24.11.10

ΛΟΓΟΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ




H ατέρμων κατάδυση στο καταστατικό βάθος
της ελληνικής αρχιτεκτονικής και της ύπαρξης,
με στιβαρό ξεναγό (CTAΛKEΡ)
τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Φιλιππίδη


Δεν είναι οι πλούσιες εικόνες και οι πολλές διαφορετικές λήψεις. Ούτε τα γοητευτικά μακρινά πλάνα από το λόφο του Φιλοπάππου προς την Ακρόπολη. Ούτε ο μπρουταλισμός του νέου δημαρχείου ενός πρωτογενούς μοντέρνου και αληθινού Μπίρη στη Θεσσαλονίκη. Δεν είναι καθόλου το μείγμα της μουσικής που δεν προσπαθεί να εντυπωθεί ως κάτι ειδικό για την περίσταση. Δεν είναι το μοντάζ και η σκηνοθεσία που κάποιες στιγμές μου φαίνεται πως έχει μπει στον αυτόματο πιλότο. Για την επιμέλεια στις λεπτομέρειες δεν θα ήθελα να κάνω τον παραμικρό σχολιασμό. Τα ζητούμενα δεν βρίσκονται εδώ.


Στη σειρά που για δεύτερη φορά είδα χτες Τρίτη στην ΕΤ1 (που ακόμη αντιστέκεται) και είναι αφιερωμένη στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική αυτό που έχει ιδιαίτερη αξία είναι ο λόγος, ο πρωταρχικός, ο σπουδαίος, ο συγκροτημένος με τρόπο που δεν έχει καμιά αφετηρία στην επίδειξη , δεν χρησιμοποιεί το στόμφο, δεν είναι σπουδαιοφανής αλλά απλά συγκλονιστικός δεν αποτελεί επίδειξη ρητορικής ικανότητας και κυρίως δεν προσπαθεί να επιβληθεί ούτε όμως και να πείσει τους ανυποψίαστους ή να πιάσει αδιάβαστους τους αδαείς. Είναι εκείνος ο λόγος που προσπαθεί να κατανοήσει τις πολλές μικρές ψηφίδες της περιπέτειας του νεοελληνικού βίου και να ανασυνθέσει μέσα από τους μύθους και τα ιδεολογήματα, μέσα από μια διαρκή κριτική αποτίμηση που τη χαρακτηρίζει ένα οξύ ανοικτό βλέμμα, όλα εκείνα που διέτρεξαν και διαμόρφωσαν τη συνολική επιτομή της νεώτερης και της απώτερης αρχιτεκτονικής μας παράδοσης. Εδώ οι λέξεις καρφώνονται καθεμιά στη θέση που της αξίζει και η περιδιάβαση στις ατέρμονες ζώνες της αίσθησης των πραγμάτων από το πιο λαμπρό φως και το αυτονόητο μέχρι τις κρυμμένες όψεις και τη βαθιά ενδοσκόπηση στις παρυφές μιας ανομολόγητης αλλά καταφανούς σημειωτικής θεώρησης, αποτελούν το μοναδικό επιχείρημα ενός δυναμικού και γοητευτικού αφηγηματικού παιχνιδιού.


Θυμήθηκα το Στάλκερ και τη «ζώνη», στο ποιητικό μεταφυσικό παραλήρημα του Αντρέι Ταρκόφσκι (1976) και καθώς είχα αφεθεί να καταδυθώ στο χώρο της ανεξάντλητης ροής του λόγου του Δημήτρη Φιλιππίδη, συνέλαβα τον εαυτό μου να σχηματίζει ένα φανταστικό μαγικό παλίμψηστο από εικόνες που έρχονταν σταδιακά να επικαθήσουν πάνω στις πραγματικές εικόνες που έβλεπα, στοιχειοθετώντας ταυτόχρονα όλα τα επεισόδια μιας προγενέστερης διανοητικής και βιωματικής εμπειρίας από τις επισκέψεις και τα ποικίλα διαβάσματα, από τα βιβλία και τις ξεναγήσεις στο σχολειό του Πικιώνη στα Πευκάκια και του Καραντινού κάτω από τον Παρθενώνα, από την υποδοχή του Παύλου Ζάννα στο σπίτι του Φιλοπάππου σε ένα σμάρι νεαρών φοιτητών που του χτυπήσαμε την πόρτα, από τη συγκίνηση με το κινούμενο κόκκινο φως στο μουσείο του Κρόκου στη Θεσσαλονίκη που άφηνε τα ίχνη πάνω στα ιερά πρόσωπα των εικόνων, από την πρόσφατη ακόμη ξενάγηση και φωτογράφηση με το Δημήτρη Αντωνακάκη στο καφετί διαμπερές σπίτι στους πορτοκαλεώνες στο Αλικιανό και το χορό των κτιρίων του πολυτεχνείου στα Χανιά παρέα με τη Σόνια και τη Σουζάνα, από όλες τις συνάψεις και την ανασύσταση της έσχατης μνήμης που μπορεί να αφήνει να αναδύονται στην επιφάνεια όσα ευδιάκριτα μας σημάδεψαν και μας συγκινούν.


