13.5.10

ΣΑΝ ΤΟ ΜΕΛΙΣΣΙ ΤΗΣ ΖΩΜΙΝΘΟΥ*

_μια εικόνα_ένας βόμβος_χίλιοι συνειρμοί

ΑΙΩΝΙΟΣ ΖΕΙΔΩΡΟΣ ΗΧΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΥΦΟΡΙΑΣ
ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΧΡΩΜΟ ΜΕΛΙΣΣΟΚΗΠΟ ΤΟΥ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ…



Μελίσσι στη Ζώμινθο, φωτ. Odyss/2010
Με αφορμή μια επίσκεψη στα Ανώγεια και το «μαγικό» τους βουνό,
η γοητευτική συνάντηση με μια δυνατή εικόνα που λέει τα πάντα,
την ώρα μιας αμήχανης συγκυρίας που απαιτεί θετικές προσλήψεις
που μπορούν να μας κινητοποιούν και να εναντιώνονται στο τέλμα…
Η ανάβαση στον Ψηλορείτη και το οροπέδιο της Νίδας περνά μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο της Ζωμίνθου, εκπληκτικό τοπίο τόσο κοντά στο ιερό του Ιδαίου Άντρου, που ανασκάπτει ευλαβικά ένας από τους τελευταίους «αγίους της ελληνικής αρχαιολογίας», ο καθηγητής Γιάννης Σακελλαράκης με αφοσίωση και επιμονή μοναδική σχεδόν τριάντα χρόνια τώρα. Για τούτο το μινωικό σπουδαίο οικοδόμημα, που με τρόπο μυστικό ίσαμε το 1982 διαφύλαξε μέσα στις τρικοκιές και τα κατσοπρίνια η περήφανη γη θα γράψω μια άλλη φορά μόλις καταφέρω να αγγίξω έστω και ελάχιστα τη σπουδαιότητα και την ουσία της μοναδικής του παρουσίας εκεί στο κέντρο ενός τοπίου κρητικού αξεπέραστου και συνάμα τόσο πρωτεϊκού που θαρρείς πως αυτονόητα στέκεται στην ίδια θέση από τις πρώτες ώρες της δημιουργίας.

Όταν η τέφρα του ηφαιστείου Εϊαφιαλαϊόκουλ από τους παγετώνες θα καταφτάσει σε λίγο ίσαμε της κορυφές του Ολύμπου και των ελληνικών βουνών μεταφέροντας τη μαύρη αλλά σπλαχνική γήινη σκόνη από το βορρά στην εσχατιά του μεσογειακού νότου -που τόσο μας αναστατώνει επιβάλλοντας τη φυσική ιεραρχία πάνω στον προγραμματισμό μας- ίσως τα χιόνια του Ψηλορείτη να΄ χουνε λιώσει από το δυνατό μαγιάτικο ήλιο και να γλιτώσουν έτσι το χρωματιστό πέπλο που θα σκουρήνει το εκτυφλωτικό λαμπίρισμά τους μέσα στο ανέβασμα της μέρας .Βρέθηκα στη Νίδα μια μέρα του Φλεβάρη με τη σκόνη της Σαχάρας να΄χει φτάσει ίσαμε τις κορυφές της Ίδης και το χρώμα του αιώνιου χιονισμένου τοπίου να’ ναι βαμμένο σε αποχρώσεις υποκίτρινες και καφετιές. Περπάτησα πάνω στο παγωμένο ολόλευκο μαξιλάρι μιας πανάρχαιας γης και κατάφερα να καταδυθώ στο Ιδαίο άντρο την ώρα που οι νεροσυρμές του λιωμένου από το χειμωνιάτικο ήλιο χιονιού, πλημμύριζαν την οροφή και σαν χρυσή βροχή -όπως τον ίδιο το νεφεληγερέτη κρηταγενή Δία- σαρώνοντας το χάος της σπηλιάς μας ράπιζαν τα πρόσωπα και μας διαπερνούσαν με την ίδια ένταση που χιλιάδες χρόνια τώρα υποδέχονται τους επισκέπτες και τους προσκυνητές.


