24.2.10

memorabilia*_01_Dr Caligari

//Με μοναδικό μας όπλο τη μνήμη (σύμφωνα και με μια πολύ γνωστή αποστροφή του υποδιοικητή Μάρκος στο Μεξικό) ας επιχειρήσουμε μέσα από το παράδειγμα των μεγάλων καλλιτεχνικών αφηγήσεων του 20ου αιώνα να κάνουμε τις ψύχραιμες αναγνώσεις που απαιτεί η εποχή καθώς ορισμένοι βιάστηκαν κιόλας να δημιουργήσουν σ΄όλους μας ένα αίσθημα συνενοχής και πανικού, που δεν συμβάλλει καθόλου ούτε στην προσπάθεια κατανόησης της σημερινής μας συνθήκης αλλά ούτε και στη συνειδητή εναντίωση στις επιλογές που στρέφονται εναντίον κάθε έννοιας αλληλεγγύης και συλλογικότητας.
//«To εργαστήριο του Δρ Καλιγκάρι», εμβληματική ταινία του γερμανικού εξπρεσιονισμού (1920) είναι μόνο μια από τις νοηματικές συνάψεις που μου δημιουργούνται τις τελευταίες μέρες, αρκετά μακρινές βέβαια από την περίοδο των δολοφόνων της ναζιστικής κατοχής και των στρατοπέδων εξόντωσης με τα οποία γέμισαν την Ευρώπη αλλά τόσο ομόλογες με τη ζοφερή εκείνη μεσοπολεμική εποχή μιας άλλης οικονομικής κρίσης που οδήγησε την –όχι ενοποιημένη ακόμη τότε ήπειρό μας- στις πύλες της κόλασης χωρίς καμιά «αποζημίωση».
H αφίσα της ταινίας "Το εργαστήριο του Δρ Καλιγκάρι",(1920).

Και αυτό το μήνα η ρητορεία περίσσεψε. Ολόκληρη η εγχώρια αλλά και η διεθνής ειδησεογραφία σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης έχει πια μετασχηματισθεί σε μια ατέρμονη οικονομική λογοδιάρροια που αποκαλύπτει με τον πιο ανατριχιαστικό τρόπο τη φοβερή μονομέρεια που μας επιφύλαξε μέχρι τώρα η διαβόητη ανάπτυξη. Στο κέντρο βάρους κάθε συζήτησης κυριαρχούν μόνο οι οικονομικές αναλύσεις για τις πιέσεις των μεγάλων χρηματοπιστωτικών οργανισμών, τα τεράστια δυσαναπλήρωτα χρέη (τίνων αλήθεια;) που συσσωρευμένα απειλούν να μας γυρίσουν πολλά χρόνια πίσω, τα εργασιακά, τα ασφαλιστικά και τα πολιτικά (;) ακόμη δικαιώματα που σταδιακά θα μεταλλαχθούν και θα γίνουν χειρότερα σε βάρος των πολλών. Μαζί με όλα αυτά δημιουργείται η πεποίθηση πως όσο περνούν τα χρόνια γινόμαστε άβουλοι θεατές σε ένα τεράστιο παιχνίδι αγορών (που δεν απέχει από το χυδαίο τζόγο) όπου τον πρώτο λόγο έχει η απληστία και οι εξαχρειωμένοι κερδοσκόποι κάθε είδους και όπου τα πάντα λειτουργούν –ακόμη και στην Ευρώπη- κατευθυνόμενα σε βάρος των ευάλωτων και αδύναμων οικονομιών και ιδιαίτερα του νότου, έξω από κάθε πολιτική και συλλογική διαπραγμάτευση. Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ στην «Όπερα της πεντάρας»** τα είπε όλα στην ώρα τους και πάλι τώρα θαρρώ πως πρέπει επειγόντως να ξαναδιαβαστεί.