Η δύναμη του λόγου και η γοητεία που εκπέμπει ετούτη η σπουδαία τελικά σειρά, δεν έχει να κάνει με τα περιορισμένα έτσι κι αλλιώς λαμπερά περιτυλίγματα μιας αρχιτεκτονικής γοήτρου ή με τις νεοκλασικές λαμπρές τριλογίες που εξακολουθούν να σώζουν τα προσχήματα της παρακείμενης ευκλεούς κληρονομιάς της Ακρόπολης, έχει στο βάθος της να κάνει με όλες εκείνες τις ταπεινές στιγμές που η νεωτερικότητα φαίνεται να συναντά τις ισχυρές καταγωγικές της αφετηρίες στη λαϊκή και την ανώνυμη όψη του κόσμου μας, έχει αναφορές στο ακατάπαυστο ανθρώπινο μέτρο που αποτελούσε πάντα τον πιο αφανή αλλά ουσιώδη εμβάτη της αρχιτεκτονικής της ζωής, αποζητά κι ανακαλύπτει τις χαράξεις που συνδέουν με μυστικό τρόπο τις ταπεινές επικαλύψεις σε ένα μαντρί στο Καβούσι της Κρήτης με τις μακρινές προεκτάσεις του βλέμματος που ανυψώνεται πάνω από τα χαράκια και την ελικοειδή περιδίνηση του πέτρινου σπιτιού του Μιχάλη Δερμιτζάκη και περνώντας πάνω από τα ιερά σπαράγματα στην Ψείρα και τα νερά του κόλπου του Μεραμπέλου, συναντά τις κοσμικές τροχιές των νεφελωμάτων και των αστερισμών τις ζεστές νύχτες του θέρους ίσαμε τις εσχατιές του βλέμματος και το σκοτεινό βάθος της ύπαρξης…


Η σειρά της ΕΤ1 για την ελληνική αρχιτεκτονική αποτελεί μοναδική συμβολή στην τόσο άδηλη ακόμη ηθική επαναθεμελίωση του κοινού μας βίου και λειτουργεί αποκαλυπτικά δείχνοντας πως σε πολλές περιπτώσεις μεγαλύτερη σημασία έχει ο τρόπος που ένας άνθρωπος μπορεί να αποτελέσει αφανή οδηγό για να καταφέρουν τα ερεθίσματα, οι εμπειρίες, οι εικόνες που στοιχειώνουν τη μνήμη να αναδυθούν και να μετασχηματίσουν τους διανοητικούς κυματισμούς σε όραμα ενός κόσμου όπου η μεταφυσική νοηματική και η εμπράγματη και χειροπιαστή πλευρά των υλικών του εκφράσεων αποτελούν αδιαίρετα τις όψεις που από κοινού τον καθορίζουν…Ο λόγος του Δημήτρη Φιλιππίδη είναι στη σειρά αυτή η καταλυτική συνιστώσα που μεταμορφώνει με μαγικό τρόπο τα κοινά ρήματα της ανθρώπινης λαλιάς σε επίκληση μιας συμπαντικής αρμονικής συμφωνίας που ξεκινά από τα βάθη του ιλιγγιώδους τόπου της συνείδησης για να αφήσει το ακατάλυτο αποτύπωμά της –με την κριτική της ματιά – στα αφανή όρια ενός κόσμου που ξεκίνησε από την άβυσσο και εξακολουθεί να πορεύεται ίσαμε εκεί που το καθημερινό μας βλέμμα δεν μπορεί να ξεπεράσει…Τις εσχατιές του Είναι και του Χρόνου…


Odyss, 24.11.2010

20.11.10

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ_Η ΣΚΗΝΗ ΜΙΑΣ ΟΝΕΙΡΙΚΗΣ ΥΓΡΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ



20.11.2010 . Αναζητώντας υλικό για μια διάλεξη...

