπίο σε κατεστραμμένους από την οικοδόμηση και επαναλαμβανόμενους «χώρους του τίποτα»(nolands) ,δηλαδή περιοχές όπου ευδοκιμεί ο κατακερματισμός του –ανύπαρκτου πια- δημόσιου χώρου και η σχεδόν καφκική μεταμόρφωση του δομημένου περιβάλλοντος σε ασύλληπτη καρικατούρα μιας τερατώδους οικιστικής κακοφωνίας όπου κυριαρχούν οι δεκάδες αποχρώσεις του σομόν και τα ανιαρά και διαρκώς επαναλαμβανόμενα μορφολογικά σκουπίδια μιας όλο και μεγαλύτερης τυπο(το)λογίας, αντιμετωπίζεται και «συντρίβεται» κατά κράτος με την κατάργηση της ίδιας της έννοιας του (ημι)υπαίθριου βίου...

Έτσι κατανοούν μερικοί «αμνήμονες» πως πρέπει να σταθούν απέναντι στα κτισμένα γεγονότα που μας κληροδότησαν οι χρόνοι και σε μερικά ακόμη που καταφέραμε να αρθρώσουμε μέσα από την εμπειρία εφαρμογής του ΓΟΚ του 1985. Να καταργήσουμε λοιπόν τις στεγασμένες στοές που περπατούσαν οι ηλικιωμένοι έξω από τις μονάδες της φροντίδας τους και τα παιδιά στις σχολικές εγκαταστάσεις, να μην επιτρέψουμε σε κανένα επισκέπτη μουσείου να ξαποστάσει για μιαν ανάσα από τον ήλιο του μεσημεριού ,να κλείσουμε μια και καλή τις νοτικές βαθιές αυλές που ο ίσκιος τους επέτρεπε την ώρα του καλοκαιριού τ΄αγνάντι της αυλής και του πελάγους(8 μήνες το χρόνο!), να κτίσουμε συμπαγείς τοίχους παντού –ορθώνοντας κι εμείς παντού τα τείχη μας- στα αίθρια των παλιών σπιτιών και στις λουσμένες στο φως βεράντες τους για να μην καταφέρει έτσι κι ο επιτήδειος απέναντι να κλείσει το δικό του ημιυπαίθριο αυθαίρετα, να διώξουμε από τις λαϊκές αγορές στους δρόμους τα κιόσκια και τα στέγαστρα και να ισοπεδώσουμε αν χρειαστεί και τις υπέροχες «καλύβες» στο Πάνορμο στο Ρέθυμνο, που οι μικροπωλητές το θέρος γεμίζουν με τα φρούτα τους για τους περαστικούς και εμένα μου θυμίζουν όποτε περάσω τα πρώιμα γραφτά του Άρη Κωνσταντινίδη, που νέος πολύ ακόμη είχε τα μάτια να δει εκείνα που άξιζαν και που μερικοί δεν θα καταφέρουν ποτέ στη διάρκεια ενός ολάκερου βίου να το κάνουν….
Όλα τα προβλήματα του κτισμένου και του άκτιστου τώρα, θα τα τακτοποιήσει φαίνεται η νέα τροποποίηση των διατάξεων που φαίνεται να αγνοεί επιδεικτικά την αρχιτεκτονική σε όλες της τις εκφάνσεις και εκφράσεις, που διαγράφει προκλητικά την κληρονομιά και τη στρωματογραφία της ανώνυμης παράδοσης του τόπου μας από το αρχιπέλαγος και τα νησιά ίσαμε τα ηπειρώτικα βουνά και τις μνημειώσεις της αιώνιας πέτρας, που δεν έχει την παραμικρή γνώση για τον τρόπο που η μοντερνικότητα και το κατασκευαστικό μεσοπολεμικό και υστεροπολεμικό της ήθος χειρίστηκε και ανέδειξε με ποιητικό πολλές φορές τρόπο τη σχέση του εσωτερικού με τον εξωτερικό χώρο, από τον Άρη Κωνσταντινίδη και τον Πάτροκλο Καραντινό, ίσαμε τον Ζενέτο, τον Κρόκο και τους Αντωνακάκηδες…Αυτή που εξαφανίζει μέχρι ανυπαρξίας κάθε δυνατότητα άρθρωσης μιας αρχιτεκτονικής συμβατής με τον Τόπο…Μια νέα διάταξη που εξαιρεί από την εφαρμογή της –διάβαζε ολεσχερή κατάργηση του ημιυπαίθριου χώρου- τα ξενοδοχεία (!) αλλά όχι τα δημόσια κτίρια, δηλαδή τα σχολειά, τα δημαρχεία, τα μουσεία, τα γηροκομεία, τα κτίρια για τον πολιτισμό (αυτά τα λίγα έστω)…Αιδώς Αργείοι…

