5.9.10

O ΡΑΛΛΗΣ ΚΟΨΙΔΗΣ «επί πτερύγων ανέμων»*…

ικ.1/ Ράλλης Κοψίδης,σχέδιο
Μου άρεσε ιδιαίτερα ο τίτλος του σχετικού άρθρου της εφημερίδας "Αυγή" (νεκρολογία στις 17.08.2010), τρεις μέρες αφού έφυγε από τη ζωή (στις 14.08.2010) ο σπουδαίος αυτός ζωγράφος, αγιογράφος, εικονογράφος και πεζογράφος, μαθητής του Φώτη Κόντογλου** και δημιουργός που μου είχε προξενήσει ιδιαίτερη εντύπωση η δουλειά του όταν την πρωτοείδα, φοιτητής στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 (εικ.1,2). Διερωτώμαι αλήθεια πολλές φορές για την τύχη που θα μπορούσαν να έχουν σε ένα ευρύτερο ακροατήριο τέτοιες εκφραστικές προσεγγίσεις αν για παράδειγμα ο καλλιτέχνης ζούσε σε μια άλλη μεγαλύτερη χώρα.

εικ.2/Ράλλης Κοψίδης,Ζωγραφική
    
      εικ.3/Φ.Κόντογλου,Ο άγριος Κονέκ-κονέκ













Μαθητής του σπουδαίου ανανεωτή της παραδοσιακής βυζαντινής τέχνης Φώτη Κόντογλου (θυμάστε τον άγριο Κονέκ-Κονέκ;/εικ.3) επηρεασμένος ιδιαίτερα από τους ζωγραφικούς του δρόμους και τη μεγάλη ορθόδοξη αγιογραφική και εικονογραφική παράδοση, μας άφησε ένα έργο πολύπτυχο και πολυσήμαντο που έχει μεγάλη σχέση με δημιουργικές περιοχές ανεξάντλητες που ξεκινούν από τα βραχογραφήματα και φτάνουν μέχρι τις εικονογραφήσεις της τέχνης του δρόμου (street-art) και τα στρατευμένα λατινοαμερικάνικα murals, που έχουν τόση επιρροή και στη σύγχρονη πρωτοποριακή έκφραση καλλιτεχνών της νεότερης γενιάς όπως ο εξαιρετικός Στέλιος Φαϊτάκης(εικ.4).

εικ.4/Στέλιος Φαϊτάκης,Σημείο βρασμού





















( Όταν σε διεθνή περιοδικά τέχνης σαν το Juxtapoz***, μπορεί να βρει κανείς αφιερώματα στη δουλειά του Φαϊτάκη αυτό σημαίνει πραγματικά πως το εκφραστικό και εικονογραφικό του περιεχόμενο κινείται σε περιοχές ιδιαίτερης εικαστικής έντασης και ενδιαφέροντος τουλάχιστον για όσους έχουν τα κριτήρια να το αναγνωρίσουν).

εικ.5/Ρ.Κοψίδης, Η αλεπού και το λιοντάρι
(εικονογράφηση παραμυθιού)
Η δημιουργική διαδρομή του Ράλλη Κοψίδη ενσωμάτωσε μια πληθώρα αναφορών και οι εικονογραφήσεις του για τα παραμύθια του Γ.Α. Μέγα και για πολλά βιβλία μέχρι και πρόσφατα ,εμπλουτίζει τη νεοελληνική τέχνη με μερικά από τα σπουδαιότερα και πιο παράξενα θα πρόσθετα εικονογραφικά της προγράμματα (εικ.5). Το στοιχείο της φυσικής πραγματικότητας αλλά και της μεταφυσικής είναι αξεχώριστα παρόντα στο έργο του και σε πολλές περιπτώσεις είναι εμφανείς οι σχέσεις του τόσο με την αναζήτηση μιας σχεδόν φυσιοκρατικής εικονογραφικής ιεραρχίας όσο και με προτιμήσεις που διατρέχουν όλο το εύρος των εκφράσεων της μεταφυσικής μορφολογίας που σε μερικούς πίνακές του(εικ.6,7) αποκτά ομόλογη σχέση με εμβληματικούς πίνακες σαν το "Μεγάλο Μεταφυσικό" ή τον "Αρχαιολόγο" του Giorgio De Chirico.****(εικ.8,9)
εικ.6/Ρ.Κοψίδης,Φιγούρα στην ομίχλη,1979
εικ.7/Ρ.Κοψίδης,Κάστρο,1977


