_Peter Zumthor\ Θέρμες στη Vals \ το τεύχος [=κτίσμα] και το νερό
_Giusepe Terragni \ Danteum \ H "άκτιστη" δαιδαλική κατάδυση στο Δαντικό σύμπαν
_Αντρέι Ταρκόφσκι \ Στάλκερ \ Η ποιητική και το άδηλο νόημα του υγρού βάθους

Απόσπασμα από τη σκηνή του ονείρου στην ταινία  "Στάλκερ", με την αφηγηματική κίνηση του φακού και τη διεισδυτική του διαδρομή [travelling] μέσα στο ρηχό αλλά γεμάτο νοήματα βάθος...
Πάνω από το θολό υλικό των σπαραγμάτων μιας φυσικής νεροσυρμής που εξαντλημένη αφήνει το βλέμμα να καταδύεται όλο και βαθύτερα σε ένα  τοπίο εσωτερικών διανοητικών κυματισμών που ανασυνθέτουν τις συνάψεις τους  με ποιητικό τρόπο...
Μετασχηματίζοντας  σε "συνείδηση ύπαρξης" την άδηλη όψη μιας αποσπασματικής εικονογραφίας που φαντάζει ολοφάνερα μεταφυσική έτσι όπως στοιχειώνει τα ίχνη της στα δηλούμενα μιας απτής αλλά φευγαλέας επαφής γεμάτης με  κατακλυσμικές αποκαλυπτικές εικόνες ενός μικρόκοσμου γεμάτου από τις εντάσεις του σύμπαντος...

Odyss, 20.11.2010

17.11.10

17.11.1973_37 ΧΡΟΝΙΑ

_ 03 ΑΝΑΦΟΡΕΣ_ 03 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
_ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ 17.11.1973


Ο1_ΕΝΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ TOY MEΣΟΠΟΛΕΜΟΥ \ GEORGΕ GROSZ [1853-1959]

George Grosz, Έκλειψη του ήλιου,1926
Ένας πίνακας με τον τίτλο "Έκλειψη του ήλιου"(1926), του σπουδαίου γερμανού ζωγράφου της εποχής του dada, του Georgε Grosz ,στη μεσοπολεμική (μετά την ήττα στον α΄παγκόσμιο πόλεμο) Γερμανία...Το "αυγό του φιδιού" έχει κιόλας αρχίσει σταδιακά να εκκολάπτεται. Λίγα χρόνια αργότερα το κακό θα καταστεί κοινοτοπία, ανοίγοντας τις πύλες της κόλασης για τη χώρα και την Ευρώπη, στερώντας την ελευθερία και την ίδια την ύπαρξη από εκατομμύρια διαφορετικούς ανθρώπους.Ο ζόφος κυριάρχησε παντού. Η διαστροφή κάθε νοήματος ήταν απόλυτη. Ο Τ.Adorno, έγραψε μετά το β΄παγκόσμιο πόλεμο πως "..η ποίηση μετά το Άουσβιτς δεν είχε κανένα περιεχόμενο...".Κι όμως ο κόσμος ξαναστάθηκε όρθιος. Και η ενωμένη Ευρώπη αποτέλεσε τη μεγάλη ουτοπία. Ίσαμε πότε;