Ιδαίο Άντρο,φωτ. Οdyss/2010
Η χτεσινή εικόνα μιας καινούριας φύσης που αναδύεται την ώρα της ανοιξιάτικης κυοφορίας πλούτισε την εμπειρία μου με μια ενισχυμένη βεβαιότητα πως ετούτος ο κόσμος είναι ξέχωρα και ολότελα μοναδικός. Από το Γενάρη με τα γυμνά κλαδιά και μετά τον Απρίλη με τα ολάνθιστα κλαδιά και τα λαμπερά σαν το χιόνι λουλούδια και μέχρι τώρα τη χτεσινή ώρα που έδεσαν τα φύλλα γεμίζοντας το οπτικό πεδίο με χιλιάδες πράσινες παραλλαγές μιας ανεξάντλητης παλέτας που θα τη ζήλευε κι ο αγιογράφος της Παναγίας της Κεράς στην Κριτσά που έντυσε με σμαραγδόχρωμες φορεσιές τις αγίες του βόρειου κλίτους, οι μετασχηματισμοί της φύσης και του τοπίου είναι από μόνοι τους μια διήγηση της αέναης δημιουργικής γραφής που ξεκινά από το μηδέν για να φτάσει στην πιο εκρηκτική –σαν το ηφαίστειο- ολοκλήρωση κι ύστερα πάλι να ξεκινήσει ξανά και ξανά «νυν και αεί» τον ίδιο αιώνιο κύκλο στον αχανή ωκεανό του κοσμικού μας τοπίου…

Οι εικόνες εδώ πάνω έχουν την πρωταρχική τους αξία, πλουτισμένη μόνο από το αληθινό νόημα μιας ακατάλυτης φυσικής αλληλουχίας. Εδώ έχει τον πρώτο λόγο ο ψίθυρος του αγέρα μέσα στα κλαδιά και στα φυλλώματα, τα κουδούνια που σιγολαλούν σχεδόν σαν επίκληση την ώρα που τα σταλισμένα οζά ξεκουράζονται στον ίσκιο και στην πλαγιά από τη ζεστή σχόλη της μέρας και το πολύβουο διπλανό μελίσσι που συνάντησα στο δρόμο μου ,στολισμένη λες εγκατάσταση ενός καλλιτέχνη μέσα στο μεσημεριανό ήλιο και κυψέλη ασταμάτητη μιας δημιουργικής έγνοιας…Σταμάτησα και αναζήτησα το συμβολισμό που αναμφίβολα αποκτά στα μάτια και το μυαλό μας ετούτη την ταραγμένη εποχή, το ακούραστο σμήνος των μελισσών που φορτωμένο από την πρωινή έφοδο στον ουρανό και στα μυρωμένα άνθη της πλάσης επιστρέφει για να αποθέσει τα γλυκά δώρα στην κηρύθρα ,τροφή και νάμα για όλους και για μας που πάντα βουτούσαμε τα ανευλαβή δάκτυλά μας στο μέλι και καμιά φορά σαν το Γλαύκο** της μινωικής εποχής πέφταμε οι ίδιοι για να χαθούμε στο τέλος μέσα στο πιθάρι της πιο γλυκιάς επιθυμίας που εκμαυλίζει τις αισθήσεις και μας μεταμορφώνει σε άπληστους αυτόχειρες μιας ακόρεστης και στο τέλος μοιραίας εξάρτησης από τις υλικές μας επιθυμίες.

Τα μελίσσια του μεσημεριανού στη χαμηλή πλαγιά κοντά στην πηγή και το μονοπάτι του Πλάτωνα όπως το αποκαλούν από τους παλιούς χρόνους, ήταν μια δυνατή εικόνα που δεν μπορεί να μου φύγει από το νου. Οι μέλισσες έρχονται και φεύγουν και δεν σταματούν λεφτό να μαζεύουν το νέκταρ και να γονιμοποιούν τους ύπερους την ίδια ώρα και να μετατρέπουν κρυφά μυστικά της φύσης σε μια διαρκή έκρηξη ζωής και να δουλεύουν ασταμάτητα και να διανύουν χιλιόμετρα με το πέταγμα των μικρών τους φτερών και να μην διστάζουν να θυσιαστούν κιόλας για να υπερασπίσουν τη φωλιά και τη νέα γενιά των μελισσών από τους σφήκες και τα άλλα φονικά έντομα που τις κατακλύζουν και αποτελούν την πιο ισχυρή συμβολική και κυριολεκτική αναφορά που μας εφοδιάζει με μεστά νοήματα και συσχετισμούς από τους πανάρχαιους χρόνους και εξακολουθεί πάντα η κυψέλη και ο πολύβουος κόσμος της να αποτελεί το όριο της έκφρασης και της ύπαρξης του πιο δημιουργικού και προκομμένου εργαστηρίου που χαρίζει τα δώρα του και σε καιροσκόπους μελισσοκόμους σαν κι εμάς…

