30.4.10

ΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΤΟΠΙΕΣ_01

50 ΧΡΟΝΙΑ BRAZILIA*+ΚΤΙΡΙΑΚΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΤΟΥ ΚΟΓΚΡΕΣΟΥ

Στις 21.04.1960,πριν 50 χρόνια εγκαινιάστηκε η νέα πρωτεύουσα της Βραζιλίας [εικ.1], που αποτελούσε μια ακόμη κτισμένη ουτοπία του μεταπολεμικού μοντερνισμού, τόσο κοντά στο δάσος του Αμαζονίου, τόσο όμοια με τις άλλες ομόλογες συλλήψεις του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα όπως τη Chandigarh στην Ινδία που σχεδίασε ο Le Corbusier και τη Ντάκα στο Μπαγκλαντές του Louis Kanh. Eκεί κοντά στο ξεκίνημα της «άνοιξης» της δεκαετίας του 1960, η μοντέρνα πολεοδομία και η αρχιτεκτονική εξακολουθούσαν να οραματίζονται κόσμους υπερσχεδιασμένους και τακτοποιημένους που θα κατάφερναν να υλοποιήσουν επιτέλους όλα τα μανιφέστα των ουτοπιστών του 19ου αιώνα και όλες τις ρήξεις του επαναστατικού 20ου και να προσφέρουν στους ανθρώπους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου το καταφύγιο και τις συνθήκες μιας ορθολογικά οργανωμένης και συνάμα άνετης αστικής κατοίκησης.

Ήταν ακόμη νωπά τα τραύματα της τραγωδίας του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου και της εποχής που οι η ανθρωπότητα καταδύθηκε ίσαμε τον πάτο της κόλασης. Ο Τιοντόρ Αντόρνο είχε γράψει πως «…μετά το Άουσβιτς η ποίηση δεν είχε παρά βαρβαρικό περιεχόμενο…», η Χάνα Άρεντ μίλησε για την ηθική ενοχή ενός κόσμου ταυτισμένου με την κοινοτοπία του «κακού»,η Ευρώπη είχε προσπαθήσει να ανασυσταθεί μέσα από τις στάχτες της ξεκινώντας να σχηματοποιεί τη νέα αρχιτεκτονική μιας κοινής ευρωπαϊκής προοπτικής ,που ακόμη και σήμερα δεν έχει καταφέρει να καταστεί πολιτική πραγματικότητα. Το κίνημα της αμφισβήτησης της νεολαίας κυοφορούνταν ήδη μέσα στα πανεπιστήμια και στους χώρους δουλειάς της νέας εργατικής τάξης που αναπτύσσονταν διεκδικώντας κοινωνική χειραφέτηση και δημοκρατικά και ανθρώπινα δικαιώματα για όλους. Ήταν η εποχή που το όραμα ενός καλύτερου κόσμου στοιχίζονταν γύρω από τις ιδέες του εκδημοκρατισμού της δημόσιας ζωής, της πολιτιστικής αναγέννησης, της χωρίς όρια δημιουργικής γραφής, της μεγάλης ποίησης, του αντιπολεμικού κινήματος και της εξεγερμένης νεολαίας που στα τέλη της ίδιας δεκαετίας θα γεννούσε το γαλλικό Μάη στους δρόμους του Παρισιού, το κίνημα του πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, τη διαρκή –xαμένη πια κι αυτή- επανάσταση με τον Τσε και τον Φιντέλ στην Αβάνα, τα παιδιά των λουλουδιών,τους χίπις και τους Beatles. Ήταν η εποχή που και στην Ελλάδα, η μοντέρνα αρχιτεκτονική ξεκινούσε τη δεύτερη μεγάλη δημιουργική της περίοδο (μετά τη μεσοπολεμική δεκαετία των ιερών τεράτων μιας πρωτοφανούς και αξεπέραστης δημιουργικής κατάθεσης), με τα δημόσια κτίρια και τα Ξενία του Κωνσταντινίδη, με τα μοναδικά δοκίμια μιας πρωτότυπης και ποιητικής γραφής όπως εκείνης του Νίκου Βαλσαμάκη και του Τάκη Ζενέτου.

Το πλαίσιο λοιπόν εκείνης της περιόδου έφερε μέσα του συμπυκνωμένα όλα τα σπέρματα από όπου θα αναδύονταν στο χώρο της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής, γεγονότα που θα σημάδευαν με μοναδικό τρόπο την παραγωγή των ιδεών και των εγχειρημάτων μιας περιόδου που ήταν κτισμένη μόνο με την ελπίδα ενός γενναίου καινούριου κόσμου, πέρα από τη μιζέρια των πολέμων και τη φρίκη της καταστροφής που βίωσαν οι αθώοι στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Ο ψυχρός πόλεμος βέβαια καθόριζε διαρκώς το υπόβαθρο των σχέσεων ανάμεσα στους δυο κόσμους και οι χειρισμοί των κρίσεων της περιόδου μαρτυρεί πως εκτός από τα οράματα και τις προσδοκίες εξακολουθούσαν να είναι απροσμέτρητα και τα όρια της ανθρώπινης βλακείας (όπως παραδέχτηκε και ο Αϊνστάιν), όμως η εποχή αυτή δεν έπαψε στιγμή να αποτελεί το δημιουργικό καμίνι μέσα στο οποίο βρήκε τη θέση της η ίδια η ουτοπία.











