21.4.11

ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

«Ουαί υμίν Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριταί…»
ή ο  ατελεύτητος διαμερισμός της  αρχιτεκτονικής κληρονομιάς
της νεωτερικότητας από τους μαινόμενους αρχιερείς 
της καθαρότητας (προ του 1830 κατά προτίμηση !)  

Πάτροκλος Καραντινός: Τουριστικό περίπτερο στα Χανιά (1965)
Η απόλυτη αυθαιρεσία αυτές τις μέρες του θείου Πάθους, κατάφερε να επικρατήσει και πάλι καταφέρνοντας συντριπτικό πλήγμα σε ένα γνωστό αριστούργημα της πολύπαθης μοντέρνας αρχιτεκτονικής…Δεν μου περνούσε από το μυαλό τον προηγούμενο Νοέμβρη και Δεκέμβρη όταν παρουσίαζα ταινίες για αρχιτεκτονική στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου στα Χανιά πως το κτίσμα του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού* που στέκονταν μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα στην περιοχή του παλιού λιμανιού δίπλα στο τέμενος Κιουτσούκ Χασάν (Γιαλί Τζαμισί), θα αποτελούσε ένα από τα επόμενα θύματα της δογματικής και κυριαρχικής διάθεσης ορισμένων φονταμενταλιστών της αρχιτεκτονικής στρωματογραφίας των πόλεών μας που θεωρούν πως στο οπτικό τους πεδίο χωρούν μόνο όσα εκείνοι επιλέγουν να δουν ή ακόμη χειρότερα πως δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον όσα δεν τους αρέσουν.

Είναι σαφές πως η αρχιτεκτονική Ιστορία και ο σεβασμός των δημιουργικών της στρωμάτων είναι πολύ σοβαρά ζητήματα για να αποτελούν θέματα χειρισμού μόνο ορισμένων αρχαιολόγων ή πολιτικάντηδων και βέβαια όταν αυτό συμβαίνει δεν έχει απολύτως καμιά σημασία η προσωπική τους προτίμηση καθώς αυτή δεν έχει σχέση με τον πολιτισμό και την υπηρέτηση της τέχνης αλλά με τη βαρβαρότητα του προσωπικού γούστου, που δεν αποτελεί σε καμιά περίπτωση κριτήριο για να λαμβάνονται τέτοιες αποφάσεις.

Με  ποιο αλήθεια δικαίωμα αποστερούν από την αρχιτεκτονική παράδοση του τόπου και της πόλης των Χανίων ένα από τα σημαντικότερα κτίρια του μεγάλου αυτού δημιουργού και μια από τις πιο ιδιάζουσες εκφραστικές στιγμές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα ; To τουριστικό περίπτερο όπως ήταν γνωστό - κατά τεκμήριο- αποτελούσε εκτός από σημαντική συνθετική επεξεργασία ενός κορυφαίου Αρχιτέκτονα που φανέρωνε μοναδική ευαισθησία, έμπνευση και αρχιτεκτονικές δυνατότητες  που σε καμιά περίπτωση ορισμένοι δεν έχουν προφανώς τα προσόντα και την παιδεία να αντιληφθούν- ένα κτίριο που ενσωμάτωνε ρηξικέλευθες αναγνώσεις τόσο του τυπολογικού και μορφολογικού συντακτικού του παρακείμενου οθωμανικού  κελύφους όσο και των πολύπλευρων ωσμώσεων των ιστορικών εικονογραφικών αναφορών της παλιάς πόλης και συγκροτούσε μια κτιριακή οντότητα με διανοητικό και κατασκευαστικό βάθος σε εντυπωσιακό βαθμό πληρότητας.
Χανιά, Απρίλιος 2011: Μπουλντόζες εναντίον του μοντέρνου 