Ονειρεύτηκα μια συνθήκη σαν αυτή εδώ με την ακατάλυτη φυσική αειφορία που αποπνέει το μελίσσι της Ζωμίνθου…Που με αυταπάρνηση και ακατάπαυστη διάθεση κινητοποιεί όλες τις δυνάμεις του τόπου σαν σμήνος μελισσών με όλη εκείνη την εύφορη δημιουργική διάθεση…Με μακρινές και κοντινές πτήσεις στο τοπίο μιας ζείδωρης φύσης που τόσο αμνήμονες εξαντλούμε καθημερινά, με αλληλεγγύη και τρυφερότητα για όλους εκείνους που μπορούν να σταθούν και να πετάξουν –καμιά φορά- δίπλα μας αλλά και για όσους ποτέ δεν απέκτησαν φτερά ή δεν πρόλαβαν να τ΄ανοίξουν στο φως της μέρας ή τα τσάκισαν στα σκληρά βράχια ενός αδέξιου πετάγματος, με δίκαιη κοινοκτημοσύνη στο μερίδιο μιας κυψέλης από την οποία όλοι έχουν δικαίωμα όσο υπάρχει ο χυμός της γύρης και των λουλουδιών, από αφοσιωμένη και μέχρις αυτοθυσίας ανάλωση για όσα πρέπει από κοινού να υπερασπίσουμε και να διαφυλάξουμε από κάθε λογής αρπακτικά και σφηκόσχημους υπονομευτές, από μια κοινή -όχι μόνο από ένστικτο- αλλά κυρίως βασισμένη σε αξίες και συναισθηματική νοημοσύνη στάση που μπορεί να μας πλουτίζει με τα δώρα της ζωής και να μας κάνει να νιώθουμε πλάσματα ενός αδιαίρετου κόσμου και μιας Φύσης γενναιόδωρης και μυστικής συνάμα σαν διανοητικής επίκλησης, σαν προσωπικής προσευχής στην κοινή συνείδηση της ύπαρξης…

Οdyss,13.05.2010
*Μινωική Ζώμινθος:
Η ανακάλυψη ενός τεράστιου Μινωικού κτιρίου στις βόρειες παρυφές του όρους Ίδη (Ψηλορείτης) στις αρχές της δεκαετίας του ’80 κέντρισε το ενδιαφέρον της αρχαιολογικής κοινότητας για διάφορους λόγους. Η ύπαρξη μιας κολοσσιαίας μινωικής κατασκευής σ’ ένα μέρος που βρίσκεται αρκετά πάνω από το γεωγραφικό μήκος των μοντέρνων Κρητικών εγκαταστάσεων, υπήρξε μια αποκάλυψη από μόνη της. Η ασυνήθιστη ποιότητα της κατασκευής και η προσεγμένη δόμηση, που εμπεριείχε κάποια χαρακτηριστικά που απαντώνται μόνο σε ανακτορικού τύπου αρχιτεκτονική, αναβάθμιζαν τη σημασία των ευρημάτων. Παρά το γεγονός ότι 5 ανασκαφικές περίοδοι από το 1983-1990 αποκάλυψαν μονάχα ένα μικρό κομμάτι από ένα καλοδιατηρημένο κτίριο, μας επιτρέπουν να προσδιορίσουμε το μέγεθος το μήκος και τη χρήση του, καθώς επίσης και την ημερομηνία και την αιτία της καταστροφής του.