Που είναι αλήθεια σήμερα οι κοινωνίες των πολιτών που με τόσο κόπο κτίσθηκαν μετά τη φοβερή εμπειρία των πολέμων στη διάρκεια του 20ου αιώνα , ξανακερδίζοντας την ανθρώπινη αξιοπρέπεια μέσα από τα συντρίμμια και τα εγκλήματα του ναζισμού και των παραφυάδων του; Που είναι η «πολιτική Ευρώπη» που οραματίστηκαν τα τελευταία 50 χρόνια οι πολίτες μιας αναπτυγμένης ηπείρου που είχε πάντα το προνόμιο να εκφράζει ιστορικά τις πιο ριζοσπαστικές προσεγγίσεις σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης εξέλιξης; Eίναι αλήθεια κατανοητή η ολοκληρωτική –στην κυριολεξία- έκφραση του μελλοντικού διακυβεύματος μόνο από τα χείλη των κεντρικών τραπεζιτών και του ανέμπνευστου σημερινού πολιτικού προσωπικού της δήθεν ενοποιημένης Ευρώπης; Όταν από τα χείλη του ίδιου του πρωθυπουργού ακούει κανείς πως μια ολόκληρη χώρα (η δική μας) έχει μεταμορφωθεί σε πειραματόζωο, λειτουργώντας σαν υπνωτισμένη και άβουλη υπό τις εντολές άλλων και αδυνατώντας να προσδιορίσει τι φταίει γι΄αυτό το λήθαργο στο οποίο έχει περιπέσει και από όπου πρέπει οπωσδήποτε να βγει, τι του απομένει πια να υποθέσει;
Χαρακτηριστικές σκηνές από την ταινία.
Προσλαμβάνοντας κάθε μέρα τα πιο ετερόκλητα ερεθίσματα και διαβάζοντας δεκάδες άρθρα ,με απόψεις ολοφάνερα αντικρουόμενες και τόσο διαφορετικές δεν μπορεί κανείς παρά να παραδεχθεί πως ο κόσμος που μέχρι τώρα χτίσαμε βρίσκεται σε σύγχυση. Το χειρότερο απ΄όλα είναι πως η κατάσταση αυτή, διάχυτη παντού, επιτρέπει σε όσους έχουν οικονομική ισχύ και δύναμη να ορθώνουν κάθε μέρα και πιο πολλά τείχη γύρω μας, να εκμεταλλεύονται τη δική μας ακηδία και να μας οδηγούν σε μια ακόμη πιο βαθιά και τρομακτική νάρκη, απ΄ όπου κάθε απόδραση φαντάζει να οδηγεί σε ένα ακόμη πιο κλειστοφοβικό λαβύρινθο. «Η σκλαβιά είναι ελευθερία»,έγραφε στο προφητικό «1984»,ο Τζ.΄Οργουελ, ανανεώνοντας με άλλη διατύπωση λογοτεχνικά και κοντά στην εποχή μας τη διαστροφή του νοήματος των λέξεων που τόσο πρώιμα είχε διατυπώσει ο Θουκυδίδης στο Γ΄βιβλίο του για τα Κερκυραϊκά (περί εμφυλίου).
Όλα αυτά έχοντας κατά νου, θυμήθηκα την εκπληκτική ταινία του γερμανικού κινηματογράφου «Το εργαστήριο του Δρ Καλιγκάρι» που κατά διαβολική σύμπτωση παίχτηκε στις 26.02.1920 για πρώτη φορά στις αίθουσες (πριν 90 χρόνια δηλαδή), κάνοντας μεγάλη εισπρακτική επιτυχία και περνώντας στην ιστορία του σινεμά σαν ένα μοναδικό και αξεπέραστο δείγμα του μεσοπολεμικού εξπρεσιονισμού, που εξακολουθεί και στις μέρες μας να δημιουργεί μια ταραχή και μια αναστάτωση απρόβλεπτη. Αν διαβάσει κανείς την πλοκή και όσα φοβερά περιλαμβάνει μέχρι τέλους -όπου δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια λύτρωση- θα καταλάβει γιατί μια τέτοια υπόθεση δεν μπορεί να έχει για παράδειγμα σχέση ούτε καν με την αρχαία τραγωδία όπου στο τέλος πάντα «δι΄ελέου και φόβου» υπήρχε και μια κάθαρση…Με λίγα λόγια όλα μπορούν να συνεχιστούν στο μέλλον με ένα τρόπο χειρότερο από εκείνο που ξεκίνησαν… Και τότε τι μπορεί να περιμένει κανείς;…Θαρρώ πως τώρα μόνο η ποίηση ,ο έρωτας και η διαρκής αντίσταση μπορούν να εγείρουν ένα ηθικό φραγμό και να δώσουν την απάντηση…Αντισταθείτε λοιπόν, απέναντι ακόμη και στις ίδιες τις ιδέες σας…Ο Κώστας Αξελός, μας έδειξε ένα δρόμο…
Odyss,24.02.2010
Το εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι (από την WIKIPEDIA)
Το Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι
(γερμ. Das Cabinet des Dr. Caligari, αγγλ. The Cabinet of Dr. Caligari) είναι γερμανικό ασπρόμαυρο
εξπρεσιονιστικό έργο του βωβού κινηματογράφου του 1920. Θεωρείται ως έργο-ορόσημο στην ιστορία του κινηματογράφου και ειδικότερα του κινήματος του γερμανικού εξπρεσιονισμού.
ΠΛΟΚΗ
Κάποτε σε ένα πανηγύρι εμφανίζεται ένας πλανόδιος
μάγος, ο Δρ. Καλιγκάρι που στην σκηνή του έχει ένα μέντιουμ, τον υπνοβάτη Τσέζαρε (Cesare, Καίσαρας) που βρίσκεται σε διαρκή λήθη εδώ και 25 χρόνια. Ο μάγος δίνει παραστάσεις, στις οποίες ξυπνάει τον υπνοβάτη για να απαντήσει στις ερωτήσεις του έκθαμβου κοινού. Ένας από τους θεατές τον ρωτάει: «Πόσο θα ζήσω ακόμα;» και ο Τσέζαρε του απαντάει: «Το τέλος σου θα έρθει σύντομα. Απόψε θα πεθάνεις.» Πραγματικά ο θεατής αυτός θα δολοφονηθεί την ίδια νύχτα, και ο φίλος του θα πιστέψει τις μαντικές ικανότητες του μέντιουμ. Από κει και πέρα η μικρή πόλη αρχίζει να τρομοκρατείται από μια σειρά μυστηριωδών νυκτερινών δολοφονιών. Η αστυνομία θα πιάσει έναν μικρολωποδύτη που θα ομολογήσει ότι δολοφόνησε μια γριούλα, αλλά υποστηρίζει ότι για τις άλλες δολοφονίες είναι αθώος.
Ο Φράνσις, φίλος του δολοφονημένου θεατή, αρχίζει να κάνει έρευνες και ανακαλύπτει μια τρομερή αλήθεια, σύμφωνα με την οποία ο μάγος στην πραγματικότητα είναι ο τρελός διευθυντής του τρελοκομείου της πόλης, που χρησιμοποιεί για ψευδώνυμο το όνομα Δρ. Καλιγκάρι. Ο Δρ. Καλιγκαρι είχε κάνει μια διατριβή με θέμα τον ομώνυμο μύθο του 11ου αι., σύμφωνα με τον οποίο ο ομώνυμος μάγος είχε δημιουργήσει έναν
δαίμονα, τον Τσέζαρε. Ο Καλιγκάρι είχε συνεχίσει στην διάρκεια της σταδιοδρομίας του να ασχολείται με τον μύθο αυτό, προσπαθώντας να τον επαναλάβει. Όταν μια μέρα οι γιατροί του τρελοκομείου του έφεραν έναν ασθενή υπνοβάτη που κοιμόταν διαρκώς, ο Δρ. Καλιγκάρι συνειδητοποιεί ότι αυτή είναι μια μοναδική ευκαιρία και αποφασίζει να χρησιμοποιήσει τον υπνοβάτη για να πραγματοποιήσει κρυφά τα σχέδιά του. Ο υπνοβάτης παίρνει το όνομα του πνεύματος Τσέζαρε και γίνεται άβουλος δούλος του Δρ. Καλιγκάρι· μέσα στον ύπνο του εκπληρώνει τις νυκτερινές δολοφονίες που αυτός του υπαγορεύει.
Τελικά ο Φράνσις αποκαλύπτει την αλήθεια και κατορθώνει να πιάσουν τον Δρ. Καλιγκάρι και να τον κλείσουν μέσα στο ίδιο το τρελοκομείο φορώντας του τον
ζουρλομανδύα. Το έργο θα καταλήξει όμως με μια άλλη, απρόβλεπτη τροπή, αφού ο Φράνσις, φεύγοντας ικανοποιημένος από το τρελοκομείο θα συλληφθεί με την σειρά του και θα κατηγορηθεί για παράνοια, ενώ ο Δρ. Καλιγκάρι θα παρουσιαστεί και πάλι ως διευθυντής του τρελοκομείου με τα λόγια: «Τον καημένο, τρελάθηκε. Αλλά εγώ θα τον κάνω καλά.»
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΣΤΙΛ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΟΗ
Η σκηνοθεσία του έργου είχε αρχικά προταθεί στον
Φριτς Λανγκ, ο οποίος αρνήθηκε λόγω υπερβολικού φόρτου. Το έργο είχε την πρεμιέρα του στις 27 Φεβρουαρίου του 1920 και έκανε αμέσως ιδιαίτερη επιτυχία. Τα σκηνικά και γενικά το εξπρεσιονιστικό στιλ του έργου ήταν πρωτόγνωρα στο κοινό. Τα κτίρια και οι πόρτες είναι παράξενα, αλλόκοτα και στραβά σαν από εφιάλτη. Το φως άλλοτε φυσικό μα έντονο, άλλοτε ως ζωγραφισμένο με έντονες φωτοσκιάσεις επιδεινώνει την κατάσταση. Το σενάριο και η πλοκή είναι επίσης εξωπραγματικά και μέσα στην μόδα στην Γερμανία της διαταραγμένης μεσοπολεμικής εποχής, όπου κυκλοφορούσαν πάμπολλες θεωρίες παγκόσμιων συνωμοσιών.
Οι κριτικοί της εποχής του ερμήνευσαν το βαθύτερο νόημα του έργου ως αντίδραση ενάντια στην εξουσία της ηττημένης
Γερμανικής αυτοκρατορίας.
Το έργο έγινε αμέσως παράδειγμα της
εξπρεσιονιστικής και σουρεαλιστικής τέχνης, βρήκε όμως την ίδια μοίρα με άλλα καλλιτεχνήματα, αφού με την άνοδο των Ναζί κατηγορήθηκε ως εκφυλισμένη τέχνη και απαγορεύτηκε το 1933, ενώ συμπεριλήφθηκε το 1937 στην "Έκθεση Εκφυλισμένης Τέχνης". Σήμερα έχει αποκατασταθεί και θεωρείται ως έργο ορόσημο στην ιστορία του κινηματογράφου, και συνεχίζει να εμπνέει ακόμα και σύγχρονους σκηνοθέτες και σεναριογράφους.
*/λατιν._αυτά που αξίζει να θυμούμαστε
**/η επόμενη ανάρτηση θα αναφέρεται στο θεατρικό αυτό έργο.

18.2.10

Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΟΛΟΜΠΛΑΒΟΣ [04]

3Δ_τεε-τακ _30.01.2010 // Μια ανάσα βαθιά, αμέσως μετά την επώδυνη εμπειρία της επίσκεψης στο «Ξενία» της Αμνισού, η καθαρτική ανάβαση σε μια λαμπερή διαφώτιστη κατοικία, σαν «ιερό κορυφής», αποτέλεσμα της εμπνευσμένης συνθετικής επεξεργασίας του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη και της συμμετοχής των χρηστών της και γενναιόδωρη ματιά στο κρητικό τοπίο που «στέκονταν» κάποτε πάνω από το Ηράκλειο στ΄ αγνάντεμα του Γιούχτα …

«Το βάθος τ’ ουρανού είναι κόκκινο» ήταν ένα ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ του Κρις Μαρκέρ που είδαμε στα χρόνια τoυ ΄80 στο αξέχαστο σινεμά SΤUDIO κοντά στην πλατεία Αμερικής στην Αθήνα, μια εποχή που τα σινεμά με ταινίες για σινεφίλ δεν δίσταζαν να προβάλλουν ακόμη πολιτικές ταινίες και να γεμίζουν από νεολαία που αναζητούσε παντού οράματα για ένα καλύτερο κόσμο και έμπνευση από δημιουργούς σαν τον Μπέργκμαν, τον Κουροσάβα, τον Ταρκόφσκι, τον Μιζογκούτσι και τον Αγγελόπουλο…