Ανακαλώ σε παλιότερες εποχές τη μεγάλη εντύπωση που μου προκάλεσε η πρώτη επίσκεψή μου, όταν ανακάλυψα πως στην περίπτωση της επεξεργασίας αυτού του χαμηλού ισόγειου κτιριακού παραθέματος στον ογκώδη για την κλίμακα μεγεθών του παλιού λιμανιού της πόλης σφαιρικό θόλο του παλιότερου οθωμανικού τζαμιού, ο Πάτροκλος Καραντινός είχε καταφέρει να προβάλει με ευανάγνωστο τρόπο το συνθετικό και κατασκευαστικό ήθος μιας μοντερνικής προσέγγισης που με  χαμηλόφωνες αναγωγές των ρυθμικών επαναλήψεων μιας στέρεης γεωμετρημένης δομής, φαινόταν να διαμορφώνει ένα ουσιώδη τόπο συνύπαρξης της έντασης των προνεωτερικών ιστορικών μορφών με τη σχεδόν υπαινικτική και ιδιαίτερα κομψή και ραδινή λεπτότητα των διατομών του σκυροδέματος που με πολύπλοκα ευφυή και ανα-δημιουργικό τρόπο ήξερε ο ίδιος να χειρίζεται όπως αποδεικνύει παντού -όπου διασώζεται- το μεγάλο του έργο.

Ποιος αλήθεια έχει το πνευματικό και ηθικό μέγεθος σήμερα να επιλέγει με τα περιορισμένου εύρους  προσωπικά του κριτήρια ποια είναι τα σημαίνοντα σπαράγματα της δημόσιας τοπογραφίας μιας παλιάς και ιστορικής πόλης που αξίζουν να διαρκέσουν στο χρόνο και να αποτελούν μέρος της μεγάλης αστικής της διήγησης; Αναμφίβολα διαθέτει το δικαίωμα να διαμορφώνει κατά το δοκούν τον προσωπικό του ιδιωτικό χώρο, σε καμιά περίπτωση όμως δεν είναι επιτρεπτό να επιλέγει με απροκάλυπτα φαρισαϊκό τρόπο, ποιά από τα κτισμένα δημιουργήματα και τα γεγονότα ενός κοινού αστικού βίου έχουν αξία και πρέπει να προστατευτούν και ποια πρέπει να τα ρευστοποιήσει ο χρόνος ή ακόμη χειρότερα οι μπουλντόζες μιας φανατικής και μονότροπης θεώρησης.

Ηράκλειο Κρήτης: Η κατεδάφιση του Ξενία (2003)
 Η περίφημη διάθεση πουρισμού και καθαρότητας αποτελούσε πάντα προνόμιο της ιδεολογικής και πολιτικής κυριαρχίας στη διάρκεια της ιστορίας των πιο μονοσήμαντων και αυταρχικών αντιλήψεων ή και καθεστώτων. Δεν είναι εύκολο να ξεχάσει κανείς ιστορικά γεγονότα, από τις εκθέσεις της εκφυλισμένης τέχνης των ναζί που στηλίτευαν ολόκληρη τη νεωτερική καλλιτεχνική έκφραση των αρχών του 20ου αιώνα, ίσαμε τους πρόσφατους ταλιμπάν που αφάνισαν τα αγάλματα του Βούδα  στο Μπαμιγιάν του Αφγανιστάν, τυφλωμένοι από ένα μείγμα θρησκευτικής προσήλωσης και παντελούς άγνοιας της οικουμενικής τους αξίας.