εικ.2/Lucio Costa /H πόλη της Βrazilia/1950
εικ.3/Vladimir Tatlin/Letatlin/Πτητική συσκευή/1930

Η Μπραζίλια, η νέα πρωτεύουσα της Βραζιλίας, σχεδιασμένη από τοn Lucio Costa σε σχήμα ενός πουλιού που πετά [εικ.2], γοητευτική προσομοίωση των πτήσεων και των πτητικών μηχανών του Τatlin [εικ.3] και των αεροπλάνων και των αερόστατων στις εικονογραφίες του Ivan Leonidov [εικ.4] στις αρχές του 20ου αιώνα, την εποχή που οι ρώσοι κονστρουκτιβιστές και η αβαντ γκαρντ επιχειρούσαν την αξεπέραστη «έφοδο στον ουρανό»,εκφράζει με τον πιο δυναμικό σχεδιασμό όλη την επιτομή των προσεγγίσεων της ριζοσπαστικής πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής ιδεολογίας εκείνης της περιόδου των μεγάλων προσδοκιών και της ολοφάνερης ουτοπικής αστικής και πολιτικής ακόμη προσέγγισης που δεν δίστασε να διατυπώσει με απτό τρόπο τα επιχειρήματά της ακόμη και στις μακρινές Ινδίες ή τα βάθη της ζούγκλας και των υψιπέδων της Βραζιλίας.


εικ.4/Aρχιτέκτονας_Ιvan Leonidov/Διαγωνισμός για το Παλάτι του Προλεταριάτου/Mόσχα/1930


Τεράστιοι αχανείς, μνημειακοί δημόσιοι χώροι που μπορείς να διασχίσεις μόνο εποχούμενος, εκπληκτικές και κοσμικού πλάτους λεωφόροι και αστικές χαράξεις που διαμορφώνουν τον καμβά για τη χωροθέτηση εμβληματικών κεντρικών κτιρίων σχεδιασμένων από πολιτικούς ριζοσπάστες και εμπνευσμένους αρχιτέκτονες όπως τον Oscar Niemeyer [εικ.5](102 ετών σήμερα και πάντα ενεργό και δραστήριο) που δεν υπάκουαν παρά μόνο στην επιθυμία για την ολοκλήρωση του πιο εκτεταμένου και ανυποχώρητα μοντερνιστικού αρχιτεκτονικού αποθέματος και μιας πόλης που θα αντανακλούσε με τον πιο επιθετικό τρόπο και θα ξεπερνούσε κάθε εικονογραφικό και οργανωτικό πολεοδομικό και κτιριακό προηγούμενο και θα εξέφραζε στο διηνεκές (?) την τοιχογραφία της ίδιας της ουτοπίας. Ο οραματιστής πολεοδόμος Lucio Costa, δημιούργησε το πλέγμα των λειτουργικών και αστικών προβλέψεων του ιστού πάνω στο οποίο ο Oscar Niemeyer με το εκπληκτικό του ταλέντο κατάφερε να δημιουργήσει το αξεπέραστο υφάδι της κεντρικής περιοχής της νέας πρωτεύουσας που αποτελεί σήμερα περιοχή ενταγμένη στον κατάλογο προστασίας της παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco. Mετά από 50 χρόνια και μόνο η θέα μερικών φωτογραφικών απεικονίσεων του πολεοδομικού κέντρου της Μπραζίλια φτάνουν για να νιώσει κανείς μια συγκίνηση που μόνο ένα πραγματικό αριστούργημα της ανθρώπινης διανοητικής επεξεργασίας μπορεί να γεννά.[εικ.6]


εικ.5/Ο βραζιλιάνος Αρχιτέκτονας Oscar Niemeyer
εικ.6/Brazilia/To κτίριο του Κογκρέσου/αρχιτ.Oscar Niemeyer