02_MIA ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ \ ΦΛΕΒΑΡΗΣ 1973_ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Νομική Αθήνας, Φλεβάρης 1973
Mέρες εξέγερσης στη χουντική Ελλάδα. Οι φοιτητές στο πόδι στην Αθήνα και στις μεγάλες πόλεις. Όπου υπήρχαν νέοι υπήρχε αντίσταση. Η ταράτσα της Νομικής στην Αθήνα το Φλεβάρη του ΄73, προανάκρουσμα μιας χρονιάς που οι φοιτητές πρώτοι έδειξαν ένα δρόμο εναντίωσης στη βαρβαρότητα. Πρόσωπα που δεν διακρίνονται τα χαρακτηριστικά τους, αποφασισμένα μαζί, στην αναζήτηση του νοήματος που είχαν στερηθεί όλοι οι κάτοικοι αυτής της χώρας από τους γελοίους...Που τα κατέστρεψαν όλα στο τέλος. Αλλά έφυγαν μια νύχτα του καλοκαιριού του '74, αφήνοντας πίσω μόνο τα κρίματα και την ανηθικότητά τους...Θυμούμαι και σκέφτομαι τη Νάντια (Βαλαβάνη), που και σήμερα εκφράζει μια άδολη συνείδηση που χάθηκε στους ρόλους και στην τριβή...Που και σήμερα σώζει τα προσχήματα, επαναθεμελιώνοντας με το λόγο της και τα κείμενά της, τα ζητούμενα ενός συλλογικού ασυνείδητου ...

03_ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ \ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ [1919-1998] _ η διαθήκη μου

Ο λόγος στην ποίηση. Αυτή τα λέει όλα.
Παραμερίζω να περάσει ο ποιητής. Το όνομα του μπορεί να αλλάζει...
'Ομηρος
Σαπφώ
Σαίξπηρ
Χάινερ Μαρία Ρίλκε

Πάουλ Τσέλαν
Μανόλης Αναγνωστάκης
'Εμιλι Ντίκινσον
Συμεών
Μίλτος Σαχτούρης
Κώστας Καρυωτάκης
Αρσένι Ταρκόφσκι
Γ.Μ.Γέητς
Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι
Διονύσιος Σολωμός
Νάντια Βαλαβάνη
Ίγκεμποργκ Μπάχμαν
ή

Μιχάλης Κατσαρός (από τη συλλογή ΚΑΤΑ ΣΑΔΔΟΥΚΑΙΩΝ)

Η ΔΙΑΘΗΚΗ ΜΟΥ

Αντισταθείτε  
σ'αυτόν που χτίζει ένα μικρό σπιτάκι
και λέει : καλά είμαι εδώ.
Αντισταθείτε σ'αυτόν που γύρισε πάλι
και λέει : Δόξα σοι ο Θεός.
Αντισταθείτε
στον περσικό τάπητα των πολυκατοικιών
στον κοντό άνθρωπο του γραφείου
στην εταιρία εισαγωγαί - εξαγωγαί
στην κρατική εκπαίδευση
στο φόρο
σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.
Αντισταθείτε
σ' αυτόν που χαιρετάει απ' την εξέδρα ώρες
ατέλειωτες τις παρελάσεις
σ' αυτή την άγονη κυρία που μοιράζει σμύρναν
σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.
Αντισταθείτε πάλι σ' όλους αυτούς που λέγονται
μεγάλοι
στον πρόεδρο του Εφετείου αντισταθείτε
στις μουσικές τα τούμπανα και τις παράτες
σ' όλα τ' ανώτερα συνέδρια που φλυαρούνε
πίνουν καφέδες σύνεδροι συμβουλατόροι
σ' όλους που γράφουν λόγους για την εποχή
δίπλα στη χειμωνιάτικη θερμάστρα
στις κολακείες τις ευχές τις τόσες υποκλίσεις
απο γραφιάδες και δειλούς για το σοφό
αρχηγό τους.
Αντισταθείτε στις υπηρεσίες των αλλοδαπών
και διαβατηρίων
στις φοβερές σημαίες των κρατών και τη
διπλωματία
στα εργοστάσια πολεμικών υλών
σ' αυτούς που λένε λυρισμό τα ωραία λόγια
στα θούρια
στα γλυκερά τραγούδια με τους θρήνους
στους θεατές
στον άνεμο
σ' όλους τους αδιάφορους και τους σοφούς
στους άλλους που κάνουνε το φίλο σας
ως και σε μένα, σε μένα ακόμα που σας ιστορώ αντισταθείτε.

Τότε μπορεί βέβαιοι να περάσουμε προς την
Ελευθερία.
(........)
Και συ λοιπόν

στέκεσαι έτσι βουβός με τόσες παραιτήσεις
απο φωνή
απο τροφή
απο άλογο
απο σπίτι
στέκεις απαίσια βουβός σαν πεθαμένος:
Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου τάζουν.

Odyss.17.11.2010