Στην Ελλάδα, χώρα της απόλυτης κυριαρχίας ενός αμφίθυμου συντηρητικού και εχθρικού προς τις εκφράσεις του μοντέρνου κινήματος, αρχαιολογικού ιερατείου, φαίνεται πως δεν χρειάζονται –πάντα- επιχειρήματα για την έλλειψη αρμονικής συνύπαρξης με τα μνημεία (ποια αλήθεια είναι τελικά αυτά -όσα υπάρχουν μόνο πριν το 1830;). Σε πάμπολλες περιπτώσεις έχουν εφευρεθεί στην κυριολεξία οι πιο αφελείς και τερατώδεις δικαιολογίες αλλά κυρίως μια  γενικά κατευθυνόμενη υπηρεσιακή ακηδία, για να απαξιωθούν, να γκρεμιστούν και να εξαφανιστούν μερικά από τα σπουδαιότερα δημιουργήματα της πρόσφατης αρχιτεκτονικής μας παραγωγής όπως το κτίριο του Φιξ του Τάκη Ζενέτου ή τα Ξενία του ΄Αρη Κωνσταντινίδη. Είναι σαφές πως μπροστά τους ωχριούν εκατοντάδες κοινότυπα κατά την άποψή μου παλιότερα κτίσματα ή και σύνολα που όμως διαθέτουν τη βούλα της θεσμισμένης προστασίας λόγω ηλικίας ,άσχετο με το αν ενδιαφέρουν παρά ελάχιστους στις περισσότερες περιπτώσεις.

Αλήθεια, οι προβλέψεις που περιλαμβάνονται στις διεθνείς συμβάσεις προστασίας των μνημείων που ισχύουν σήμερα γιατί εξακολουθούν να αγνοούνται επιδεικτικά από κάποιους με επιλεκτικό τρόπο και ποιος αλήθεια έχει την ευθύνη που έχουν καταστεί κυρίαρχοι στα σχετικά ζητήματα οι κάθε λογής άσχετοι που μέσα στο οπτικό τους πεδίο δεν μπορούν να ανεχθούν τίποτα περισσότερο από τρούλους, τόξα και απώτερους ιστορικούς ρυθμούς; Ποιος τους εξουσιοδότησε αλήθεια να στερούν από τη δική μου εμπειρία και από τα μάτια των παιδιών μου και της γενιάς που ακολουθεί ,όλα όσα αντιπροσωπεύουν την πολυσημία της όψιμης έκφρασης και τα ίχνη της εποχής της μετάβασης από την υστερία του ιστορικισμού στις ορθολογικές διατυπώσεις της νεωτερικότητας;

Είναι ξεκάθαρο πως υπάρχει ζήτημα ιδεολογικής μονομέρειας που το έχουμε βιώσει σε αμέτρητες εκδοχές. Κάθε εποχή  όμως ,και αυτό είναι αντικειμενικό θέμα αιτιώδους χαρακτήρα, σχηματοπoιεί με τα δικά της εργαλεία το ίζημα της στο χρόνο. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να επιτρέψουμε να χαθεί από την κοινή εμπειρία ούτε ο «δυσανάλογος» σφαιρικός θόλος ενός παλιού λατρευτικού χώρου που δεσπόζει στην πόλη και στο ενετικό της λιμάνι, ούτε όμως και η μοναδική ποιότητα που εκφράζει μια αρχιτεκτονική όπως εκείνη του μοντερνισμού που είναι οπλισμένη με το ρυθμό της σύγχρονης εξέλιξης και αποκαλύπτει με το βαθιά ηθικό και αισθητικό της περιεχόμενο ,τους μετασχηματισμούς και τις διαρκείς μετατοπίσεις που επιφέρει τους τελευταίους αιώνες η ανθρώπινη πρόοδος, οι επιταχύνσεις της κοινωνικής και της πολιτικής μας συνθήκης και βέβαια η εξέλιξη και η ωρίμανση μιας ελεύθερης κοινωνίας πολιτών κοσμικού και όχι θεολογικού χαρακτήρα που τη χαρακτηρίζει η ανοχή και η αλληλεγγύη.
Ο πρώτος διδάξας το 1954: Ο "Γκοτζίλα" καταστρέφει το Τόκυο