Ήταν εκείνα τα ίδια χρόνια που στο μάθημα του Δημήτρη Αντωνακάκη στη κτιριολογία του 5ου εξαμήνου της αρχιτεκτονικής σχολής με θέμα την κατοικία δεν έπεφτε καρφίτσα, κι ένα πολύβουο σμάρι επιμελητών και βοηθών συνέτρεχε στα εργαστήρια μιας μοναδικής μαθητείας στη γοητευτική ξενάγηση σε αρχιτεκτονικές κτισμένες με λογισμό και μ΄όνειρο, δουλεμένες σαν εργόχειρο με τις πιο λαμπερές κλωστές. Αυτή ήταν η κοινή εμπειρία που μοιράζονταν σε όσους μυημένους και μη γέμιζαν τις αίθουσες στον όροφο του κτιρίου Αβέρωφ από ένα δάσκαλο σαν τον Δημήτρη που έκτιζε με σχολαστικό και επίμονο τρόπο στο γιαπί και στο μάθημα τους ατέλειωτους κρωσσούς συμβολής που συνταιριάζανε τα νήματα και τα ρεύματα που μπορούσε να ανακαλύψει η αρχιτεκτονική στις αξίες του τόπου, στο πνεύμα της διαρκούς αναζήτησης του εαυτού μας και του άλλου, στις καταστατικές διδαχές των μεγάλων δασκάλων του μοντερνισμού, στο κτισμένο δικό του παράδειγμα που υψώνονταν εκεί δίπλα, στο Δίστομο, στον Οξύλιθο, στην οδό Μπενάκη, στη Φιλοθέη, στην οδό Σίνα, στου Φιλοπάππου μια ανάσα από το σχολειό του Καραντινού και την Ακρόπολη όπου υψώθηκε το σπίτι του Παύλου Ζάννα. Και μαζί με αυτά η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος, η αγάπη για τις τέχνες και όλες τις δημιουργικές εκφράσεις και η πίστη στη συνείδηση της ανθρωπιάς, μόνης και πρωταρχικής αξίας που μπορεί να περιγράφει την ανθρώπινη συνθήκη. Και βέβαια για να μην το ξεχάσω, η επιμονή στη θέαση ενός κόσμου κτισμένου μέσα από μανιφέστα και ουτοπίες και ριζοσπαστικές ανατροπές και διαρκή αμφισβήτηση κι όμως πάντα εκεί μάχιμου και αφοσιωμένου στην υπόθεση μιας βαθιά ουμανιστικής και ονειροπόλας ματιάς για τα καλύτερα που μπορούσαν να έλθουν.

Όταν ανηφορήσαμε μετά την "αναστάτωση" της περιήγησης στο Ξενία του Άρη Κωνσταντινίδη στην Αμνισό, συντονιστήκαμε όλοι στα βήματα μιας κυριολεκτικής ανάβασης πάνω από το Ηράκλειο, στη γειτονιά της Φορτέτσας, σε μια περιοχή που ανυψώνεται πάνω από τη διάχυτη πια παντού πόλη κι αγωνίζεται λες να φτάσει ίσαμε την ανάσα της αιώνιας φιγούρας που κοίτεται στο Γιούχτα, το βουνό με τη μορφή του ξαπλωμένου Δία, του κρηταγενή που λατρεύτηκε όσο ελάχιστοι θεοί σε τούτη τη γη κι εξακολουθεί και σήμερα να στοιχειώνει λόγγους και σπηλιές και ιερά στις κορυφές της μεγαλονήσου. Κι εκεί μπροστά στην ανάσα του μας περίμεναν σαν ζευγάρι περιστεριών τα δυο σπίτια που ενώνονται με μια γέφυρα, ένα ισχυρό δεσμό με ακατάλυτο συμβολισμό μέσα στο τοπίο και τη θέα που τα περιτριγυρίζει ολούθε.
Επεξηγηματικά σκίτσα του Δημ.Αντωνακάκη για την κατοικία Π. στο Ηράκλειο
Α66/Κατοικία Π. στο Ηράκλειο , λεπτομ. τοίχου/φωτο.Odyss.30.01.2010
Μετά από 30 χρόνια, τόσα πέρασαν κιόλας, είχα την εμπειρία μιας βιωματικής περιήγησης μαζί με τους δημιουργούς Δημήτρη και Σουζάνα, σε ένα σπίτι που αποτελεί μια μικρή επιτομή της κτισμένης τους κατάθεσης μέχρι τώρα. Ένα σπίτι ανοιχτό ,σαν τους χρήστες του, που αφήνει το φως και τα βλέμματα να διαβούν από μέσα και να το διαπεράσουν, οργανώνοντας τις κινήσεις και τις οπτικές φυγές γύρω κι έξω από τις αυλές και τα χαμηλά περιτοιχίσματα, ανυψώνοντας διαδοχικά τις κινήσεις και τα σώματα μέσα από βηματισμούς μικρούς και κρατήματα, μέσα από περάσματα κι ανεβάσματα και μεταβάσεις στις κλίμακες του ενιαίου και του διαχωρισμένου, του χαμηλού θόλου και της ψηλοτάβανης στέγης που κάθεται από πάνω ορίζοντας γεωμετρικά τις ανυψώσεις των τοίχων, της κοντινής φευγαλέας ματιάς στο διάφανο και το κενό και της μακρινής εποπτείας στις διαθλαστικές αφηγήσεις του τοπίου και της κοσμικής προοπτικής στους λόφους με τις ελιές, στους μετασχηματισμούς της κλίμακας από τη στοιχειώδη αλλά λεπτοδουλεμένη σαν κόσμημα βαθμίδα ίσαμε την ευρηματικά επεξεργασμένη υφή της γυμνής επιφάνειας της οροφής και τις χαράξεις μιας μυστικής σχεδόν γεωμετρίας, που επιτρέπει το πέρασμα από την ανωνυμία του λαϊκού στη διανοητική κατάκτηση μιας παραληρηματικά επεξεργασμένης λεπτομέρειας που αίρεται έτσι στο ύψος ενός πνευματικού γεγονότος.
Α66/Η οροφή της κατοικίας Π. στο Ηράκλειο/φωτο.Οdyss,30.10.2010
Εδώ ο θεός κατοικεί και στις λεπτομέρειες αφού πρόλαβε πρώτα απλόχερα να μεταμορφώσει τον οργανισμό μιας κατασκευής σε παρακολούθημα μιας καλλιτεχνικής χειρονομίας που το δηλώνει απερίφραστα με αποκαλυπτικό τρόπο εξαντλώντας και τις τελευταίες πινελιές που της απόμειναν πάνω στην ανεπίχριστη επιφάνεια της οροφής που βουτηγμένη στο χρώμα, διεκδικεί ισότιμα ένα ρόλο από την όψη του βαθυγάλαζου ουρανού την ώρα εκείνη που το φως αρχίζει να βουτά στη νυκτερινή παλέτα των μπλάβων με τις μικρές μαύρες και γκρίζες αναλαμπές. Η κατοίκηση αλλά και η περιήγηση στο σπίτι αυτό μετατρέπεται έτσι σε μια διαρκή ανακάλυψη που συνταιριάζει το λογικό με το απροσδόκητο και καταργεί όλα τα πρωτόκολλα της αισθητηριακής εμπειρίας αναζητώντας ερείσματα εκεί απ ΄όπου εκπορεύεται η σπαρακτική υπαρξιακή διερώτηση που μπορεί να πληρωθεί μόνο από την οξύτητα μιας όρασης εσωτερικής. Όσοι έχουν τα μάτια μπορούν να δουν και να εννοήσουν κι όσοι δεν τα έχουν πάλι κι αυτοί «εις μικρόν να φανούν γενναίοι» μπορούν αφήνοντας τα συναισθήματα έστω αυτής της εσώτερης τοπογραφίας να τους κυριεύσουν έστω και για μερικές στιγμές.