Ουαί υμίν Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριταί…Που διυλίζετε τον κώνωπα και καταπίνετε την κάμηλο…Που ήταν μέχρι τώρα οι εντεταλμένοι μηχανισμοί σας για να ελέγξουν την ορθή εφαρμογή των διατάξεων για τους ημιυπαίθριους ;...Ξέρω ήταν σε ετοιμότητα κάθε στιγμή για να αντιμετωπίσουν τις καταπατήσεις του αιγιαλού από κάθε λογής επιτήδειους και κυρίως από πολυτελείς τσιμεντομονάδες όπου βρίσκoυν φιλόξενο κατάλυμα στην ολόχρονη ραστώνη τους και οι κάθε λογής γραφειοκράτες…Σίγουρα ήταν απασχολημένοι για να προστατεύσουν με κάθε τίμημα την καταστροφή και το κτίσιμο και της τελευταίας σπιθαμής γης που απέμεινε γύρω από τα δάση και τους φυσικούς δρυμούς των μικρών τόπων μας και την ίδια ώρα φρόντιζαν με μεγάλη αφοσίωση για να υπερασπιστούν τους κοινόχρηστους χώρους στις πόλεις μας από κάθε λογής καταπατήσεις στο βωμό μιας όλο και αηδιαστικότερης εκμετάλλευσης της ελάχιστης επιφάνειας πεζοδρόμιου και δημόσιου χώρου που απέμεινε ελεύθερη για να μπορέσουν να κινηθούν με άνεση οι ανάπηροι, τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι…

Βέβαια αν δεν κατάφερναν να διεκπεραιώσουν κάτι από τα παραπάνω σίγουρα θα έτρεχαν με αυτοθυσία να οργανώσουν, να επιβλέψουν, να αναδείξουν τις ομορφιές που γενναιόδωρα μας χάρισε η φύση και να μας κάνουν όλους φύλακες-άγγελους στην προστασία και του τελευταίου μικρού δέντρου που κινδυνεύει να πέσει θύμα της οικοδομικής βουλιμίας μας ή της ακόρεστης επιθυμίας μας για ανάπτυξη και εκμετάλλευση και της ελάχιστης απαντοχής που μας απόμεινε για να παραχθεί λίγο κέρδος…Τέλος θα πρόσθετα ,για να μην αδικήσω κανένα, και την καθημερινή τους έγνοια για τα μνημεία, τους αρχαιολογικούς μας χώρους, τα μουσεία μας (όσα γλύτωσαν από την εκσυγχρονιστική τους μανία από τη Θεσσαλονίκη ίσαμε τα Ιωάννινα) και τον αρχιτεκτονικό μας πλούτο, όλες εκείνες τις γοητευτικές αλλεπάλληλλες αποθέσεις του που φανερώνουν πως ο τόπος μας έχει και αυτός μια ιστορία και μια συνέχεια…