Η κατεδάφιση του περιπτέρου του Καραντινού στα Χανιά, δεν υπήρξε μόνο προκλητική χειρονομία και πραγματική αιτία πολέμου για μια σειρά από διαρκείς εκκρεμότητες μεταξύ αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων κυρίως, δεν αποτελεί μόνο μια εγκληματική συμπεριφορά απέναντι στην αρχιτεκτονική  μνήμη της νεωτερικότητας και των εκφορών της, υπήρξε πολύ περισσότερο ένα ολοφάνερο ΛΑΘΟΣ. Ατόπημα ασυγχώρητο που έρχεται να προστεθεί στα προηγούμενα και να αποτελέσει πρόκριμα και για άλλα στο μέλλον. Το θέμα είναι να μην εθιστεί κανείς στην αποκρουστική θέα μιας μπουλντόζας που κατεδαφίζει ένα εξαιρετικό κτίριο που δεν είναι του γούστου του ,αποκαλύπτοντας στο βάθος την «εσωτερική του απογύμνωση» που αναμφίβολα έχει πρώτη συντελεστεί.

Αρχιτέκτονες και άνθρωποι του πολιτισμού αγανακτήστε επιτέλους! Αυτές οι μέρες των Παθών προσφέρονται για πολυποίκιλες αναγνώσεις και κυρίως εκφράζουν με συγκλονιστικό τρόπο τη μαρτυρική πορεία προς τη Σταύρωση μέσα από την προδοσία και τη διαπόμπευση. Υπάρχει όμως και η Ανάσταση! Η άνοιξη θα εκθέσει και πάλι σε κοινή θέα το θρίαμβο της ζωής. Οι κερασιές άνθισαν στη μαρτυρική Ιαπωνία. Όπου κάποιοι ,όταν κάνουν λάθος, κάνουν χαρακίρι. Στην περίπτωσή μας κάποιοι οφείλουν επιτέλους να αναγνωρίσουν έστω με μια συγγνώμη τη δική τους ενοχή  για την αυθαιρεσία που διέπραξαν απέναντι στη μεγάλη ενιαία και αδιαίρετη παράδοση του Τόπου μας (που φτάνει από τον Αίμο ίσαμε το Θιβέτ όπως έγραφε ο Δημήτρης Πικιώνης) και δεν μπορούν βέβαια πλέον -σε καμιά περίπτωση- να εκπροσωπούν και πολύ περισσότερο να προστατεύουν._  

Odyss,21.04.2011     

 */Ο Πάτροκλος Καραντινός (1903  Κωνσταντινούπολη-1976  Αθήνα) υπήρξε ένας  πολύ  σημαντικός αρχιτέκτονας που εισήγαγε στην Ελλάδα  μαζί με πολλούς άλλους  το ρεύμα του μοντερνισμού στην Αρχιτεκτονική. Ο Καραντινός σπούδασε αρχιτεκτονική στην Αθήνα και έπειτα πήγε στην Γαλλία όπου σπούδασε μαζί με τον Auguste Perret. Υπήρξε  καθηγητής της Αρχιτεκτονικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το διάστημα 1959 - 1968. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για το σχεδιασμό πολλών μουσείων στην Ελλάδα, μεταξύ των οποίων τα Αρχαιολογικά Ηρακλείου και Θεσσαλονίκης και το  Επιγραφικό Μουσείο στην ανακαινισμένη του μορφή.Ο Καραντινός έδινε ιδιαίτερη σημασία στη “συνομιλία” των γλυπτών των μουσείων που σχεδίαζε με το φως και στην περίπτωση του τουριστικού περιπτέρου Χανίων που έγινε με την εποπτεία του τότε εφόρου αρχαιοτήτων και λαμπρού διανοούμενου και πνευματικού ανθρώπου Στυλιανού Αλεξίου κατάφερε να πραγματοποιήσει με εξαιρετικό τρόπο την ανάπτυξη ενός μοντέρνου κελύφους δίπλα στο οθωμανικό τέμενος και κοντά  σε ένα περιβάλλον φορτισμένο με πολλαπλές αναφορές