Στιβαροί αστικοί μονολιθικοί σχηματισμοί, μεγάλης κλίμακας, τοποθετημένοι με πολικές συντεταγμένες στον ομφαλό του πολεοδομικού τοπίου, με μια πλαστική αλληλουχία που μόνο οι κυματισμοί μιας ιδιοφυούς δημιουργικής προσωπικότητας μπορούν να εκπέμψουν, διαμορφώνουν με τη στιβαρή και γεμάτη γεωμετρικές αφαιρέσεις παρουσία τους μια τονική κλίμακα υψηλής έμπνευσης που φαίνεται να υπακούει με σχεδόν μυστικό τρόπο στους ανομολόγητους όρους της πιο εκλεπτυσμένης και μεγαλειώδους μαζί αρχιτεκτονικής συμφωνίας. Η οπτική συγκίνηση και η εποπτεία αυτού του μοναδικού αισθητικού ποιητικού γεγονότος, ξεπερνά τις όποιες προβλέψεις και τις κοινοτοπίες μιας πλαστικής κτιριακής αποτίμησης και δημιουργεί μια συγκλονιστική συγχορδία συγκινησιακών φορτίσεων που κατατείνουν να το μετατρέπουν σε καθαρό πνευματικό εποικοδόμημα και διαρκές γεγονός μιας φορτισμένης διανοητικής ανταπόκρισης. Αν τα ερεθίσματα της αισθητηριακής εμπειρίας που καταγράφονται με ακατάλυτο τρόπο στην προσωπική και συλλογική μνήμη έχουν την ικανότητα να κινητοποιούν τις πιο πολύπλοκες συνάψεις που μας συνδέουν με τη στρωματογραφία των εμπειριών μας και να μας κρατούν σε μια διαρκή εγρήγορση με ο,τιδήποτε φωτίζει την εσωτερική μας όραση τότε χωρίς αμφιβολία το συγκρότημα του Κογκρέσου της Μπραζίλια μπορώ να ισχυριστώ πως αποτελεί μιας από τις σπάνιες και χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτής της κατηγορίας.


εικ.7,8,9,10: Το σύμπλεγμα κτιρίων του Κογκρέσου στη Μπραζίλια

Οι φωτογραφικές τεκμηριώσεις της πρώιμης ηρωϊκής περιόδου της κατασκευής[εικ.7], οι λουσμένες στο φως αλλά και οι νυκτερινές σκοπεύσεις με τους δραματικούς τονικούς σκιοφωτισμούς που αναδεικνύουν τις πλαστικές του ποιότητες [εικ.8], οι κοντινές ουδέτερες και σχεδόν ουδέτερες λήψεις που εστιάζουν στις αχρονικές ποιότητες της πρωτογενούς του μορφής [εικ.9] αλλά και οι μακρινές αφηγηματικές καταγραφές που αποκαλύπτουν όλη την έκταση της εξαιρετικής συνθετικής του επεξεργασίας ως στοιχείου κλίμακας του αστικού τοπίου με χαρακτηριστικά μιας τοτεμικής παρουσίας [εικ.10], αποδεικνύουν πως η έμπνευση του αρχιτέκτονα εκείνη τη μαγική ώρα είχε φτάσει στα όρια μιας φοβερής υπέρβασης που εφάπτεται στις παρυφές της πιο ολοκληρωμένης διανοητικής αλλά και εμπράγματης ουτοπίας. Προσωπικά μόνο οι εικόνες των Schuiten & Peeters, από το αξεπέραστο κόμικ τους «Ο πυρετός της Ουρμπικάνδης»[εικ.11] μπορούν να συναγωνιστούν στην αίσθηση και τη γοητεία που μου προκαλεί η θέαση αυτού του γεμάτου συμβολισμούς αρχιτεκτονικού ποιήματος.



εικ.11/Ο πυρετός της Ουρμπικάνδης/εικόνα από το κόμικ των Schuiten_Peeters
Η Μπραζίλια είναι σήμερα μια πόλη με τα δικά της προβλήματα αρκετά διαφορετική ίσως ακόμη και σχηματικά από την αρχική της ιδέα. Εξακολουθεί όμως ,ακόμη κι αν δεν είναι εύκολο να την περιηγηθεί ένας πεζός -με τους όρους που η σύγχρονη εξέλιξη μας έχει διδάξει- να διαθέτει αυτό το μοναδικό αέρα μιας ιδιοφυούς σύλληψης και να αντιπροσωπεύει ένα από τα ουτοπικά πολεοδομικά και πολιτικά ίσως εγχειρήματα ενός αιώνα που ήταν γεμάτος από προσδοκίες αλλά άργησε να θέσει σε πρώτη προτεραιότητα τα ζητήματα της περιβαλλοντικής ευαισθησίας, του σεβασμού του φυσικού τοπίου και τις επιθυμίες των απλών ανθρώπων που δεν μπορούν να αισθάνονται απλά εξαρτήματα ενός κεντρικού και κατευθυνόμενου σχεδιασμού αλλά εξακολουθούν να αντιστέκονται πάντα και να έχουν τη φιλοδοξία που έχουν όλοι οι φυσιολογικοί άνθρωποι…Να ζουν σε απλούς χώρους ζωής με ένα απλό σκιάδι για τον ήλιο και ένα μικρό απάγγιο για τη βροχή, με λογισμό και μ΄όνειρο μαζί βιώνοντας την καθημερινή απλότητα, που τους επιτρέπει να νιώθουν πως τα άστρα του ουρανού είναι η σκόνη από την οποία γεννηθήκανε και όπου μια μέρα θα γυρίσουν και πάλι…