Ναι και οπωσδήποτε θα σταθώ στη μέχρις αυτοθυσίας και συγκινητικής αυταπάρνησης αφιέρωσή τους στη διάσωση και την προστασία της πιο πρόσφατης μοντερνικής αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς που όση δεν πρόλαβε να συντριβεί κάτω από τις συνεχείς κατεδαφίσεις και να σβηστεί για πάντα η ριζοσπαστική της –και ενίοτε πολιτικά ύποπτη- ματιά (που πάντα είχε μια επιμονή στο ήθος της κοινωνικής συνδρομής και της ανάδειξης των αναγκών των πολλών), αφέθηκε επιδεικτικά να καταρρεύσει ή να παρακμάσει ή να περιπέσει σε μια άδηλη εξαφάνιση…Για να μη δημιουργεί αυτή τη ζωοποιό αναστάτωση και τη συγκίνηση που κατάφερνε για παράδειγμα να προκαλεί ένα εργοστάσιο σαν του Φιξ στη Συγγρού ή ένα σπίτι σαν εκείνο στο Καββούρι του Ζενέτου, για να μη μας δίνονται τόσο πιεστικά μαθήματα για το πώς πρέπει να στέκεται ένα κτίριο στο τοπίο σαν τα Ξενία και το μικρό σπίτι στην Ανάβυσσο του Κωνσταντινίδη, για να μην μας κατακυριεύει η επιθυμία για συναισθηματικές περιηγήσεις όταν επισκεπτόμαστε τα έργα του Κρόκου, για να μην κάνουμε περίεργους συνειρμούς για τις επιρροές που διατρέχουν όλες τις εκφράσεις της ελληνικής νεωτερικότητας μετά την άνθηση του ’60 και συναντιούνται με μαγικό τρόπο στα ΄Ασπρα Σπίτια στη Βοιωτία, στην πολυκατοικία της οδού Μπενάκη και στο σπίτι του Ζάννα των Αντωνακάκηδων, για να μην μπορούμε να σκεφτόμαστε πως εκτός από την αθλιότητα των κάθε λογής μεταπρατών που σκυλεύουν καθημερινά στο κτισμένο υπάρχει και μια γοητευτική και καμιά φορά άρρητη εικόνα που αξίζει να της δοθούμε και να τη βάλουμε στο κέντρο της καθημερινής μας ματιάς…Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ, με κάθε τρόπο σε όσους διακαώς επιθυμούν να καταπατήσουν την καθημερινή μας διαρκή ευαισθησία και την κοινή μας ματιά για την ποιότητα της και τη δυνατότητά της να μας κινητοποιεί και να μας εκθέτει σε μια διαρκή ποιητική διαπραγμάτευση με όλα όσα συνθέτουν ένα κοινό βίο…

Ποιο ζείδωρο βλέμμα θα βρεθεί να δεί όσα αξίζουν ακόμη; Ποιος ΥΠΕΧΩΔΕ θα θελήσει να μοιάσει λίγο με ένα οραματιστή σαν τον Αντώνη Τρίτση και να καταφέρει να κάνει ένα νέο οικοδομικό κανονισμό ανοικτό στις δυνατότητες της πραγματικής μας αξιακής παράδοσης, που θα αφήνει την αρχιτεκτονική να ξεδιπλωθεί πέρα από τη στενομυαλιά των κάθε λογής γραφειοκρατών και τις ορέξεις των κάθε λογής βουλιμικών οικοδομικών μεταπρατών που τόσο βάναυσα την υπονομεύουν; Ποιος «πολιτισμένος» δημόσιος λειτουργός θα μπορέσει να κατανοήσει πως την ώρα που αίρονται όλοι οι φραγμοί για την πιο αχαλίνωτη καταναλωτική μας αποχαύνωση και γράφονται καθημερινά κηρύγματα για άνοιγμα όλων των κλειστών επαγγελμάτων θα εξακολουθήσει να υπάρχει αυτή η κοντόφθαλμη, μικρονοϊκή και μίζερη επιμονή και ο «φόβος του κενού», που κι αυτό φαίνεται να διώκεται με κάθε τρόπο μέσα από τις απίστευτες και τραγικές θεσμικές τους διατυπώσεις…

ΝΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΟΥΜΕ την Αρχιτεκτονική με κάθε τρόπο απέναντι στις κυρίαρχες μετριότητες που επιχειρούν να την καταργήσουν με προκρούστειες πρακτικές και συνοπτικές διατυπώσεις…

Odyss,18.09.2009

* : Ο τρόμος του κενού. Γνωστός καλλιτεχνικός όρος για το φόβο που δημιουργεί στην τέχνη ο άδειος –κενός- χώρος, μέσα στο τελάρο και πολλές φορές οδηγεί σε μια πληθωρική και φλύαρη πλήρωση των πάντων -και της τελευταίας σπιθαμής- με τα αντικείμενα της δημιουργικής έκφρασης του καλλιτέχνη. Χρησιμοποιείται εδώ μεταφορικά για να δείξει πως κάτι συμβαίνει αντίστοιχα και με τους κενούς, ημιυπαίθριους ή και υπαίθριους χώρους στην αρχιτεκτονική που πολλές φορές πέφτουν θύματα μιας ακόρεστης βουλιμίας των χρηστών του κτιρίου όταν δεν πέσουν θύματα -στο τέλος- «εμπνευσμένων» νομοθετών. Ας απαγορέψουν λοιπόν τα πάντα, ίσως αν δεν κτίζουμε τίποτα να μπορέσει να ηρεμήσει λίγο η ματιά μας από την οικιστική φρίκη που μας περιβάλλει και που για να προκύψει έχουν συνεργήσει πολύ και βέβαια και οι ανύπαρκτοι «ουσιαστικοί ελεγκτικοί θεσμοί».

