31.5.11

ΙΑΝΝΗΣ ΞΕΝΑΚΗΣ [1922-2001]




...Πολύτ[ρ]οπον oς μάλα πoλλά πλάγχθη... [Οδύσσεια,α,στ.1-2]

Ο Αρχιτέκτονας και Μουσικός με τις πολύτ[ρ]οπες προσλήψεις και οι αλλεπάλληλες ωσμώσεις μιας εκτεταμένης διανοητικής αναζήτησης στο άγνωστο -στους πολλούς- έργο του, που ενσωματώνει με ένταση την έλλογη γοητεία  μιας μαθηματικής παράστασης και την εικονογραφική δύναμη μιας αρχετυπικής γραφής που αναδύεται από το βάθος και περιγράφει τη χοϊκή ιεροτελεστία  της ίδιας της ύπαρξης. 

Ιάννης Ξενάκης [1922-2001]
Δέκα χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τότε που έφυγε ο μεγάλος Έλληνας μουσικοσυνθέτης και αρχιτέκτονας Ιάννης Ξενάκης*. Μια σπουδαία προσωπικότητα του 20ου αιώνα που έζησε μακριά από την Ελλάδα, κυνηγημένος και αυτός όπως και πολλοί άλλοι, εκείνη τη σκληρή εποχή του τόπου μετά τα Δεκεμβριανά και την εμφύλια σύγκρουση. Η Γαλλία του έδωσε την πατρίδα που ο γενέθλιος τόπος του αρνήθηκε.

Εξώφυλλο δίσκου του Francois Bernard Mache.
Τον άκουσα να μιλά o ίδιος για μουσική και αρχιτεκτονική, παρουσιάζοντας ένα σπίτι που σχεδίασε στην Αμοργό** (για το μουσικοσυνθέτη Francois Bernard Mache), στο αμφιθέατρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Αθήνα, στα τέλη της δεκαετίας του ΄80.. Νεαρός ακόμη αρχιτέκτονας τότε, ήμουν διψασμένος για γεγονότα και εκδηλώσεις που έδιναν την ευκαιρία για επαφή με αναζητήσεις και  προβληματισμούς που είχαν στον πυρήνα τους την αρχιτεκτονική αλλά προχωρούσαν πιο πέρα από το οπτικό της πεδίο, επιχειρώντας να ενσωματώνουν στη συζήτηση ,τη δύναμη των ιδεών και του λόγου, τη φιλοσοφική ενατένιση και στην περίπτωση του Ιάννη Ξενάκη των μαθηματικών και της Μουσικής, της επιστήμης, των οικουμενικών προσλήψεων της ανθρώπινης εμπειρίας.

Θυμάμαι ακόμη τη βαθειά εντύπωση που μου προξένησαν τα λόγια του και το μοναδικό τρόπο με τον οποίο παρουσίαζε όλες τις περιοχές της διανοητικής ενδοσκόπησης, που φαινόταν να χαρακτηρίζει και να διατρέχει το σύνολο της δραστηριότητάς του. Στα δικά μου μάτια η παρουσία του είχε μυθικό περιεχόμενο καθώς μπορούσε να συγκεντρώνει όλες εκείνες τις φαινομενικά ετερόκλητες και συνάμα τόσο γοητευτικές συνάψεις που μόνο ένας homo universalis είχε το προνόμιο να εκφράζει στην προσωπική μου συνείδηση.

Άνθρωπος ενεργός πολιτικά, στρατευμένος και δοκιμασμένος πρώιμα στη μάχη της ιστορικής αγωνίας του Τόπου τη φοβερή δεκαετία του ΄40, αρχιτέκτονας με πρωτοποριακές συλλήψεις και έργο εικονοκλαστικό και καινοτομικό δίπλα σε ένα ιερό τέρας του 20ου αιώνα τον Le Corbusier,  μουσικοσυνθέτης με μοναδική και πολλές φορές μοναχική κατανόηση των πολλαπλών σχέσεων του μαθηματικού και του φιλοσοφικού στοχαστικού βάθους, ενεργός διανοούμενος και οικουμενικός πέρα και μακριά από τοπικότητες και περιορισμένα  μεγέθη και συγκυρίες της ανθρώπινης κατάστασης, ο Ιάνης Ξενάκης ήταν ένας άνθρωπος πολύ-τοπος και δημιουργικός που αναδείκνυε και πρόβαλε με τη συνολική προσωπική και δημιουργική του πορεία και τη στοχαστική ένταση του έργου του, προτάσεις ρηξικέλευθες που τον καθιστούσαν ξεχωριστό διαμεσολαβητή μιας ποιητικής εξύψωσης του σκεπτόμενου και λογικού όντος και ηθική προσωπικότητα με συμπαντικές προτιμήσεις.