Η πληρότητα του δοχείου αισθημάτων και συγκινήσεων εξαντλήθηκε από το καλωσόρισμα των χρηστών του σπιτιού που πρόσφεραν απλόχερα «αντίδωρο» σε όλους ένα πλούτο κυριολεκτικό και συμβολικό γεύσεων και συναισθημάτων. Είναι ακόμη αλήθεια για μια φορά πως το σπίτι τους το σχεδίασαν και το όρθωσαν, μικρό δοκίμιο στο τοπίο μιας άλλης εποχής, οι αρχιτέκτονες δηλαδή η Σουζάνα κι ο Δημήτρης αλλά στο βάθος πάντα των ερμηνειών και της πασίδηλης αλλά και λανθάνουσας παρουσίας των νοημάτων εδώ τη σχέση σημαίνοντος και σημαινομένου την καθορίζουνε στην κυριολεξία τα δυο πρωτεύοντα μέρη. Κοντολογίς καθένας μας χτίζει τον εαυτό του ή αν προτιμάτε τα απίτια τους τα κάνουνε οι ίδιοι οι άνθρωποι. Άλλοτε ανώνυμοι σαν τον Ροδάκη κι άλλοτε με τη δημιουργική πνοή των δημιουργών αρχιτεκτόνων να χαράζουν τα ίχνη, να οριοθετούν τα περιγράμματα και να τοιχογραφούν τις ψηφίδες της πιο βαθιάς συνείδησης πως πραγματικά «…η τέχνη θέτει εν έργω την α-λήθεια της ύπαρξης»…

Οdyss,18.02.2010

16.2.10

ΠΡΟΣΔΕΘΕΙΤΕ...ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ 09/27 [03]

[3Δ_τεε-τακ _30.01.2010 / Και ένα κείμενο πολεμικής πριν ο χρόνος (;) οδηγήσει τα πάντα στον όλεθρο ή για τους θεολογικά ενήμερους πριν οι μωρές παρθένες ξυπνήσουν έντρομες από το βαθύ τους ύπνο και αντιληφθούν τελεσίδικα πως ο Νυμφίος ήλθε εν τω μέσω της νυκτός κι εκείνες … ]

ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗΣ ΤΟΥ «ΞΕΝΙΑ» ΤΗΣ ΑΜΝΙΣΟΥ ΠΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΠΩΣ Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΤΑΔΙΑΚΑ ΣΕ ΕΡΕΙΠΙΩΝΑ-ΣΠΑΡΑΚΤΙΚΗ ΚΡΑΥΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΗΔΙΑ ΤΩΝ ΑΡΜΟΔΙΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ…
Aν κάποιος έχει ταξιδέψει με αεροπλάνο για το Ηράκλειο της Κρήτης, καθισμένος σε παράθυρο με θέα στην αριστερή σειρά του αεροπλάνου, σίγουρα θα έχει δει την ώρα της προσγείωσης στο διάδρομο 09/27 (1/) του κρατικού αερολιμένα «Νίκος Καζαντζάκης» ανάμεσα στις άλλες εγκαταστάσεις που απλώνονται στην παραλία της Αμνισού και το πολύ ευδιάκριτο συγκρότημα του ξενοδοχείου-μοτέλ «Ξενία», που διαγράφεται με αυστηρά γεωμετρημένο σχηματισμό λίγο πιο μέσα από την άκρη της θάλασσας. Η κάτοψή του από ψηλά ανακαλεί στο νου τις αποτυπώσεις των σπουδαίων μινωικών ανακτόρων (2/) που σε περιμένουν να τα περιηγηθείς βιωματικά στις τέσσερις άκρες της μεγαλονήσου.
Θέα κατά την προσγείωση στο διάδρομο (runway) 09/27 του αεροδρομίου Ηρακλείου
Την εποχή που ο Άρης Κωνσταντινίδης στα μέσα της δεκαετίας του 1960 (1963-66),ολοκλήρωνε το σχεδιασμό και την κατασκευή του, δεν υπήρχαν πολλές εγκαταστάσεις και έντονη οικιστική επέκταση σ΄αυτή την περιοχή, σίγουρα όμως έστεκε εκεί πιο δίπλα η γνωστή βίλα της Αμνισού, πολύ γνωστή από τις ανασκαφές του Σ. Μαρινάτου και την εξαιρετική «τοιχογραφία των κρίνων» που βρίσκεται σήμερα στο μουσείο Ηρακλείου. Η Αμνισός μνημονευόταν στην Οδύσσεια (3/) και ο γεωγράφος Στράβωνας (4/) υποστήριζε πως αποτελούσε το λιμάνι της μινωικής Κνωσού.

Η τοιχογραφία των κρίνων (αριστ.) από τη βίλα τηςΑμνισού, κοντά στην περιοχή του Ξενία.
Δεύτερη λοιπόν-κατά σειρά-επίσκεψη μαζί με τους 3Δ.(5/) (30.01.2010), κατά την παράπλευρη εκείνη διαδικασία περιηγήσεων,του διημέρου που οργάνωσε το τεε_τακ. Τα ζωντανά σπαράγματα της μοντερνικότητας ,εξακολουθούν να είναι ακόμη εκεί ,κόντρα στην αδιαφορία όλων εκείνων που βολεύονται –φαίνεται- με τα κάθε λογής φανταχτερά περιτυλίγματα και τις πλουμιστές όψεις της πιο ακατανόητης αλλά γενικευμένης πια αρχιτεκτονικής «κατανάλωσης» που μας πολιορκεί κάθε μέρα(6/). «Προσδεθείτε» όλοι, όσοι θελήσετε να πάτε εκεί, για να καταφέρετε να αντιμετωπίσετε το ισχυρό σοκ που βιώνει κανείς όταν επισκεφθεί το χώρο αυτό και διαπιστώσει με τα ίδια του τα μάτια την αργή και προμελετημένη παράδοση στη φθορά ενός από τα σημαντικότερα κτίρια της περιόδου των Ξενία –σχεδιασμένου από τον Άρη Κωνσταντινίδη- και ενός από τα δυο του έργα που απομένουν ακόμη στην Κρήτη(7/) , μετά τις κατεδαφίσεις των προηγούμενων χρόνων.


Ξενία_30.01.2010/ Η επίσκεψη των 3Δ. με το τεε-τακ/φωτο.Νίκος Κουτάντος
Φτάνοντας εκεί, μετά από χρόνια, προσγειωθήκαμε όλοι στη θλιβερή σκηνή μιας αποκρουστικής εγκατάλειψης, που έχει πια γίνει τόσο κοινότοπη σε όλες τις συντεταγμένες του τόπου, που όταν συμβαίνει κάτι διαφορετικό αποτελεί εξαίρεση. Αλήθεια ποιοί είναι εκείνοι που έχουν την ευθύνη για τη διάσωση και την προστασία αυτού του πλούτου (δημόσιας περιουσίας για να γίνω πιο σαφής) και αποφεύγουνε να κάνουν τη δουλειά τους ; Mπορούν αλήθεια να μας πουν οι κάθε λογής καρεκλοκένταυροι και ανεύθυνοι γραφειοκράτες περιφερειακά αλλά και κεντρικά, που χάθηκε ο φάκελος της κήρυξης του έργου υπό καθεστώς προστασίας που έχει σταλεί τώρα και πέντε χρόνια από το Ηράκλειο στις κεντρικές υπηρεσίες του ΥΠΠΟ(8/);

Ξενία_30.01.2010/φωτο.Οdyss

Ξενία_30.01.2010/φωτο.Κάλλια Πλατύρραχου
Το κτιριακό συγκρότημα αποτελείται από χαμηλούς ισόγειους χώρους που είναι τοποθετημένοι με την έμπνευση και την ιδιοφυή συνθετική δεινότητα του μεγάλου δημιουργού, σε θέσεις που ορίζουν τόσο την ιδιαίτερη σχέση τους με το εξαιρετικό περιβάλλον της περιοχής και τη θάλασσα όσο και μεταξύ τους. Δυο μεγάλες κεντρικές αυλές αποτελούν τους πυρήνες γύρω από τους οποίους αναπτύσσεται η διάταξη των όγκων, με μια μοναδική επεξεργασία των μεταβάσεων, των ημιυπαίθριων χώρων και των στεγασμένων περασμάτων, που ενσωματώνουν όλες τις παραμέτρους ενός σχεδιασμού φιλικού στο χρήστη και παράλληλα αξιοποιούν με τόσο ευφυή τρόπο τους προσανατολισμούς και τις θέες, την ανάγκη για ιδιωτικότητα, την πρόσθετη χρήση απλών κατασκευαστικών στοιχείων για την παθητική ηλιοπροστασία, την προσαρμογή σε κλίμακες και μεγέθη αναγνωρίσιμα και συμβατά με την κυρίαρχη γεωμετρία και τα μεγέθη της γύρω περιοχής ,μιας περιαστικής ζώνης του αναπτυσσόμενου τότε ακόμη Ηρακλείου, τόσο κοντά στον αρχαιολογικό χώρο μιας άλλης πρώιμης εποχής.