**: Η περίφημη διατύπωση του Περικλή Γιαννόπουλου στο βιβλίο του «Ελληνική Γραμμή»(1903), χαρακτηριστική αναφορά για πολλές γενιές Αρχιτεκτόνων.

***: Οι εικόνες αυτές είναι πια "απαγορευμένες". Θα τις συναντά κανείς μόνο σε παλιές φωτο. και πίνακες ζωγραφικής και όσο θα υπάρχουν θα σώζεται η μνήμη μιας "αληθινής αρχιτεκτονικής" κατά που έγραφε και ο Άρης Κωνσταντινίδης που δυστυχώς δεν παράγεται από βουλιμικούς κατασκευαστές του σήμερα , ούτε βέβαια και από ατάλαντους και άσχετους νομοθέτες που δεν κατανόησαν ποτέ τι σημαίνει να κτίζεις σύμφωνα με όσα σου διδάσκει το πνεύμα του ίδιου του Τόπου σου.
****: Βλέπε αμέσως παρακάτω και το εξαιρετικό κείμενο της Αρχιτέκτονος Σουζάνας Αντωνακάκη που δημοσιεύτηκε στη στήλη «Τρίτη άποψη» στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, στις 10.09.2009


Ο φόβος του υπαίθρου
Της Σουζάνας Αντωνακάκη

Στη χώρα της υπαίθριας ζωής των στοών και των υπόστεγων, περιοχών οργανικά ενταγμένων στο συνολικό οικιστικό σύνολο, που χαρακτηρίζουν την αρχαία και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, φτάσαμε ουσιαστικά στην κατάργησή τους ή και στη διά νόμου απαγόρευση αυτών των ενδιάμεσων κόμβων στους οποίους εκτυλίσσεται η ζωή ενταγμένη στο κλίμα και στις ανάγκες που προκύπτουν από τις ιδιαιτερότητες του τόπου. Σ΄ αυτό το προστατευμένο ύπαιθρο εγγράφονται όλες οι γνωστές διαβαθμίσεις του δημόσιου- ιδιωτικού, οι προσαρμογές και οι μεταμορφώσεις του υπαίθριου σε κλειστό και αντίστροφα, που μας γοητεύουν στην ελληνική και μεσογειακή αρχιτεκτονική και αποτελούν αντικείμενο έρευνας της ποιότητας του κτισμένου περιβάλλοντος. Αν αναζητήσουμε στις αφηγήσεις και στην ποίηση από την εποχή του Ομήρου λέξεις και περιγραφές που παραπέμπουν στην υπαίθρια ζωή στους οικισμούς, στα σπίτια και στα ανάκτορα, θα διαπιστώσουμε πόσο έχει διαβρωθεί ο τρόπος ζωής από αυτή τη βουλιμία για κλειστούς χώρους, η οποία ενώ δεν προέρχεται συνήθως από πραγματικές ανάγκες, ωστόσο διαμορφώνει τα στερεότυπα της κατοικίας και της κατοίκησης. Έτσι, η τυπολογία της κατοικίας αποκλείει χώρους «διφορούμενους»- μεταβλητούς, οι οποίοι λειτουργούν ως κλειστοί εξώστες ή ως επεκτάσεις του εσωτερικού χώρου, ανάλογα με την εποχή και τη θέση τους μέσα στο οικιστικό σύνολο. Ας θυμηθούμε τα χαγιάτια και τις ευρηματικές λύσεις στις υπόστεγες περιοχές των αυλών κοντά στο φουρναρειό ή στο μαγειρειό, ή τα «στεγάδια» με τον διπλό προσανατολισμό ανάμεσα στα δωμάτια- περιοχές δροσερές και σκιερές που προσθέτουν την ανάσα της ποίησης του ευέλικτου χώρου στην καθημερινή ζωή. Αν η εσωστρέφεια με την οποία αντιμετωπίζεται η κατοικία στις πόλεις έχει κάποια δικαιολογία είναι τελείως απαράδεκτο να εφαρμόζεται