Οdyss, 30.04.2010

*H Μπραζίλια (Brazilia) είναι η πρωτεύουσα της Βραζιλίας, με πληθυσμό 2.282.049 κατοίκων. Τοποθετημένη στη βραζιλιάνικη ομοσπονδιακή περιοχή (στα πορτογαλικά Distrito Federal), η πόλη είναι διάσημη για τη μοντερνιστική τολμηρή αρχιτεκτονική της και την ταχεία ανάπτυξη του πληθυσμού της.H Μπραζίλια είναι μια ανεξάρτητη ομοσπονδιακή περιοχή, που δημιουργήθηκε με απόφαση του Προέδρου της Βραζιλίας Τζουσελίνο Κουμπιτσέκ (Juscelino Kubitschek) μέσα στην πολιτεία του Γοϊάς. Η περιοχή οριοθετείται από τον ποταμό Preto στην ανατολή και από τον ποταμό Descoberto στη δύση. H Μπραζίλια είναι τοποθετημένη στο Κεντρικό Πλάναλτο, ένα υψηλό οροπέδιο 1000 μ. Απέχει 207 χλμ από την Γκοϊάνα, 1.531 χλμ από το Σαλβαδόρ, 930 χλμ από το Ρίο ντε Τζανέιρο, 716 χλμ από το Μπέλο Οριζόντε και 1.015 χλμ από το Σάο Πάολο. Το σχέδιο πόλης εκπονήθηκε από τον Lucio Costa και τα σημαντικότερα κτίρια από τον Oscar Niemeyer. Η πόλη χτίστηκε μέσα σε 41 μήνες, από το 1956 μέχρι τις 21 Απριλίου του 1960 οπότε και εγκαινιάστηκε. Το 2001 εγκαινιάστηκε το Μετρό της Μπραζίλιας. Σήμερα το κέντρο της πόλης είναι μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.(από την Wikipedia)

28.4.10

ΦΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ \ ΝΚ_01/03

Mια φωτογραφία του Αρχιτέκτονα Νίκου Κουτάντου
στο Ηράκλειο της Κρήτης,
αφορμή ενός αμφίσημου σχολιασμού
για όσα καίγονται κι όσα φωτίζονται συνάμα…



φωτο. Νίκος Κουτάντος

Κάφτρες πετάγονται από την ξαφνική φωτιά στην παραλιακή λεωφόρο στο Ηράκλειο, εκεί στο παλιό ενετικό λιμάνι. Μαζί πυκνός καπνός σαν παραπέτασμα στο ανήσυχο βλέμμα και τη ματιά του φωτογράφου. Η πυρπολημένη άσφαλτος καίει αχόρταγα τα σκεύη της ανθρώπινης συνθήκης και ένας πίδακας νερού εισχωρεί σαν ηδυπαθές θυσιαστικό έμβολο από το βάθος της εικόνας να σβήσει τις αδηφάγες φλόγες της στιγμής που καίνε λαίμαργα ό,τι βρεθεί στο διάβα τους. Οι πυροσβέστες, σαν τη νυκτερινή περίπολο του Ρέμπραντ [1], σε ένα τελετουργικό εναγκαλισμό με το συμβάν, μάρτυρες ,θεατές και μέτοχοι στο βίωμα και φόντο μαζί στο σκηνικό του ερέβους όπου φαντάζει στιβαρή κι αγέρωχη η φιγούρα του Κούλε, φωτισμένη υπόκωφα από ένα υπόγειο φως που μαρτυρεί αγγίζοντας θωπευτικά την πέτρα, το τελευταίο βήμα των θαλασσινών επάλξεων την ώρα που ξεχύνονται στ΄ αγνάντι του κρητικού πελάγους.

Η «αυλή της Ιστορίας» στοιχειωμένη μέσα στις χαμηλόφωνες σκιές που ιχνογραφούν αδρά τα σύμβολα του Χάνδακα, της χαμένης εσχατιάς της Γαληνοτάτης και μαζί της ίδιας της κρητικής αναγέννησης που την τραγούδησαν με άσματα του έρωντα οι Κορνάροι ποιητές και τη χρωμάτισαν με σκοτεινές παρθένους σαν τη Μεσοπαντίτισσα [2], τα ξακουστά αργαστήρια των εικονοποιών του Κλόντζα και του Δαμασκηνού τότε που λίγο πιο ΄δω από τη σκηνή που αιχμαλώτισε ο φακός, οι μαραγκοί με τις ματσόλες κι οι μαυρισμένοι καλαφάτες έστρωναν το σκαρί μιας γαλέρας που συρμένη στη γλίστρα ενός νεώριου πρόσμενε ούριους ανέμους για να κινήσει πλόες για τη Βενετιά.