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ζωμίνθου βρίσκεται περίπου στα μισά της απόστασης ανάμεσα στο χωριό Ανώγεια και στον αρχαίο ιερό του Ιδαίου Άντρου, κυριαρχώντας πάνω σε μικρό επίπεδο τμήμα των βόρειων πρόποδων της Ίδας, 1187μ πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Η ανασκόπηση των αρχαιολογικών εργασιών στο Ιδαίο Άντρο από τον Γιάννη Σακελλαράκη το 1982 οδήγησε στην ανακάλυψη των μινωικών ερειπίων της Ζωμίνθου. Κατά τη διάρκεια μιας αρχαιολογικής έρευνας στην περιοχή ο Σακελλαράκης εντόπισε τη μινωική τοποθεσία και ξεκίνησε την πρώτη συστηματική ανασκαφή. Η πεντάχρονη ενδελεχής και σε μικρή κλίμακα έρευνα πεδίου (1983, 1986, 1988, 1989 και 1990) σταδιακά αποκάλυψε ένα τεράστιο κτίριο το οποίο συμβατικά ονομάστηκε Κεντρικό Κτίριο, το οποίο αναπτύσσεται σε μεγάλο σχετικά ύψος, καθώς και τα ερείπια των βοηθητικών του εγκαταστάσεων. Σημάδια σύγχρονων λεηλασιών εντοπίστηκαν σε δύο περιοχές στο βορειοανατολικό τοίχο και στη δυτική πτέρυγα του κτιρίου. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες των κατοίκων των Ανωγείων, παράνομες ανασκαφές στη δεύτερη περιοχή (δωμάτιο 9) έλαβαν χώρα κατά τη δεκαετία του 1960, οι οποίες και αποκάλυψαν, ανάμεσα σε άλλα ευρήματα, μια ανδρική και μια γυναικεία φιγούρα οι οποίες και πουλήθηκαν αργότερα σε εμπόρους αρχαιοτήτων του Ηρακλείου.

Η Ζώμινθος χωροθετείται στο αρχαίο σταυροδρόμι που οδηγούσε από τα ανατολικά και τα βορειοανατολικά στο σπήλαιο του Ιδαίου Άντρου και ενδεχομένως ένωνε την τοποθεσία με σημαντικά μινωικά κέντρα όπως η Τύλισσος, ο Σκλαβόκαμπος και η Κνωσός. Η βορειοανατολική διαδρομή η οποία πιθανότατα ακολουθούσε περίπου τη γραμμή του σύγχρονου δρόμου, παρείχε πρόσβαση προς τον Σκλαβόκαμπο και λίγο μακρύτερα βορειοανατολικά, προς την Τύλισσο. Η ανατολική διαδρομή συνέδεε την Ζώμινθο με την Κνωσσό μέσω του Κρουσσώνα και του Αγίου Μύρωνα. Κατά μήκος και των δύο διαδρομών υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις της μινωικής κυριαρχίας/παρουσίας. Εκτός από τους γνωστές πλέον τοποθεσίες της Τυλίσσου και του Σλαβόκαμπου θα πρέπει να αναφερθεί και η ύπαρξη των ακόλουθων μινωικών θέσεων: κατά μήκος της ανατολικής διαδρομής ένα μικρό σπήλαιο με ίχνη μινωικής κυριαρχίας στην τοποθεσία Κυλίστρια περίπου 1,5km ανατολικά της Ζωμίνθου, νεοανακτορικές οικίες, και τουλάχιστον ένα κορυφαίο ιερό στην περιοχή του Κρουσσώνα, ένα νεκροταφείο, και άλλα ακόμη σποραδικά ευρήματα στην περιοχή του Αγίου Μύρωνα και κατά μήκος της βορειοανατολικής διαδρομής, το Καβούσι γύρω στο 1,5km νότια από τα Σίσαρχα, το γνωστό κορυφαίο ιερό πάνω από τις Γωνιές, και το κορυφαίο ιερό του Πύργου που πιθανώς συνδεόταν με την Τύλισσο. Τέλος, ανάμεσα στις δύο μινωικές οδούς, πάνω από το οροπέδιο Πενταχέρι, βρίσκεται το κορυφαίο ιερό της Κεριάς.

Το αρμονικό τοπίο της Ζωμίνθου, ένα βοσκοτόπι με χαμηλούς λόφους, μικρά επίπεδα υψίπεδα κα διάσπαρτα δέντρα, είναι ένα ιδανικό μέρος για στάση στο δρόμο προς την κορυφή του βουνού. Η γεωγραφική σημασία της τοποθεσίας τονίζεται επιπρόσθετα από το γεγονός ότι το κεντρικό κτίριο και οι βοηθητικές του εγκαταστάσεις χωροθετούνται δίπλα σε μια πλούσια πηγή ύδατος, που έκανε το οροπέδιο της Ζωμίνθου ένα αγαπητό βοσκοτόπι από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.