στους παραδοσιακούς οικισμούς ή στις παραθεριστικές κατοικίες. Διαβάζω, για παράδειγμα, στο διάταγμα για τον οικισμό Μανδράκι στη νήσο Νίσυρο ανάμεσα στους όρους και περιορισμούς δόμησης (άρθρο 2 παρ. 3/δ): Δεν επιτρέπεται η κατασκευή ημιυπαιθρίων χώρων. Σε πολλές περιπτώσεις, επίσης, διαπιστώνουμε τον φόβο των υπευθύνων για τον έλεγχο των μελετών να εγκρίνουν στέγαστρα και υπόστεγα, ακόμα και αν προσμετρώνται στον συντελεστή δόμησης. O νόμος, ανοιχτός σε «ερμηνείες» και παραβάσεις, με την κατεστημένη πλέον νοοτροπία στην Ελλάδα ως προς την εφαρμογή του, ήταν προφανές ότι θα χρησιμοποιούνταν προς άλλη κατεύθυνση από αυτή που υποτίθεται ότι εξυπηρετούσε. Φτάσαμε, λοιπόν, στο αποτέλεσμα ο ημιυπαίθριος χώρος της κατοικίας να αποτελεί στοιχείο αντιπαράθεσης και διαπραγμάτευσης με τις υπηρεσίες αρχιτεκτονικού ελέγχου, ενώ ταυτόχρονα να έχει μεταβληθεί σε φόβητρο για όσους τολμήσουν να καταλάβουν και να κλείσουν αυτόν τον σύμφωνα με τις περιγραφές «ετοιμοπαράδοτο» χώρο επέκτασης της κατοικίας. Γνώριμα υπαίθρια δωμάτια στα λαϊκά αθηναϊκά σπίτια ή στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική των ελληνικών οικισμών, ενώ γίνονται αντικείμενο λατρείας και θαυμασμού των υμνητών της «ανώνυμης» αρχιτεκτονικής, απαγορεύονται ή αντιμετωπίζονται με καχυποψία κατά τον έλεγχο της μελέτης, ενώ αναζητείται η κατάλληλη διατύπωση του νόμου για να συρρικνώσει ή να καταργήσει αυτούς τους «ύποπτους» χώρους. Ποιος, λοιπόν, θα πίστευε ότι δεν υπάρχει τρόπος να ενθαρρύνονται κατασκευαστές και ιδιοκτήτες στην επέκταση στο ύπαιθρο του κλειστού χώρου της κατοικίας ή του διαμερίσματός τους; Άραγε η σχολαστική περιπτωσιολογία, οι δεσμεύσεις και όλα τα σχετικά με μετρήσιμα μεγέθη στοιχεία τού διατάγματος θα ωφελήσουν ή θα δεσμεύσουν και τις ελάχιστες δυνατότητες που έχουν απομείνει για μια αρχιτεκτονική προσαρμοσμένη στον τόπο, αλλά ανοιχτή σε νέες ερμηνείες ως προς τις διαβαθμίσεις του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου και της ζωής στο ύπαιθρο; Συμβάλλει η νέα νομοθεσία στην πραγματική εκτίμηση του πολύτιμου δώρου του περιβάλλοντος που παραλάβαμε και το παραδώσαμε στη συναλλαγή και στην ουσιαστική υποβάθμιση της καθημερινότητας μέσα στον κάλυκα της ζωής που είναι η κατοικία;

25.8.09

ΑΙΓΑΙΟΝ | ΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΚΟΤΗΤΑΣ

Από την καταστατική Χοζοβιώτισσα της Αμοργού
στη Notre Dame du haut στη Ronchamp της Γαλλίας

Μια θερινή υπόκλιση στο Αιγαίο, την ανεξάντλητη μήτρα
των ρευμάτων που μετασχημάτισαν την ανώνυμη λαϊκή
τεκτονικότητα σε ιζηματική αναφορά του μοντερνιστικού ήθους
και της αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας του 20ου αιώνα