Μια φωτογραφία που αποτυπώνει με τρόπο αδρό τα χρώματα της νύχτας και την παθιασμένη αφήγηση της φωτεράδας που πυρπολεί μα και την ίδια στιγμή φωτίζει σαν πυγολαμπίδα. Καρδιόσχημοι προμαχώνες παραπέρα και σώματα με καρδιές που πυρπολούνται από την προσμονή και την αδημονία, στο φέγγος που λιώνει μαζί και συγκερνά το λύχνο που σιγοφωτίζει τις φαρδιές πατούσες της μετζαλούνας του λιμανιού (κατά που έγραφε ο Ελύτης στο ΄Αξιον Εστί [3]) και τις πυρπολημένες έγνοιες και τις ματιές του ορίζουνε τα σώματα. Γλύφοντας τα πάντα με μια σπίθα προσμονής για την επικείμενη ύστερη ανάσα, τότε που όλα ,φωτιές και πάθη ξέπνοα σβήνουνε και όταν περάσουν οι χρόνοι ξαναπαίρνουνε φως και ικμάδα για να ξανανάψουνε πάλι σαν δάδες που σιγοκρατούνε από μέσα στην αέναη διαδοχή αρχής και τέλους, την ύπαρξη, που πολεμά τη ματαιότητα ανάβοντας και καίγοντας και ξαναπλάθοντας το βιος -σαν το ψωμί- με μέλι και με στάχτες..

Ωδή στην εφήμερη αντάρα ενός στιγμιαίου εικαστικού παραληρήματος με τόνους υποκίτρινους και καφετιούς στην ίδια σεκάνς που το διαρκές ,το αιώνιο, το στοίχειωμα των χρόνων, βυθίζεται σε ένα απόκοσμο θαρρείς λυκόφως και μισοφωτισμένο παραδίνεται σε μια κρυφή παράσταση που διαρκεί κι αφήνει το αποτύπωμά της στα βλέμματα της πόλης.

«Φωτιές της ιστορίας». Από τους φακούς του Αρχιμήδη και το υγρό πυρ, στο κάψιμο των μαγισσών, τις νύχτες των κρυστάλλων και τα κρεματόρια του ολοκαυτώματος, το τερατώδες μωρό της Εnola Gay στη Χιροσίμα, τις σαρωτικές ναπάλμ στο Μάι Λάι του Βιετνάμ και τις βόμβες φωσφόρου στη Γάζα, το κάψιμο του όποιου «εχθρού» ποτέ δεν εξημέρωσε ηθικά τον τερατώδη αντίπαλό του. Πάντα απόμεναν στο τέλος τα αποκαϊδια των αθώων να μαρτυρούν τη φρίκη που προκαλεί το «κακό» που γίνεται κοινότοπο [4].

Μια φωτογραφία του Νίκου στο Ηράκλειο, του Δομήνικου και των ατίθασων πριγκίπων με τα κρίνα στο μουσείο της πιο γενναίας χειρονομίας του μεσοπολεμικού οράματος του Πάτροκλου Καραντινού, δίπλα στην οδό της –χρόνιας- πλάνης που παίρνει τα μικρά αισθήματα και τις κρυφές ματιές του πόθου και τα κάνει θεριά που ανήμερα διαβαίνουν τα κατώφλια της πιο απρόσμενης σκόπευσης που πλανεύτρα πυρπολεί και αφυπνίζει τα βλέμματα χτυπώντας σαν βροντή την πόρτα των συναισθημάτων…

Οdyss, 28.04.2010
Σημειώσεις:
1/ Ο πασίγνωστος πίνακας του διάσημου Φλαμανδού ζωγράφου.
2/Η εικόνα με τη μελαμψή Παναγία που μεταφέρθηκε από τους Βενετούς
το 1669 πίσω στην πόλη τους και βρίσκεται σήμερα στην εκκλησία της Santa Maria della Salute.
3/ Μια από τις σπάνιες ποιητικές αναφορές του Οδυσσέα Ελύτη για τον Κούλε στο Ηράκλειο.
4/Χάνα Άρεντ:Η κοινοτοπία του κακού-Η δίκη του 'Αιχμαν στην Ιερουσαλήμ [1962]

24.4.10

ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ + ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ

ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ
ΜΕ ΑΝΟΙΚΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΠΡΟΣ ΟΛΟΥΣ…

Georg Grosz,Τα στηρίγματα της κοινωνίας,1926 (Εθνική Πινακοθήκη,Βερολίνο)

Όσο περνούν οι μέρες και η ρητορεία της κρίσης μετασχηματίζεται σταδιακά σε μια νέα απτή και σκληρή πραγματικότητα για όλους, αξίζει να αναζητήσουμε μαζί με όλες τις ενεργές συλλογικότητες του τόπου τα σημεία επαφής και τις συνάψεις που μπορούν να βελτιώσουν μέσα από κοινές στάσεις και αναθεωρημένες νοοτροπίες την αντικειμενική μας συνθήκη...

Η δημιουργία ενός διαρκούς και ανήσυχου κινήματος αλληλεγγύης που θα ξεπερνά τον όποιο «συμβολικό» χαρακτήρα και θα αναδιατυπώνει με αληθινούς όρους όλα εκείνα που χάσαμε στη σπουδή της προσωπικής τακτοποίησης και της ιδιωτικής μονομέρειας, φαντάζει στα μάτια μου όσο περνούν οι μέρες ως ο ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ που οφείλουμε να ακολουθήσουμε...