Τίποτα δεν έχει χαθεί σήμερα από τις ποιότητες αυτές. Μόνο ίσως το αίσθημα ντροπής που θα έπρεπε να νιώθουν όσοι δεν κάνουν το παραμικρό για να σταματήσει η καταστροφή και ο βανδαλισμός των χώρων που αντικρύσαμε μπροστά μας εκείνο το σαββατιάτικο πρωινό. Πόρτες ορθάνοιχτες με υλικά διάσπαρτα και πυρπολημένα, εξοπλισμοί πεταμένοι μέσα κι έξω παντού τριγύρω, τοίχοι φθαρμένοι και υποστηλώματα γδαρμένα από το χρόνο και την αλμύρα (στα όρια μιας οριακής καταπόνησης), έπιπλα σπασμένα και σκορπισμένα τριγύρω κι όμως μοναδικά σχεδιασμένα με μεράκι κι ελάχιστο κοστολόγιο για εκείνη την δύσκολη εποχή της δεκαετίας του ΄60. Τότε που ο τόπος δεν είχε την αντοχή της πολυτέλειας γιατί είχε το προνόμιο να του περισσεύουν ακόμη μερικές αξίες που είχαν σχέση με μια «αληθινή αρχιτεκτονική» όπως εκείνη που δημιούργησε και του άρεσε κι έτσι να την αποκαλεί, μέχρι τέλους ο Άρης Κωνσταντινίδης, ένας άνθρωπος που είχε κτισμένα όλα τούτα πρώτα μέσα του για να μπορεί να τα μοιραστεί μετά με τους πολλούς.

Εκείνη τη μέρα προσέτρεξαν εκεί και άνθρωποι που κινούμενοι από ενδιαφέρον ή και αγάπη για το κτίριο, είπαν καθένας τον καλό του λόγο ,τις προτάσεις του για ένα αύριο που μπορεί να το περιλαμβάνει στις προτεραιότητες του τόπου και της εκεί ανθρώπινης κοινότητας ,τους τρόπους που μπορεί να επισκευαστεί -άμεσα όμως - αν μας ενδιαφέρει να σωθεί και ν΄ αποκτήσει μια διαδρομή καινούρια. Αντάλλαξαν μαζί μας ιδέες, μίλησαν με τρόπο ενθαρρυντικό με τους 3Δ. και μ΄ όλους εμάς και πιο πολύ τους νέους αρχιτέκτονες που ήρθαν εκεί για να δουν, να γνωρίσουν και να κινητοποιηθούν θα πρόσθετα, γιατί εκείνοι είναι μονάχα σε θέση σήμερα να ξεκινήσουν ένα διαρκή αγώνα για να μην καταρρεύσουν όλα και παντού στο τέλος.
Ξενία_30.01.2010/φωτο.Οdyss
Την ώρα εκείνη κάμποσα αεροπλάνα πέρασαν από πάνω μας χαμηλά, σημαδεύοντας το διάδρομο για το τέλος του δικού τους ταξιδιού, ένα θέ(α)μα που πάντα όπως και οι πτήσεις με συγκινεί γιατί περιέχει μέσα του την ιδέα της γρήγορης περιήγησης και του κοντινού προορισμού που στην εποχή μας άλλαξε τον κόσμο και μας επέτρεψε να πάμε παντού ,ακόμη και κοντά στα αστέρια, εισάγοντας στην καθημερινότητα μας την ταχύτητα και την πτήση που μια άλλη εποχή στις αρχές του προηγούμενου αιώνα αποτελούσαν πηγή διαρκούς έμπνευσης για φουτουριστές κάθε λογής και αποτυπώθηκαν σε μερικά από τα πιο εμβληματικά σχέδια αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών των πιο ριζοσπαστικών εκφράσεων της αβαν-γκαρντ.(V.Ταtlin,I.Leonidov κλπ). Εγώ σκεφτόμουν συνεχώς εκείνη την ώρα τη φράση «προσδεθείτε» γιατί θυμόμουν τις φορές της δικής μου επιστροφής στην πόλη ,κέντρο πάντα της Κρήτης και κοινή μας αναφορά, και φανταζόμουνα την ώρα που η καλή αρχιτεκτονική θα κάνει τη δική της πτήση και θα μας δώσει τη δυνατότητα για «έφοδο στον ουρανό», για το ξεπέρασμα της μετριότητας, για την ανάγκη μιας διαρκούς ευαισθησίας που θέλουμε να υπάρξει όσοι έχουμε την πεποίθηση πως τους αρχιτέκτονες –και όχι μόνο- κάποια ζητήματα αξίζει να μας κινητοποιούν… Η περίπτωση της διάσωσης και της αξιοποίησης του Ξενία στην Αμνισό είναι σήμερα μια τέτοια ΑΜΕΣΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ(9/)

Οdyss,16.02.2010

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1/Ο κωδικός του κεντρικού διαδρόμου του αεροδρομίου του Ηρακλείου,όπως αναφέρεται στον επίσημο διαδικτυακό τόπο της Υ.Π.Α.:
http://www.tcdn.teiher.gr/hcaa/DesktopDefault.aspx

2/Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος & Ζώμινθος

3/Ομήρου Οδύσσεια,19,190 (ραψ.τ΄,στ.186 -190)

[ἔνθ᾽ Ὀδυσῆα ἐγὼν ἰδόμην καὶ ξείνια δῶκα.καὶ γὰρ τὸν Κρήτηνδε κατήγαγεν ἲς ἀνέμοιο,ἱέμενον Τροίηνδε παραπλάγξασα Μαλειῶν·στῆσε δ᾽ ἐν Ἀμνισῷ, ὅθι τε σπέος Εἰλειθυίης,ἐν λιμέσιν χαλεποῖσι, μόγις δ᾽ ὑπάλυξεν ἀέλλας]

4/Strab.X 4,7-8:
[Έχει δ΄επίνειον το Ηράκλειον η Κνωσσός. Μίνω δε φασιν επινειω χρήσασθαι τω Αμνισώ, όπου το της Ειλειθυίας ιερόν.Εκαλείτο δε Κνωσσός Καίρατος πρότερον,ομώνυμος τω παραρρέοντι ποταμώ]

5/Οι 3Δ.,δηλαδή, Δημήτρης Φατούρος,Δημήτρης Φιλιππίδης,Δημήτρης Αντωνακάκης

6/Χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα κειμένου του ΄Αρη Κωνσταντινίδη,
από το βιβλίο του «Προλεγόμενα,1989»
«…Και τι καλά που θα ΄τανε, αν γίνονταν να γίνει, αυτό που γίνεται να γίνει:-να αποδειχτεί, δηλαδή πως το αληθινό(-που είναι το ουσιαστικό και το γόνιμο)ζει ακόμα, απέθαντο, τόσο μέσα μας, όσο και έξω μας. Κι ας ταράζεται, σήμερα, το σύμπαν, από τα πολλά μασκαρέματα και τα τόσα φτιασίδια και τις τόσες τρέλες και τις ανισορροπίες και τα παρανοϊκά παρασκευάσματα και με τις απειράριθμες ψευδολογίες.Κι άλλωστε πως δεν έχουνε χαθεί, οριστικά και αμετάκλητα, όλες οι αλήθειες, όλες οι σοφίες, όλες οι ομορφιές, στα τοπία και στα σπίτια, που μπορεί να δει κανείς ακόμη και σήμερα στον ελληνικό χώρο, αρκεί να το θέλει και να το επιδιώκει κι όπως θα το γυρεύει, ακόμη, όλη του η ψυχή…-αλήθειες και σοφίες και ομορφιές, που όσο κι αν είναι παλιές, πανάρχαιες, τόσο γίνεται να σταθούνε και σαν πρωτόβγαλτες, στη εποχή μιας τωρινής αισιοδοξίας.Και γιατί έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με τοπία και με σπίτια, που λες και τα ΄χουνε χτίσει και κάποιοι Θεοί και όχι μονάχα ανθρώπινα χέρια. Γι΄ αυτό και θεόχτιστα και "από αιώνων και εις αιώνα τον άπαντα" καλοβγαλμένα και ισορροπημένα και καλοζυγισμένα και απλά και αυτονόητα…»

7/ Το «Ξενία» Αμνισού στο Ηράκλειο και οι εργατικές κατοικίες
στον ΄Αγιο Νικόλαο Κρήτης.