Όταν πολύ αργότερα διάβασα για το «θόρυβο υποβάθρου» [background noise], εκείνο τον ακατάλυτο «κοσμικό αχό» που απόμεινε από τη μεγάλη έκρηξη [bing bang] και περιγράφεται με αυτό τον ακραίο ποιητικό –κατά την άποψή μου- όρο στα εγχειρίδια της κοσμολογίας και της Φυσικής, ο μόνος άνθρωπος που σκέφτηκα πως κατάφερε με την οξύτητα της εσωτερικής του αίσθησης να τον αφουγκραστεί πρώτος και να τον μεταγράψει σε καλλιτεχνική διατύπωση, ήταν ο μετέωρος αφηγητής του διηνεκούς και «κοσμικός συνθέτης», Ιάννης Ξενάκης.


Iάννης Ξενάκης, Περίπτερο Philips, Βρυξέλλες 1957.


Ανακαλώ στη μνήμη, τις αναφορές του στο ξεχωριστό περίπτερο της Philips (έργο του 1957) που αποτελούσε αποκλειστικά δική του συνθετική προσέγγιση και επεξεργασία όταν δούλευε στο γραφείο του  Le Corbusier και προσπαθώ να κατανοήσω τις αντιδράσεις και τις παραστάσεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής που δεν ήταν ακόμη εξοικειωμένοι με τα υπερβολικά παραβολοειδή και τις εξεζητημένες γεωμετρκές σχεδιάσεις που επιτρέπει η σημερινή χρήση του ψηφιακού περιβάλλοντος των ηλεκτρονικών υπολογιστών που υποστηρίζονται από σχεδιαστικά προγράμματα που μέχρι πρότινος αποτελούσαν προνόμιο της αεροναυπηγικής βιομηχανίας. Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο πως το περίπτερο αυτό δεν έχει σε καμιά περίπτωση σχέση με το υπόλοιπο σώμα της κορμπουζιανής πρότασης ούτε ακόμη και με το όψιμο και τολμηρότερο έργο του γαλλοελβετού αρχιτέκτονα. Είναι μια συνθετική χειρονομία με σαφείς συσχετισμούς με το χώρο των μαθηματικών και συνδέεται με ισχυρούς δεσμούς με τις αρμονικές χαράξεις μιας σχεδόν μουσικής παρτιτούρας με τονικές και ατονικές αντιστίξεις που σχηματοποιούν και χαρακτηρίζουν τη μεγάλη όψη με τα υαλοπετάσματα του μοναστηριού της La Tourette του Le Corbusier στη Γαλλία, ενός ακόμη σπουδαίου έργου αυτού του εμπνευσμένου χαράκτη των γραμμικών στοιχείων μιας κατασκευής που δείχνει αντλεί την εικονογραφία της  από τις επιλύσεις μιας μαθηματικής συνάρτησης. 


O Ιάννης Ξενάκης και η όψη του μοναστηριού της La Tourette
O Iάννης Ξενάκης είχε πραγματοποιήσει μερικά χρόνια πριν από αυτή τη διάλεξη, το 1977, ένα από τα «Πολύτοπα» στοχαστικά και μουσικά γεγονότα -που σχεδίαζε και εκτελούσε σε αρκετές περιοχές του Κόσμου- στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών, εμβληματικό κέντρο αναφοράς και μητρική αναφορά της ιστορικής αφήγησης του Τόπου. Εκεί οι μουσικές εκτελέσεις του έργου του αποτελούσαν μέρος ενός συνολικότερου αρχετυπικού κύκλου πραγμάτων που ενσωμάτωνε στην καλλιτεχνική πρόταση όλους τους διανοητικούς κυματισμούς της ιδιοφυούς στοχαστκής οπτικής του, τις τοπικές διηγήσεις που μπορούσαν να σχετίζονται με τα σπαράγματα της προαστικής παράδοσης της κοινωνίας των Αχαιών αλλά και τις αισθητηριακές εμπειρίες που προέρχονταν από την ανθρώπινη παρουσία και τα υπόλοιπα  έμβια  όντα (π.χ. τα πρόβατα των ντόπιων βοσκών) που συναποτελούσαν τους μετόχους αυτής της ολοκληρωμένης σωματικής και πνευματικής μέθεξης. Η πραγμάτωση αυτής της πολύτροπης και πολυτοπικής εμπειρίας που εμπλούτιζε η πρωτοποριακή μουσική του αλλά και ένα σύνολο προβλέψεων και χειρονομιών αυτής της ανοικτής παράστασης εν τόπω και χρόνω, μετασχημάτιζαν την καλλιτεχνική παραγωγή σε  γεγονός με αχρονικές και σχεδόν μεταφυσικές διανοητικές προεκτάσεις.