εικ.8/Giorgio de Chirico,
Ο μεγάλος μεταφυσικός,1917

εικ.9/Giorgio de Chirico,
Ο αρχαιολόγος
















Η διάθεση του Ράλλη Κοψίδη -και αυτό περιγράφεται και στα γραπτά του κείμενα- αντιστρατεύεται με ευδιάκριτο τρόπο τις κλασικές απεικονιστικές αναπαραστάσεις ακόμη και στην απλή τοπιογραφία και προτείνει αφαιρετικά υπερρεαλιστικά περιγράμματα μέσα στα οποία δεν αναπτύσσεται μόνο το προσωπικό του όραμα ως εικονογραφική περιήγηση αλλά ενσωματώνεται με ποιητικό και επιτηδευμένα ανυποψίαστο τρόπο η πρωτογενής του επαφή με τους μεταφυσικούς ακροδέκτες της έμπνευσής του. Μια διαρκής εναπόθεση υλικών και μορφών διαμορφώνει παλίμψηστους τόπους όπου μπορεί να ανακαλύψει κανείς πρωτογενείς στοιχειώσεις μιας λαϊκότροπης τυπολογίας εμπλουτισμένους με ανοίκεια και παράδοξα εικονογραφημένα αφηγήματα που απέχουν πολύ από τα μηχανεύματα της παραδοσιακής παραστατικότητας (εικ.10,11).


εικ.10/Ρ.Κοψίδης,Ελληνικό τοπίο,1979












εικ.10/Ρ.Κοψίδης,Το όραμα του Αποστόλου Παύλου,1978
























εικ.12/Ρ.Κοψίδης,Λαύριο,1980




















εικ.13/Ν.Γ.Πεντζίκης,Μυχός της Θεσσαλονίκης


















εικ.14/Jackson Pollock,No 1, 1950




















Σε μερικές περιπτώσεις (εικ.12) οι σχολαστικές λεπταίσθητες και εξαιρετικά πυκνογραφημένες εναποθέσεις των πολυπληθών διαφορετικών, λεπτομερειακών και εξαντλητικά αρθρωμένων σχολιασμών του αίρονται στο ύψος μιας γραπτής μαρτυρίας που ανακαλεί πινακίδες της γραμμικής β ή τα χιλιότροπα ορνιθοσκαλίσματα του αγίου Νικολάου Γαβριήλ Πεντζίκη***** (εικ.13) από τις γνωστές εικονογραφήσεις του με τα μαύρα πενάκια που φαίνονται άνευ αντικρίσματος από κοντά αλλά έχουν την εκρηκτικότητα να επανασυστήνουν τη συμπαντική κοσμογονία ως εικόνες νεφελωμάτων μιας πυκνής αστρικής σκοτεινής ύλης. Η δουλειά του Τζάκσον Πόλλοκ****** (εικ.14) και ιδιαίτερα τα φοβερά του «ριπίσματα» που τον ανέδειξαν σε πρώιμο οραματικό εικονογράφο μιας κοσμικής αρμονίας φωτογραφημένης με πραγματικούς φακούς στα τέλη του 20ου αιώνα, είναι ό,τι πιο χαρακτηριστικά ομόλογο μου έρχεται στο νου, όταν αντικρίζω τις τυπολογίες μιας τέτοιας εικονογράφησης.