Η μινωική τοποθεσία της Ζωμίνθου αγκαλιάζει το Κεντρικό Κτίριο, τις γύρω εγκαταστάσεις και το νεκροταφείο. Το Κεντρικό Κτίριο της LM IA περιόδου, στο οποίο είχε επικεντρωθεί η προηγούμενη αρχαιολογική έρευνα βρίσκεται στις Αλώνες στη νοτιοδυτική πλευρά του υψιπέδου της Ζωμίνθου, δυτικά του σύγχρονου δρόμου που οδηγεί από τα Ανώγεια στο οροπέδιο της Νίδας και στο σπήλαιο του Ιδαίου Άντρου. Κρίνοντας από τα επιφανειακά ευρήματα και από δοκιμαστικές τομές γύρω από το κτίριο, η εγκατάσταση είχε ένα αξιόλογο μέγεθος (πάνω από ένα στρέμμα) και τουλάχιστον δύο χρηστικές φάσεις χρονολογούμενες στις LM IA και LM III περιόδους. Τέλος, σ΄ένα βραχώδες καταφύγιο στην κορυφή του χαμηλού λόφου Σπηλιάρι γύρω στα 500μ νότια του Κεντρικού Κτιρίου, βρέθηκαν ανθρώπινα οστά, θραύσματα από ταφικά αγγεία (πίθοι και λάρνακες), κεραμικά και άλλα μικρά ευρήματα, που σηματοδοτούν τη θέση του νεκροταφείου της εγκατάστασης.
(υλικό από το διαδικτυακό τόπο της ανασκαφής του
Αρχαιολόγου Καθηγητή Γιάννη Σακελλαράκη)
**Γλαύκος:
Ο Γλαύκος ήταν γιος του Μίνωα και της Πασιφάης. Παιδί ακόμα, κυνηγώντας ένα ποντικό, έπεσε σε ένα πιθάρι γεμάτο μέλι και πνίγηκε. Μετά από πολλές έρευνες, ο Μίνωας βρήκε το πτώμα του με τη βοήθεια του Απόλλωνα. Μαθεύτηκε τότε πως κάποιος μπορούσε να αναστήσει το νεκρό αγόρι: Θα ήταν όποιος κατάφερνε να περιγράψει το χρώμα μιας αγελάδας του κοπαδιού του, το χρώμα της οποίας άλλαζε τρεις φορές τη μέρα. Ο Μίνωας κάλεσε τότε τους ικανότερους ανθρώπους του και τους ζήτησε να περιγράψουν το χρώμα του θαυμαστού αυτού ζώου. Το πέτυχε μόνο ο Πολύιδος, γιος του Κοιρανού, λέγοντας πως το ζώο αυτό είχε το χρώμα του μούρου: άσπρο στην αρχή (άγουρο), κόκκινο αργότερα και τελικά μαύρο (ώριμο). Ο Μίνωας έκλεισε τότε τον Πολύιδο κάπου μαζί με το πτώμα του Γλαύκου και τον διέταξε να ξαναδώσει τη ζωή στον γιο του. Καθώς ο Πολύιδος καθόταν δίπλα στο πτώμα, είδε να προχωρά προς αυτό ένα φίδι, φοβήθηκε μήπως το φάει ή το βλάψει και το σκότωσε. Λίγο αργότερα όμως φάνηκε δεύτερο φίδι που, βλέποντας το πρώτο νεκρό, έφυγε για να επιστρέψει σε λίγο έχοντας στο στόμα του ένα χόρτο, με το οποίο άγγιξε το νεκρό φίδι και αμέσως αυτό αναστήθηκε. Ο Πολύιδος άρπαξε τότε το χόρτο, άγγιξε με αυτό τον νεκρό Γλαύκο και αυτός αναστήθηκε. Ο Μίνωας όμως δεν έμεινε ευχαριστημένος και πριν αφήσει τον Πολύιδο να επιστρέψει στην πατρίδα του, του ζήτησε να μάθει την τέχνη στον Γλαύκο. Ο Πολύιδος υπάκουσε, αλλά φεύγοντας έφτυσε στο στόμα του Γλαύκου, κάνοντάς τον να ξεχάσει όλα όσα είχε μάθει. Σύμφωνα πάντως με άλλη παράδοση, ο Γλαύκος αναστήθηκε από τον Ασκληπιό.
Ο μύθος επιβιώνει και στη νεότερη λαϊκή παράδοση του «ρόδου του αμάραντου»: Κι εδώ το φίδι που βγαίνει από το φαράγγι κρατά στο στόμα του κόκκινο τριαντάφυλλο που έχει τη δύναμη να ανασταίνει νεκρό.
(aπό την Wikipedia)