Σε μια πραγματικότητα που φαίνεται ορισμένοι επιδεικτικά να επιβάλλουν και άλλοι να αγνοούν με ιδιοτέλεια έχοντας στη διάθεσή τους τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες τεράστιων εκμεταλλευτικών μηχανισμών ή βυθισμένοι σε ωκεανούς επίπλαστων προνομίων που αρνούνται να αποχωριστούν -την ώρα που για κάθε αρνητικό υπεύθυνοι είναι πάντα οι άλλοι και οι ξένοι- πρέπει με ωριμότητα και θάρρος να υπερασπίσουμε την ελεύθερη βούληση των ανθρώπινων προσώπων και να επανακτήσουμε το ρόλο των ενεργών υποκειμένων και των δραστήριων κοινοτήτων που ιστορικά με τόσο κόπο κατακτήσαμε αλλά και τόσο ανυποψίαστοι σπαταλήσαμε...

Να εναντιωθούμε στις ρητορείες κάθε μορφής, είτε εκείνες που προσπαθούν να δικαιολογήσουν τις όψεις ενός ολέθριου συστήματος οικονομικής κυριαρχίας που βασίζεται πιο πολύ στις επιθυμίες και υπηρετεί λιγότερο τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες, είτε αυτές που με δεμένα τα μάτια του πρόσφατου μετασχηματισμού και της σημερινής πολιτισμικής και πολιτικής συγκυρίας αρνούνται να κατανοήσουν πως έχει περάσει ανεπιστρεπτί η εποχή των στρατοπέδων εξόντωσης του ναζισμού, των κάθε λογής γκουλάγκ και κυρίως βέβαια η «υποχρέωσή» μας να τα δικαιολογούμε ή και να τα υποστηρίζουμε στο όνομα της αλλαγής και της διεκδίκησης ενός πιο δίκαιου κόσμου για όλους…

Οι πολύπλευροι φανατισμοί και οι πολιτικές βεντέτες της Ιστορίας τροφοδότησαν τη συλλογική μνήμη με εκατοντάδες φασιστικές εκτροπές, ολοκληρωτισμούς και γενοκτονίες, εξοντώσεις πολιτικών αντιπάλων, τόπους εξορίας και εγκλεισμούς σε ψυχιατρεία, εκτελεστικά αποσπάσματα και τρομοκρατικές πράξεις που αφάνισαν αθώους και ανυποψίαστους, κοινωνικές και πολιτικές διαιρέσεις και ψευδεπίγραφες επαναστάσεις και εμφυλίους που μετέτρεψαν τις ανθρώπινες συνθήκες ζωής σε κόλαση και τους τόπους διαβίωσης σε ερείπια…Ύψωσαν τείχη ανάμεσα στους ανθρώπους και αλλοίωσαν ακόμη και τα νοήματα των λέξεων και της ίδιας της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ…

Μόνο η πιο βαθιά γνώση ,η διαρκής ενημέρωση και η συλλογική κατανόηση ενός κόσμου που αλλάζει τόσο γρήγορα και μας υποχρεώνει να είμαστε σε εγρήγορση με ανοικτό βλέμμα προς όλους μπορεί να αποτελεί σήμερα την υπεύθυνη αφετηρία για τη διεκδίκηση και τις δράσεις μας, υπηρετώντας συνολικά την υπόθεση του ανθρώπινου πολιτισμού…Η συλλογικότητα και η συνεχής δημοκρατική διαπραγμάτευση θα αποτελέσουν τα καθοριστικά εργαλεία για τη μεταμόρφώσή του , με την κατάκτηση μιας νέας συνείδησης που θα μετασχηματίσει τη νοοτροπία μας και θα διαμορφώσει ένα νέο τοπίο υλικών αλλά κυρίως διανοητικών και πολιτισμικών προτεραιοτήτων.

Να αντιμετωπίσουμε με ευφυή τρόπο την εξέλιξη του κόσμου και του τόπου μας χωρίς δογματικές κραυγές, αναχρονιστικές ιδεοληψίες και πολεμικές ανακοινώσεις και να δείξουμε αποφασιστικά με την ανυπόκριτη στάση μας την επίμονη κοινή μας πεποίθηση πως αυτή την ώρα στεκόμαστε με διαρκή ευαισθησία και κατανόηση κοντά σε όλους όσους πραγματικά δοκιμάζονται…

Να εννοήσουμε πως η κρίση δεν περιγράφεται μόνο με ποσοτικά μεγέθη, οικονομικά διαγράμματα και αριθμούς αλλά κυρίως έχει ένα ηθικό περιεχόμενο και ολοφάνερα ψυχολογικό πρόσημο και για το λόγο αυτό η ευθύνη όλων μας σήμερα για αλλαγές και μετασχηματισμούς είναι ακόμη πιο επείγουσα...

Να δώσουμε ,με την ουσιαστική καλλιέργεια μιας μέσης θετικής συνείδησης αλλά και κινητοποίησης, σε όλους να καταλάβουν πως σ΄ αυτή τη συγκυρία τη μεγαλύτερη αξία έχει η προάσπιση της δυνατότητάς μας να κάνουμε όνειρα και να ελπίζουμε πως ένας κόσμος καλύτερος είναι εφικτός για όλους και κυρίως για τα παιδιά μας...