O Le Corbusier πέρασε από την Αμοργό το 1933. Τότε που με αφορμή το 4o CIAM* της Αθήνας, το ατμόπλοιο SS Patris II διασχίζοντας το Αιγαίο με όλη τη διεθνή και ελληνική μοντέρνα αρχιτεκτονική κοινότητα ,σταμάτησε απέναντι από το γρανιτικό βράχο πάνω στον οποίο οι χρόνοι έχουν για αιώνες μνημειώσει ένα από τα σπουδαιότερα ανώνυμα κτίσματα του ελληνικού αρχιπελάγους. Το μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας. Την οργανική και συσσωματωμένη στην πέτρα εκπληκτική αρχιτεκτονική που αργασμένη σε στρώσεις στο χρόνο και στο μυθώδες τοπίο της στεριάς που κρέμεται στ΄αγνάντι της πιο βαθύφωνης και ιλιγγιώδους βύθισης των νερών από κάτω, στέκεται ακοίμητη Παναγιά και ίχνος της ανθρώπινης εγκαρτέρησης πάνω από χίλια χρόνια, ασίγαστη μαρτυρία της πιο καταστατικής και γήινης και χοϊκής αλλά και μαζί χαοτικής ενατένισης του Τόπου στην απεραντοσύνη του στροβιλισμού των κυμάτων και το μεγάλο και αβυσσαλέο βάθος της μητρικής καταβολής και του αβύθιστου ήθους των νησιών και του αρχιπελάγους.

Είδα τη Χοζοβιώτισσα για πρώτη φορά από κοντά, στις 10 Ιουλίου του 1999. Το πυρωμένο εκείνο πρωινό, κινήσαμε να ανεβούμε τα σκαλιά κρατώντας μαζί μας τα παιδιά των 7 και των 11 χρόνων και λες και έπρεπε να υποφέρουμε πρώτα, ανηφορίσαμε μέσα στο καλοκαιρινό λιοπύρι κοιτάζοντας από μακριά στην αρχή τη φασματική σχεδόν φιγούρα που σκαρφαλωμένη ψηλά μας υπόσχονταν μια λιγότερο θολή εικόνα όταν την κατακτούσαμε. Ανεβαίνοντας θυμούμαι τον ιδρώτα που μας έλουζε (κανείς δε βρέθηκε να μας πει πως πιο καλή ώρα είναι το απόγευμα) και καθώς τα σκαλιά στριφογύριζαν και μίκραινε η απόσταση άρχισαν σιγά σιγά να διακρίνονται οι τοίχοι με τις κλίσεις, οι εξοχές των όγκων των αντηρίδων και οι μικρές εσοχές ψηλά, τα παράθυρα σκόρπια σαν τους αστερισμούς του καλοκαιρινού ουρανού στο οροπέδιο του Καθαρού στην Κριτσά, το καμπαναριό και οι μικροί και μεγαλύτεροι οξώστες στα ψηλά πατώματα, η παραπαίουσα και αγεωμέτρητη και αντικαρτεσιανή μορφοπλασία μιας υψηλής ανώνυμης και συγκλονιστικής τεκτονικής χειρονομίας που παίρνει τον αγέρα του Αιγαίου καθώς ορμά στους βράχους και τον σκαλίζει σαν τους αρχαίους μαρμαράδες της Κέρου και της Αμοργού και του δίνει υλικότητα και πνοή για να σταθεί και να ξαποστάσει πάνω στα βράχια κάτω από τους κρημνούς και συνταιριάζει τα χαράκια μαζί του και τους δίνει δύναμη για να αναπνεύσουν κι αυτά μέσα από τα μικρά και τα μεγάλα περάσματα που αφήνουν οι χιλιόχρονοι τοίχοι για να περνά το φως μέσα τους και να φωτίζει και να δίνει αντοχή στο σπλαχνικό βάθος μιας σχεδόν ζωντανής και ρωμαλέας άκρης στην απεραντοσύνη του Κόσμου.

Η Χοζοβιώτισσα δεν είναι μόνο ένα μοναστήρι, ένα ιερό στην καρδιά του γρανιτώδους τοπίου, είναι η ίδια η προσευχή ανθρώπων πολλών που βίωσαν και συγκινήθηκαν και έγιναν ικέτες στη δοξολογία της ύπαρξης και στη μικρή διεκδίκηση μιας ελάχιστης απαντοχής στο ταξίδι της ανθρώπινης κατάστασης, στη σπαρακτική διαδρομή της αιωνιότητας. Θυμούμαι την αδελφή Χρυσοστομία, σε ένα άλλο μοναστήρι να μου μιλά για το άρρητο φως και να ανατρέπει τις εικαστικές και αναλυτικές μου παρατηρήσεις πάνω στην προσωπική της εικονοποιία με το αυτονόητο για εκείνη αλλά απροσπέλαστο για μένα και το δικό μου διανοητικό σύμπαν «…αυτή δεν είναι μια εικόνα,είναι η προσευχή μου!».