8/Ο φάκελος για την κήρυξη του κτιρίου ετοιμάστηκε το 2005 στο Ηράκλειο και έχει αποσταλεί από τότε για τελική απόφαση στο ΥΠΠΟ. Το 2008, ήταν έτος αφιερωμένο στον Άρη Κωνσταντινίδη και κηρύχτηκαν με αφορμή αυτό το γεγονός, ως διατηρητέα τα 3 πρώτα Ξενία, στην Καλαμπάκα, το Παλιούρι Χαλκιδικής και την Ηγουμενίτσα.Το Ξενία Αμνισού γιατί δεν περιλήφθηκε στον κατάλογο;

9/Για υπογραφή στο αίτημα για την προστασία των Ξενία, επισκεφθείτε τη σχετική σελίδα του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ:

12.2.10

ΓΙΟΥΡΙ ΓΚΑΓΚΑΡΙΝ

ΔΙΑΣΤΗΜΑ_12.04.1961
ΑΘΗΝΑ_ 12.02.1962 [48 ΧΡΟΝΙΑ ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ]


Την περασμένη Κυριακή (7.02.2010) στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, η Φωτεινή Τομαή που μέσα από την εξαιρετική σελίδα «διπλωματικό αρχείο» μας ξεναγεί με γοητευτικό τρόπο σε στιγμιότυπα και γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας του Τόπου που δεν είναι ακόμη καταγεγραμμένα τα περισσότερα στις επίσημες και αναγνώσιμες ιστορικές του σελίδες, παρουσιάζει την «αθηναϊκή περιπέτεια του αστροναύτη Γιούρι Γκαγκάριν», που βρέθηκε στην Αθήνα και την Ακρόπολη στις 12 Φεβρουαρίου του 1962, πριν από 48 δηλαδή ακριβώς χρόνια.

Η φωτογραφία του μικροκαμωμένου (1,57 στο ύψος) ανθρώπου που μοναδικός επιβάτης του «Βοστόκ 1»,εγκατέλειψε στις 12 Απριλίου του 1961 την αεροναυτική βάση του Μπαϊκονούρ στη Σοβιετική Ένωση για να διαγράψει με ταχύτητα 28.260 χιλιομέτρων την ώρα την τροχιά της Γης σε 89΄34΄΄με τον κωδικό επαφής «Κέδρος»,είναι μια από τις αγαπημένες μου φωτογραφίες που υπάρχει στη «σχεδία της μνήμης» του blog από την αρχή με το χαρακτηριστικό τίτλο «αναζητώντας τις απαρχές των ορίων».Είναι λοιπόν κατανοητή η άμεση ανταπόκρισή μου στη σημερινή επέτειο αυτής της μοναδικής παρουσίας, σε μια Αθήνα της εποχής του ψυχρού πολέμου αλλά και στο ξεκίνημα μιας δεκαετίας που θα έβαζε τον τόπο στη δίνη μιας μεγάλης περιπέτειας την ίδια εκείνη περίοδο που ξεκινούσε η άνοιξη του ΄60, περίοδος γόνιμη και δημιουργική για όλες τις δημιουργικές και καλλιτεχνικές εκφράσεις και βέβαια για την ελληνική αρχιτεκτονική.

Η περίφημη εικόνα του Γκαγκάριν, με τη στολή του αστροναύτη και τα διακριτικά μιας μεγάλης χώρας που έθρεψε φρούδες ελπίδες για πολλούς στη διάρκεια ενός ολόκληρου αιώνα, μου φέρνει πάντα στο νου την «έφοδο στον ουρανό» που χαρακτήρισε τις αναζητήσεις μιας πολιτικής και καλλιτεχνικής πρωτοπορίας (αβαν-γκαρντ) στις αρχές του 20ου αιώνα -που τα σπαράγματά της ακόμη διασώζονται στη Μόσχα και αλλού -και βέβαια δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί ένα εκτεταμένο πεδίο εμπειριών ικανό να τροφοδοτεί με ριζοσπαστικό τρόπο μέχρι σήμερα τις προσλήψεις και την οπτική μας για τα πράγματα.


Το αδιόρατα ανήσυχο και συνάμα τυλιγμένο με μια αιδήμονα προσμονή βλέμμα του Γιούρι Γκαγκάριν την ώρα της αναχώρησης για μια εκτόξευση στο τεράστιο συμπαντικό κενό, τοπίο της πρωταρχικής εκρηκτικής επέκτασης των αχανών κοσμικών ορίων, εκεί που στα νεφελώματα βαθιά στους μακρινούς γαλαξίες γεννιούνται τα καινούρια αστέρια και αντηχεί ακόμη ο φοβερός αχός (θόρυβος υποβάθρου/background noise)της γενεσιουργής αρχής των πάντων, ναι προς τα εκεί ήταν αυτή η πτήση. Η αγωνία του ανθρώπου να γνωρίσει τα όρια και να ανυψωθεί ή να καταδυθεί αν θέλετε στο χώρο με τις άπειρες διαστάσεις μιας κοσμικής χάραξης που μας ξεπερνά νοηματικά και διανοητικά και είναι η πιο μεγάλη πρόκληση της σκέψης και της επιστημονικής και της φιλοσοφικής και της πιο ουμανιστικής, της βαθιά δικής μας.

Είναι η ίδια ματιά που μπορεί να δει κανείς στο πρόσωπο των παιδιών, ανοιχτών πάντα στην καινούρια εμπειρία και την περιήγηση στο βίωμα που δεν προσμετρά κινδύνους αλλά τροφοδοτείται από την αναζήτηση και τη διαθεσιμότητα για την ανακάλυψη του αδόκητου και του απρόσμενου και είναι αυτό το αίσθημα που διατρέχει σαν ζωοποιός δόνηση την αθωότητα αλλά και τη δημιουργική συνείδηση και είναι αυτό που μετατρέπει τις σταγόνες της βροχής σε κρύσταλλα που φωτίζουν το έρεβος και διαλύουν τα συντρίμμια που υψώνει διαρκώς μπροστά στον άνθρωπο ο «άγγελος της Ιστορίας».

Εκείνη τη στιγμή, στις 12.04.1961, στη φωτογραφία του Γκαγκάριν, μετέωρου σε λίγο αστροναύτη στο διάστημα –ίσως χωρίς επιστροφή- για να θυμηθώ μια ρήση από μια εκπομπή στο Τρίτο πρόγραμμα του Μάνου Χατζιδάκι, αποτυπώνει ο φακός τη σχέση μας με το « Όλον» αλλά και με το «μηδέν», για να θυμηθώ τη διατύπωση ενός μεγάλου μυαλού και σπάνιου ανθρώπου του Κώστα Αξελού που κηδεύτηκε χτες στο Παρίσι με απαγγελία μεταξύ των άλλων και των στίχων του Πινδάρου «Σκιάς όναρ άνθρωπος».Αυτό ίσως θα μπορούσε να είναι το καλύτερο σχόλιο κάτω από τη φωτογραφία του Γιούρι Γκαγκάριν την ώρα που κινεί ,στην έφοδο στον ουρανό, προς τις απαρχές των ορίων….

Odyss,12.02.2010

Links:
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=83&artid=142073&dt=21/04/2002

9.2.10




[ to-ko-do-mo = τοιχοδόμοι Ι 02 ]

3Δ_τεε/τακ Ι 0ι απτές εμπειρίες και οι πολλαπλές συνάψεις
μιας παράπλευρης περιήγησης Ι 30.01.2010

Πρώτη επίσκεψη στο άδειο-ακόμη-Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

[αρχιτέκτονες / Πάτροκλος Καραντινός & Αλέξανδρος Τομπάζης]

Όταν το 1933, τη χρονιά του CIAM της Αθήνας και της «Χάρτας των Αθηνών» (κειμένου -μανιφέστου για τα προγράμματα του μοντερνισμού) ο Πάτροκλος Καραντινός ξεκίνησε το σχεδιασμό του μινωικού αρχαιολογικού μουσείου στο Ηράκλειο, ελάχιστα αντίστοιχα κτίρια υπήρχαν σ΄όλο τον κόσμο αλλά και κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ακόμη –παρά τα ζοφερά προανακρούσματα και τη δίνη της κρίσης του ΄29- πως ο ναζισμός θα κατάφερνε να μας οδηγήσει σε ελάχιστο χρόνο ίσαμε τον πάτο της κόλασης γράφοντας μάλιστα με σκληρά μεταλλικά γράμματα στις πύλες της ,πως «η εργασία απελευθερώνει» (Αrbeit macht frei),σχεδόν σαρκαστική και ανατριχιαστική μαζί όπως αποδείχτηκε αναφορά στα κελεύσματα του αστικού εκσυγχρονισμού που κυριαρχούσαν τότε ,και καθιστώντας το κακό τόσο κοινότοπο* που ούτε ο πολιτισμός και η ηθική δεν κατάφεραν να το αντικρούσουν καθώς συντρίφτηκαν μέσα στις στάχτες του πιο αποκρουστικού ολοκαυτώματος της Ιστορίας.