Σήμερα το ριζοσπαστικό πρόταγμα του γαλλικού Μάη "ας είμαστε ρεαλιστές- ας αναζητήσουμε το ανέφικτο " φαίνεται πως αναδιατυπώνεται με άλλα και αναθεωρημένα αυτή τη φορά περιεχόμενα...

Να κτίσουμε λοιπόν ένα κόσμο πέρα από τη θεαματική και καταναλωτική αποχαύνωση, ένα εξωτερικό αλλά και ταυτόχρονα εσωτερικό τοπίο όπου δεν θα κυριαρχούν οι επίπλαστες εικόνες και τα εμπορικά σήματα αλλά θα καθορίζεται η ιεραρχία της ύπαρξης με βάση την ουσιώδη «επικράτεια των σημείων» του βίου και του ίχνους που αφήνει στο χρόνο, όπου δεν θα ανατρέπεται η σχέση του σημαίνοντος και του σημαινομένου από τις παραμορφωτικές διαθλάσεις της πλήρους επικράτησης των αξιών ανταλλαγής πάνω στα αρχικά περιεχόμενα της χρήσης των πραγμάτων…

Να δράσουμε με πίστη και αφοσίωση στις κοινές ουμανιστικές αφετηρίες της συνύπαρξης και της κοινωνικής και προσωπικής ανοχής, με σεβασμό στον "άλλο", τον ξένο, τον αλλότριο, τον προσανατολισμένο σε άλλες προτιμήσεις και τη διαφορετικότητα κάθε είδους, με πραγματική προσήλωση και διαρκή εκπαίδευση στους δημοκρατικούς θεσμούς και την ανοικτή -χωρίς όρια- αλλά με κοινά αποδεκτούς όρους κοινωνική διαπραγμάτευση…

Με την ορθολογική αξιοποίηση της νέας τεχνολογικής συνθήκης και της προόδου που υπηρετεί τις ανθρώπινες προτεραιότητες αλλά την ίδια ώρα και με περισσή ευθύνη για την αειφορική περιβαλλοντική αντιμετώπιση κάθε ανθρωπογενούς δραστηριότητας, με διαρκή έγνοια για την κληρονομημένη ποιότητα του φυσικού τοπίου που ακυρώσαμε πίσω από διαφημιστικές πινακίδες και των μνημείων της ιστορικής μας διαδρομής που αφήνουμε απροστάτευτα, με καλλιεργημένη γνώση της αρχιτεκτονικής μας παράδοσης και του οικιστικού μας πλούτου από τα ταπεινά μιτάτα ίσαμε τα αριστουργήματα του μοντερνισμού και τα ιστορικά κέντρα των πόλεων και των οικισμών μας…

Με επίμονο και μοναδικό προσανατολισμό στη σκέψη και την πρακτική μας, την πολιτική και ηθική μας ανύψωση μέσα από το κοινό κεκτημένο της συλλογικότητας, με ενεργή υποστήριξη σε κοινές αξίες που δίνουν «σχήμα» στο χρόνο και τη μνήμη, το τελευταίο «όπλο»που μας απόμεινε κατά τη διατύπωση ενός μεγάλου αγωνιστή της εποχής μας ,του υποδιοικητή Μάρκος στο μακρινό Μεξικό...

Μαζί μπορούμε να αλλάξουμε πολλά και να καταφέρουμε να μεταμορφώσουμε τη συγκυρία σε μια ευκαιρία για ένα καλύτερο κοινό αύριο...Αρκεί να καταφέρουμε να προχωρήσουμε στις αφαιρέσεις του υπερβολικού υλικού φορτίου που συσσώρευσε ο χρόνος αφήνοντάς μας κυρίως να καταναλώνουμε χωρίς να κατανοούμε και να διεκδικούμε χωρίς αξιόπιστη πρόβλεψη, από το αυριανό μερίδιο όλων εκείνων που δεν γεννήθηκαν ακόμη…

2.4.10

Η ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΤΟΥ "ΥΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ"

Πέρα από τους θεολογικούς συμβολισμούς και την αέναη διαδικασία
"κατάδυσης" στον Άδη που δημιουργεί την προϋπόθεση της ανύψωσης
του ανθρώπου και την ηθική του Ανάσταση –πράγμα στο διηνεκές απαραίτητο-
η μεγάλη Τέχνη καταφέρνει μέσα από τις δικές της αφηγήσεις να καθιστά
ενεργή τη συνείδηση και τη μνήμη για τα πραγματικά γεγονότα της ιστορίας
και να θέτει στο οπτικό μας πεδίο την α-λήθεια που ορισμένοι επιλεκτικά
θέλουν να αποσιωπούν ή και να εξαλείφουν…

Marc Chagall, H λευκή Σταύρωση, 1938 [Chicago Art Institute]