Το ανησυχαστικό και μαζί καθησυχαστικό σωρευτικό υλικό της φανταστικής παραμυθίας του Ράλλη Κοψίδη αποκαλύπτεται έτσι αναδυόμενο πολλές φορές από τη στιβαρή έδραση των εικόνων και μετασχηματίζεται κορυφούμενο σε επίκληση ενός διαρκούς προσωπικού οράματος που με τρόπο πολλές φορές τρυφερό ,σαν μυστική προσευχή, επιχειρεί να επαναθεμελιώσει το κύρος της ζωγραφικής αφήγησης που έχει χαθεί μέσα στην κυριαρχούσα συνθήκη της υλικής μας μονοτροπίας.

Οdyss, 5.09.2010

 
Σημειώσεις:
*/Ησαϊας 37/λζ΄ 16. Ψαλμός 18/ιη΄ 10.
**/Φώτης Κόντογλου[1895-1965]: Μεγάλος έλληνας μικρασιάτης αγιογράφος και ζωγράφος και λογοτέχνης με σημαντικό έργο και ουσιώδη συμβολή στην ανανέωση της βυζαντινής τεχνοτροπίας στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Το έργο του άσκησε πολυεπίπεδη επιρροή σε πολλούς έλληνες εικαστικούς και εξακολουθεί να αποτελεί αναφορά για όλες τις σύγχρονες ζωγραφικές πρακτικές και της νεότερης γενιάς που επιλέγει εικονογραφικές εμπνεύσεις από τη μεγάλη δεξαμενή αυτής της παράδοσης.
***/Juxtapoz: Κορυφαίο αμερικανικό περιοδικό της σύγχρονης εικαστικής σκηνής με επιλεκτικές προτιμήσεις στις τεχνικές των κόμικ, της τέχνης του δρόμου, τα γκράφιτι και τα εικονογραφικά περιεχόμενα των ρευμάτων της heavy metal καλλιτεχνικής σκηνής.
****/Giorgio De Chirico [1888-1978]: Aπλά ο μεγαλύτερος μεταφυσικός ζωγράφος και εικονογράφος που γεννήθηκε ποτέ (στο Βόλο το 1888!).Το έργο του αποτέλεσε καταστατική αναφορά του καλλιτεχνικού αναβρασμού του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα του σουρεαλιστικού κινήματος. Σπουδαίο θεωρείται το έργο της πρώιμης «μεταφυσικής» περιόδου των αρχών του αιώνα, που μας έχει κληροδοτήσει μερικά από τα πιο σπουδαία αριστουργήματα της ευρωπαϊκής ζωγραφικής.
*****/ Νικόλαος Γαβριήλ Πεντζίκης[1908-1993]: Πολύπλευρη προσωπικότητα της Θεσσαλονίκης, ο φαρμακοποιός και ζωγράφος, λογοτέχνης, αγιογράφος και αγιορείτης δια βίου διανοούμενος, έγραψε μερικά αριστουργηματικά μυθιστορήματα και κατέστησε μοναδική τη σχέση της μεγάλης «θύραθεν» ορθόδοξης παράδοσης με το νεοελληνικό πολιτισμό.
******/ Jackson Pollock [1912-1956]: Ένας από τους μείζονες εκπροσώπους της μεταπολεμικής αφαίρεσης και του αφηρημένου εξπρεσιονισμού στη ζωγραφική με σημαντικό έργο που συναντάται στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Οι πίνακές του που έχουν παραχθεί με την τεχνική του ripping (χύσιμο και πέταγμα χρώματος σε τεράστιους καμβάδες) τον έκανε διάσημο ενώ το τέλος του υπήρξε τραγικό καθώς καρφώθηκε οδηγώντας με ταχύτητα το αυτοκίνητό του πάνω σε δέντρο. Ο έλληνας σκηνοθέτης Απόστολος Δοξιάδης έκανε μια εκπληκτική ταινία αφιερωμένη στην περίπτωσή του, γυρισμένη με φιγούρες του θεάτρου σκιών. («Η τραγική ιστορία του Τζάκσον Πόλλοκ»,78΄,1999).