Το μουσείο παρακολούθησε ολόκληρη την περιπέτεια του τόπου μας εκείνα τα φοβερά χρόνια του πολέμου, της κατοχής και του εμφυλίου και χρειάστηκε να περάσουν 20 χρόνια (1953) μέχρι να καταφέρει ο Καραντινός να δει ολοκληρωμένο το έργο του που εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί το σημαντικότερο κτίριο του μεσοπολεμικού μοντερνισμού στο Ηράκλειο. Η θέση του στην Πλατεία Ελευθερίας όπου δεσπόζει και η παρουσία του αποτελεί πάντα κορυφαία αστική αρχιτεκτονική χειρονομία, με κλίμακα και επεξεργασία που καταφέρνει να οργανώνει με επαγωγικό τρόπο όλα τα μεγέθη της παρακείμενης κτισμένης στρωματογραφίας του πολεοδομικού ιστού και παράλληλα εγκαθιστά ένα διαρκή διάλογο με τα μνημειακά σπαράγματα των τειχών της συμβάλλοντας στην ανασύνθεση και το μετασχηματισμό του συνολικού αφηγηματικού της χαρακτήρα.

Αρχ.μουσείο Ηρακλείου/εξωτ./ φωτο.Οdyss/30.01.10
Από όπου κι αν το προσεγγίσει κανείς, είτε από τη λεωφόρο Ικάρου εποχούμενος και έχοντας τη μοναδική εμπειρία της οπτικής του ανάγνωσης μέσα στο χάος που το περιβάλλει ,είτε πεζός από την πλατεία με την κατανόηση της καταλυτικής πλαστικής του συγκρότησης όπου η κυριαρχία των πλήρων συμπαγών τοιχοδομών διαμορφώνει μια τεράστια οθόνη προβολής συμβάντων, το κτίριο εντυπώνεται αναπότρεπτα στο απόθεμα των αρχιτεκτονικών εμπειριών που σε εφοδιάζει η πόλη. Η αλληλουχία των στέρεων και ορθολογικά οργανωμένων όγκων με το φως από ψηλά, οι φυτεύσεις και η συνοδεία των μεγάλων υψηλόκορμων δέντρων, ο εκτεταμένος ημιυπαίθριος χώρος υποδοχής που διαμορφώνει τις απαραίτητες μεταβάσεις από την κλίμακα του αχανούς κοινόχρηστου ανοικτού χώρου στην οικεία και προστατευμένη από τον ήλιο και τον καιρό, καθαρτική ανάπαυλα που σε προετοιμάζει για την εμπειρία της επίσκεψης και σε κατευοδώνει στο τέλος με τη μνήμη των χρωμάτων του κόκκινου ίασπι που διασώζουν ακόμη οι ορθομαρμαρώσεις του τοίχου της εισόδου, συγκροτούν μια ενότητα ύφους μοναδική και αναδεικνύουν το μουσείο σε πραγματικό τοπόσημο για την πόλη.

Αρχ.μουσείο Ηρακλείου/εσωτ./φωτο.Odyss/30.01.10
Η περιήγηση στους άδειους ακόμη χώρους που έχουν ολοκληρωθεί τώρα και δυο χρόνια κάνουν ακόμη πιο απαιτητική την ανάγκη για την ολοκλήρωση της περίφημης μουσειολογικής μελέτης που εκκρεμεί ακόμη ,στερώντας από την πόλη και την Κρήτη ένα τόσο σπουδαίο μουσείο , μοναδικό χώρο επαφής και κατανόησης μιας περιόδου που σημάδεψε μοναδικά τη μεγαλόνησο και αποτελεί πάντα το πιο σημαντικό μέρος της τοπικής –και βέβαια μεσογειακής της - αφήγησης. Στη μικρή προσωρινή έκθεση που είναι επισκέψιμη αυτή την περίοδο, μπορέσαμε να δούμε μερικά από τα εμβληματικά ευρήματα του μινωικού πολιτισμού και βέβαια τις εκπληκτικές όψεις σπιτιών από φαγεντιανή και το φοβερό πρόπλασμα αναπαράστασης σπιτιού από πηλό των Αρχανών που ενσωματώνει με πυκνό τρόπο όλες τις πραγματικές συνιστώσες ενός ευφυούς βιοκλιματικού σχεδιασμού που καταχωρεί με μεγάλη ευελιξία οργάνωσης και πρόβλεψης όλες τις αληθινές αξίες που οφείλει να ενσωματώνει μια «αληθινή αρχιτεκτονική» που ενδιαφέρεται να δημιουργεί «δοχεία ζωής»** για πραγματικούς ανθρώπους.
Πρόπλασμα και όψεις μινωικών σπιτιών στο μουσείο Ηρακλείου/φωτο.Odyss/30.01.10

Στο ίδιο αυτό μουσείο φιλοξενούνται και πολλές πινακίδες της περίφημης πρωτ
οελληνικής γραφής της Γραμμικής Β, που κατάφερε ο βρετανός αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις να αποκρυπτογραφήσει διαβάζοντας τα συλλαβικά της ιδεογράμματα και επιτρέποντας μας να διαβάσουμε μερικές λέξεις εκείνης της πρώιμης εποχής ανάμεσα στις οποίες και τη λέξη τοιχοδόμοι(=to-ko-do-mo)*** που αποτελεί και τον τίτλο του σημερινού κειμένου γραμμένου με συλλαβογράμματα της γραμμικής β, που όσο κι αν φαίνεται απίθανο μπορεί να τη βρει κανείς στο διαδίκτυο και έχουν δημιουργηθεί από τον Curtis Clark****.

Τοιχοδόμοι λοιπόν, μια λέξη από τη μινωική γλώσσα με τον ίδιο απαράλλαχτο ήχο όπως και σήμερα, όπως την πρόφεραν οι άνθρωποι που κατοίκησαν την Κρήτη αυτή τη μακρινή εποχή, που τα σπίτια φτιάχνονταν με εξώστες που πατούσαν πάνω σε ξύλα , τα παράθυρα ήταν ορθογωνικά και όχι τοξωτά ,τα ανοίγματα γεφυρώνονταν με ξυλοδεσιές και οι τοίχοι που κατασκεύαζαν οι τοιχοδόμοι περιτρέχονταν από οριζόντιες γραμμές που διέτρεχαν τις όψεις σαν τα ρεύματα της Μεσογείου, θυμίζοντάς μου τις πιο εμβληματικές μοντερνιστικές αρχιτεκτονικές επεξεργασίες του Giuseppe Terragni στις ποιητικές ρασιοναλιστικές του εξάρσεις (casa del fascio στο Lissone, villa Bianca στο Σεβέζο),του Μoisei Ginzburg στα ηρωικά πρώτα κτισμένα έργα –στοιχειώσεις μιας καθαρής έμπνευσης της ρώσικης αβαν-γκαρντ (Νarkomfin) και του Le Corbusier στις «τορνευτές» κατοικίες του που μεταμόρφωσαν την ιδέα της μηχανής και τη φουτουριστική στροφορμή ενός ριζοσπαστικού -στην αρχή του- αιώνα, σε εξαρτήματα κατοίκησης και ενδιαιτήματα του «νέου ανθρώπου».

Και όλα αυτά μαζί με το αίτημα, τη διεκδίκηση, για την ολοκλήρωση μιας σπουδαίας αρχιτεκτονικής –εδώ ενός εξαιρετικού μουσείου. Που μπορεί να στεγάζει, να περιέχει, να υποδέχεται, να περιγράφει, να αφηγείται σε αρχιτέκτονες και μη , σε παλιούς και νέους, σε δασκάλους σαν τους 3Δ. και μαθητές τους από όλες τις γενιές πόσο σπουδαία είναι η περιπέτεια και το ταξίδι της ύπαρξης αλλά και οι εντυπώσεις που έχει να αποκομίσει κανείς όταν υπάρχει ένα κτίριο-τόπος φτιαγμένο από σημερινούς τοιχοδόμους ,για να μας υποδέχεται και να μας σαγηνεύει με την κατάδυση στο σύμπαν της συλλογικής μνήμης και της α-λήθειας… *****
Οdyss, 9.02.2010

*/Xάνα Άρεντ : Ο ΄Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ. Η κοινοτοπία του κακού (εκδ. Θύρσος, 1995)
**/Οι πολύ γνωστές διατυπώσεις του μεγάλου αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη(1913-1993)
***/βλ. κατάλογο μινωικών λέξεων που διασώζονται στο διαδικτυακό τόπο:
www.teicrete.gr/daidalika/
****/
www.mockfont.com/old/
****/Α-λήθεια: στερητικό α + λήθη κατά τον αριστοτελικό και
χαϊντεγγεριανό ορισμό.