Μarc Chagall, H κίτρινη Σταύρωση,1943

Μεγάλη Παρασκευή 2010. Σήμερα προτίμησα να αναφερθώ στο νόημα αυτής της ανοιξιάτικης ημέρας της oρθόδοξης χαρμολύπης που ,από τη μια μέχρι την άλλη άκρη του, διατρέχει τη μεγάλη παράδοση του τόπου και εκφράζει πάντα με δυνατό τρόπο τις συνιστώσες μιας κληρονομημένης παράδοσης που αποτυπώνει με πολυεπίπεδο υπομνηματισμό τα βαθύτερα ιζήματα που ευτυχώς δεν κατάφερε να ρευστοποιήσει η "συναλλαγματική" μας κατάπτωση. Η Λαμπρή [μοναδική αλήθεια διατύπωση για το Πάσχα], δίνει στο «πρόσωπο» την απαντοχή να σκύψει και να εννοήσει με ξεχωριστό τρόπο, αυτή τη διαρκή στο χρόνο διαδικασία υπαρξιακής κατανόησης που εκφράζει το Θείο Πάθος και μαζί τού επιτρέπει να πραγματοποιήσει με ελεύθερη σκέψη τις συναιρέσεις και τις επαγωγές που θεωρεί πως οργανώνουν τη δική του διανοητική και βιωματική αφήγηση για τη ζωή και τον κόσμο.

Οι πίνακες του μεγάλου ζωγράφου Μαρκ Σαγκάλ (Marc Chagall, εβραϊκής καταγωγής, γάλλος πολίτης και γεννημένος στη Ρωσία) «Η λευκή σταύρωση»[1938] και «Η Κίτρινη Σταύρωση»[1943],αποτελούν μια εκπληκτική εικονογραφική κατάθεση αρθρωμένη γύρω από το γεγονός της Σταύρωσης, που αξιοποιεί με διαθλαστικό τρόπο όλες τις διηγήσεις της ιδιαίτερης κουλτούρας των εβραίων για να αναδείξει την οδυνηρή ιστορική πραγματικότητα του προανακρούσματος του μαρτυρίου και του Ολοκαυτώματος αυτού του λαού. Εκείνοι λοιπόν που υπήρξαν οι φυσικοί αυτουργοί του μαρτυρίου του «Υιού του ανθρώπου» μετατράπηκαν στη συνέχεια μέσα στη δίνη της ιστορίας οι ίδιοι σε θύματα μιας φοβερής γενοκτονίας. Οι «οβραίοι» που στο πρόσωπο του Ιούδα τοποθετούνται στο κέντρο μιας παράδοσης που σε πολλές περιπτώσεις τους μετατρέπει σε παρανάλωμα μιας "φουνάρας", υπήρξαν τα τραγικά θύματα στη διάρκεια του 20ου αιώνα του πιο αποτρόπαιου βιώματος φυλετικής καταδίωξης και μιας φρικτής φυσικής εξόντωσης. Ο Μαρκ Σαγκάλ με τρόπο εμπνευσμένο και εικονογραφικά μοναδικό ζωγραφίζει ένα αριστούργημα που παραθέτει σε όλους τους τόνους με επίκεντρο τη Σταύρωση, τα ατελείωτα πάθη αυτού του πλάνητα λαού, που οι ναζί αλλά και πάμπολλοι άλλοι σε περιόδους φανατισμένων θρησκευτικών ή και κοινωνικών προσεγγίσεων επιλεκτικά χρησιμοποίησαν -στη διάρκεια της Ιστορίας- για να εκτονώσουν την πιο ακραία φοβικότητα ή τις ανασφάλειες των μεγάλων πλειοψηφιών…

Η Σταύρωση έχει ένα ισχυρό συμβολισμό και κυρίως αποτελεί το απαραίτητο συμβάν σε μια διαδικασία ανύψωσης και ηθικής Ανάστασης του ανθρώπου. Είναι όμως και μια νοηματική αναφορά στη δυνατότητα του ανθρώπου να ερμηνεύει τον κόσμο με ένα πολύπλευρο τρόπο και να αναζητεί μέσω του μαρτυρίου και της κατάδυσής του στα τρίσβαθα της ύπαρξης το μετασχηματισμό της προσωπικής του συνείδησης σε κοινό τόπο συνάντησης και κατανόησης του «Άλλου»…Οι εβραίοι δεν ήταν μόνο εκείνοι που σταύρωσαν το Χριστό, ένα τέκνο και του δικού τους λαού, αλλά και τα τραγικά θύματα που υπέστησαν ιστορικά την πιο ακραία ηθική και φυσική ταπείνωση…Ας μην το ξεχνούμε αυτό σήμερα, όσοι μπορούμε ακόμη με ανοικτό βλέμμα να προσδοκούμε μια κοινή για όλους Ανάσταση, αρνούμενοι να παραδώσουμε στην εκδικητική πυρά είτε συμβολικά είτε κυριολεκτικά ό,τι θεωρούμε ανοίκειο ή «ξένο»…Καλό Πάσχα…

Odyss, 2.04.2010