Η Χοζοβιώτισσα είναι ένας ποιητικός ποταμός που συνταιριάζει στο διάβα του όλες τις αφετηρίες και τις αξεπέραστες πηγές μιας εμπνευσμένης ανωνυμίας που στοιχειώθηκε στο χρόνο μέσα από μια μεγάλη ροή που μεταφέρει την ιλύ και τη ρευστή και διατρέχουσα τους αιώνες συρμή μιας αξεπέραστης συμβολής των μαστόρων και της υπερβατικής αναζήτησης των λατρευτικών προσευχών τους και κατάφερε να μετατρέψει σε ίζημα όλη τη δημιουργική τους κατάθεση και να την κάνει ένα με το τοπίο και με την ανεξάντλητη θαλασσινή αύρα που το δροσίζει και του δίνει όλη εκείνη τη δύναμη και τη γοητεία που μόνο τα αληθινά δημιουργήματα της τέχνης του βίου μπορούν να απονέμουν. «Η τέχνη θέτει εν έργω την α-λήθεια των όντων», είναι η χαϊντεγγεριανή αποστροφή που ανακαλώ κάθε φορά που στέκομαι συγκινημένος και άφωνος καμιά φορά απέναντι στα μεγάλα δημιουργήματά της . Είναι ό,τι μας σώζει μαζί με τον έρωτα…

Και η εκκλησία της Νotre Dame στη Ronchamp; Δεν έχω πάει εκεί μέχρι τώρα. Πρώτη φορά την είδα το 1969 σ΄ένα γραμματόσημο που – συλλέκτης φανατικός στα παιδικά μου χρόνια- κατάφερα να βρώ πάνω σε μια καρτ-ποστάλ στο κουρείο της γειτονιάς μου στην Κριτσά. Μου έκανε εντύπωση απίστευτη θυμάμαι εκείνη η μικρή εικόνα της παράξενης εκκλησιάς που με κόπο μπορούσα μα διακρίνω λεπτομέρειές της. Πέρασαν πολλά χρόνια και τώρα τελευταία πήρα πάλι στα χέρια μου τον ολόφρεσκο κατάλογο της έκθεσης Le Corbusier στο Βarbican Centre του Λονδίνου ( και ήδη αυτή την εποχή στο Βερολίνο) και ξαναθυμήθηκα την εμμονή μου για τη σχέση των εικόνων του πρωτότυπου (Χοζοβιώτισσα) και της μεταγενέστερης (μετά την οπτική εμπειρία του 1933) ποιητικής μεταγραφής του σε ένα από τα σπουδαιότερα έργα του μεγάλου δασκάλου και Αρχιτέκτονα, κοντά στο τέλος της ζωής του.

Ο τοίχος με τα ακανόνιστα παράθυρα του Le Corbusier στην εκκλησία αυτή, είναι η ουσιώδης και θεμελιακή μνημονική επίκληση του στο αξεπέραστο και βουτηγμένο στο ελληνικό αρχιπέλαγος πρωτότυπό του ,στη Χοζοβιώτισσα της Αμοργού. Ο τοίχος αυτός είναι ίσως ο σπουδαιότερος τοίχος του 20ου αιώνα, γιατί καταφέρνει να μετασχηματίσει την πρωταρχική ανώνυμη εικόνα των ανοιγμάτων ενός ελληνικού μοναστηριού σε επιτομή και ακραία πλαστική έκφραση μιας βουτηγμένης στο φως και έντεχνης κτισμένης περιήγησης που διατρέχεται από τις ωσμώσεις και τις ρευματικές επιρροές που ξεκινούν από το υπόστρωμα της αρχιτεκτονικής μοντερνικότητας που καταυγάζει το αιγαιακό λίκνο των μύθων…

Οdyss,25.08.2009

*CIAM: Congress International d’Architecture Moderne