7.2.10

ΘΟΡΥΒΟΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ [01]

(BACKGROUND NOISE [01])
Mε αφορμή ένα τιμητικό διήμερο στην ανατολική Κρήτη
με πυρήνα την παρουσία των 3Δ.
(Δημήτρη Φατούρου,Δημήτρη Φιλιππίδη,Δημήτρη Αντωνακάκη)
οργανωμένο από το αντίστοιχο τμήμα του ΤΕΕ,(ΤΕΕ/ΤΑΚ)
μερικά σύντομα επιλεγόμενα για το «μικρό έπος»
αυτής της συνάντησης που έδειξε πως
η αρχιτεκτονική μπορεί να φέρνει κοντά
τους παλιούςκαι τους νέους
και να σχηματοποιεί ένα νέο «τοπίο εμπειριών»…



Κατοικία Δερμιτζάκη, Καβούσι Ιεράπετρας /φωτο. Μαρία Χουλάκη /2010

Ο τίτλος της ανάρτησης είναι όρος δανεισμένος από τη Φυσική και την αναφορά που κάνει σ΄αυτόν ο George Steiner στο βιβλίο του «Δέκα (πιθανοί) λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης» (εκδ.scripta, 2009).O «θόρυβος υποβάθρου» λοιπόν είναι εκείνος ο κοσμικός αχός που πλανάται ακόμη στο σύμπαν, έλκοντας την καταγωγή του από τον τρομερό πρωταρχικό παλμό που δημιούργησε η «μεγάλη έκρηξη» την ώρα της δημιουργίας του σύμπαντος. Είναι ένα ερέθισμα που πλανάται ακόμη και σήμερα στις κοσμικές συχνότητες και εξακολουθεί ως ζείδωρη δόνηση να περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο την πρώτη ώρα που στοιχειώνονταν ο Κόσμος. Θα μπορούσε ίσως να το ονομάσει κανείς και άσβηστο αντίλαλο της έντονης απαρχής των πάντων .Γεγονός είναι πως μου φέρνει στο νου και μερικούς σπουδαίους και αγαπημένους στίχους του σούφι ποιητή Τζελαλαντίν Ρουμί, τόσο εξαιρετικά μεταφρασμένους από την Καδιώ Κολύμβα (εκδ.Αρμός),που λένε:
«…Τη νύχτα της Δημιουργίας έμεινα ξάγρυπνος
ήμουν εκεί για να δω το άνοιγμα των βλεφάρων
ν΄ακούσω τα πρώτα λόγια…»

Αρης Κωνσταντινίδης/Ξενία Αμνισού Ηρακλείου/φωτο.Κάλλια Πλατύρραχου/2010

Δημ.&Σουζ. Αντωνακάκη/Κατοικία Πίσσα, Ηράκλειο / φωτο. Οdyss/2010

Aρχαιολογικός χώρος Γουρνιών Ιεράπετρας /φωτο.Δημ.Φιλιππίδης/2010

Έτσι ακριβώς ένιωθα κι εγώ το διήμερο αυτής της εκλεκτικής συνάντησης που μετασχηματίστηκε εξ αρχής σε μια τεράστια εσωτερική και εξωτερική συνάμα περιήγηση στις καταστατικές διατυπώσεις της αρχιτεκτονικής της μοντερνικότητας σε Ηράκλειο και Λασίθι…Από τα τρισχιλιόχρονα Γουρνιά -με τις ακατάλυτες οδεύσεις των λιθόστρωτων που οδήγησαν τα βήματά μας (την Κυριακή 31.01.10) στο ίχνος μιας αρχαίας διαδρομής- ίσαμε τα σπαρακτικά «τεύχη»* -αλλά και της επικαιρικής μας ακηδίας σπαράγματα- του Κωνσταντινίδη, του Καραντινού, του Δεκαβάλλα και του Θεοδοσόπουλου…Από τις βαθιά στοχαστικές και ποιητικές συνάμα -με μπλάβες οροφές δανεισμένες από τις θαλασσινές αποχρώσεις του νυκτερινού ουρανού - «κατοικημένες χειρονομίες» του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη στο κρητικό τοπίο (που απόμεινε) ίσαμε την εκρηκτική ανάδυση της γεωμετρίας του στροβιλισμού της ύπαρξης- από τις εσχατιές του βιώματος- του εμπνευσμένου λαξευτή ενός προσωπικού μύθου, του αρχιτέκτονα Μιχάλη Δερμιτζάκη, που πρόσφερε γενναιόδωρα «αντίδωρο» στην εμπειρία μας ολάκερο τον εαυτό του δοσμένο σε μαβιές επικαλύψεις θόλων και «μητρικά» ανοίγματα που βλέπουνε στον ουρανό προσμένοντας του φεγγαριού το πέρασμα…

Πίσω από όλες τις ξεναγήσεις του διημέρου και μέσα στον πυρήνα της σαββατιάτικης κυριαρχίας του Λόγου, την ώρα που οι 3Δ. μας οδηγούσαν στα μονοπάτια της πιο προσωπικής τους πορείας και της εμμονής σε μια ατέρμονη δημιουργικότητα, μπορούσα να διακρίνω την ένταση ενός εκκωφαντικού -αλλά σιωπηλού σαν τη σιγή στο Ραν του Κουροσάβα- υποβάθρου, που περιείχε όλους τους διανοητικούς και αρχιτεκτονικούς κυματισμούς και όλες τις εκφράσεις –από τις πιο μικρές ως και τις μεγαλύτερες, ψηφίδες του «όλου» μωσαϊκού της μοντέρνας συνθήκης -και τις παράπλευρες εκδοχές και τις συνάψεις παλιών και νέων μύθων και της ίδιας της ζωής…

Ο θόρυβος υποβάθρου, το κοσμικό υπόστρωμα των ήχων με όλη τη μνήμη των υλικών και της ενέργειας και την πληροφορία της στιγμής και τα επερχόμενα που κυοφορούνται στα μακρινά νεφελώματα, τις συμπαντικές αιώρες όπου γεννιούνται τ΄άστρα, μου έρχονταν στο νου ως παρομοίωση και προσομοίωση την ίδια στιγμή αυτής της διήμερης αρχιτεκτονικής -και όχι μόνο- τοιχογραφίας στις 30 και 31 του φετινού Γενάρη εδώ στο Ηράκλειο και το Λασίθι.
Περιέχονταν εδώ ισότιμα όλα τα σπαράγματα των χρόνων και της ιστορίας μαζί με τους κρωσσούς της συμβολής τους με το καινούριο, οι διηγήσεις των ανθρώπινων αλλά και του απόλυτου και του υπερβατικού που ξεπερνά τις συγκυρίες και μας ανυψώνει σε υποκείμενα βίου και αρχιτέκτονες συνάμα, η πρόβλεψη για τα μελλούμενα ,σχηματισμένη σιγά σιγά στα ευγενικά και ανυπόμονα μάτια των νέων συναδέλφων που σμάρι πολύβουο με την παρουσία τους ολάκερες δυο μέρες έδωσαν το νεανικό παλμό και μεταμόρφωσαν την αφήγηση και την περιδιάβαση σε βάσιμη ελπίδα πως το αύριο θα΄ναι καλύτερο για την αρχιτεκτονική αλλά κυρίως για τον κόσμο μας…

Ένιωθα καθώς είχαμε δίπλα μας τα βλέμματα μιας νεώτερης καλύτερης γενιάς αρχιτεκτόνων, ατέρμονα και ορθάνοιχτα σαν τα σπειρώματα και τις πόρτες του σπιτιού στο Καβούσι, να με αγγίζουνε τα ίδια τα μάτια των παιδιών μου… Αύριο θα είναι αυτοί που θα συνεχίσουνε την περιδιάβαση των τόπων και του κόσμου μας ,που κινώντας από παλιά την κάναμε και τη συνεχίζουμε κι εμείς κι οι δάσκαλοί μας και ,τώρα να, θα τη συντρέξουνε κι αυτοί με τη δική τους ολόφρεσκη και ριζοσπαστική (αυτή την αίσθηση έχω) ματιά…

Odyss, 7.02.2010
*τεύχος: κτίσμα από το αρχ.ρήμα τίκτω