Σχέδιο του Ιάννη Ξενάκη για το μουσικό του έργο "Πυθοπρακτά".
Το σπίτι στην Αμοργό.
Ο Ιάννης Ξενάκης ήταν ένας προικισμένος άνθρωπος, δημιουργός με εκτεταμένο διανοητικό βάθος και καλλιέργεια, που κατάφερε με την προσωπική του κατάθεση να δείξει σε ένα περιορισμένο αρχικά αλλά πολυπληθέστερο στη συνέχεια κοινό, πως τα όρια της φιλοσοφικής και της μαθηματικής σκέψης, οι κανόνες της επιστήμης και ο ορθός αλλά και ο γραπτός λόγος, μπορούν να αποτελούν τις πραγματικές προϋποθέσεις μιας πρωτότυπης και ριζοσπαστικής καλλιτεχνικής ιχνηλασίας που μπορεί να περιλαμβάνει από μουσικές παρτιτούρες μιας νεωτερικής και οξυδερκούς συνθετικής εικονογράφησης, ίσαμε κτισμένα κελύφη που μνημειώνουν το τοπίο σαν μαθηματική ακολουθία στη μαγική Αμοργό των Κυκλάδων. (Συγκυριακό ίσως τόπο μιας μοναδικής περιήγησης το 1933 από τους αρχιτέκτονες που συμμετείχαν στο CIAM της μεσοπολεμικής αλλά τόσο μοντέρνας Αθήνας, που επιβάτες στο Patris II μαζί με τον Le Corbusier  περιέπλευσαν τους αιγαιακούς προορισμούς αναζητώντας τη συνάντηση (;) με ένα αρχετυπικό μοντερνισμό που υπήρχε  πάντα εκεί και απλώς περίμενε να τον ανακαλύψουν).

Στα 10 χρόνια της μνήμης του Ιάννη Ξενάκη, θα περίμενε κανείς από την πρότερή του πατρίδα την Ελλάδα, να αναλάβει τις πρωτοβουλίες εκείνες που θα αναδείξουν την αξία της μοναδικής του κατάθεσης τόσο στο χώρο μιας μουσικής που ελάχιστοι γνωρίζουν σήμερα όσο και μιας αρχιτεκτονικής που γέννησε μερικά από τα πιο εμβληματικά έργα του προηγούμενου αιώνα. Φαίνεται πως με εξαίρεση το Φεστιβάλ Αθηνών και τα σχετικά παλαιότερα αφιερώματα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, οι μηχανισμοί άσκησης πολιτιστικής πολιτικής τόσο σε κεντρικό όσο και περιφερειακό επίπεδο και κυρίως ο ευρύτερος χώρος της Παιδείας , δεν έχουν την ετοιμότητα και το ενδιαφέρον που θα όφειλαν για να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν προτάσεις που θα βλέπουν με στέρεο τρόπο και όχι συγκυριακά και ως υποχρέωση μνημοσύνου το τεράστιο σε μέγεθος και ποιότητα έργο αυτής της σημαντικής οικουμενικής φυσιογνωμίας που δεν κατάφερε να κρατήσει ο Τόπος.



Ο Ιάννης Ξενάκης , νεφέλωμα κι ο ίδιος πια εκεί που γεννιούνται τα άστρα του γαλαξία μου φέρνει στο νου για πολλούς λόγους το Γάλλο ποιητή Paul Valery,  που στο έργο του «Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων» αναδεικνύει με γοητευτικό τρόπο τη βαθιά ομοιότητα ανάμεσα στη μουσική και την αρχιτεκτονική παρατηρώντας αριστοτεχνικά πως μόνο αυτές οι δύο τέχνες επιδρούν πάνω μας χωρίς τη μεσολάβηση του αντικειμένου. Είναι τέχνες λιγότερο μιμητικές από όλες τις άλλες. Το «κοινό στοιχείο», κατά την άποψη του Valery, «που έχουν οι δύο τέχνες είναι πως επιβάλλουν στην πέτρα και μεταδίδουν στον αέρα νοητές μορφές, πως  μιμούνται, όσο το δυνατό λιγότερο. Αντίθετα όμως δημιουργούν αντικείμενα ανθρώπινα στην ουσία τους. Δεν είναι όμως μόνο η έλλειψη του «αντικειμένου», αλλά και η ιδιοτυπία των εκφραστικών μέσων που αποτελεί το κοινό γνώρισμα τους. «Μεταχειρίζονται αισθητά μέσα»,γράφει ο Valery, «που δεν είναι ομοιώματα αισθητών πραγμάτων και αντίγραφα πλασμάτων γνωστών. Δίνουν μορφές στους νόμους ή συνάγουν μορφές από τους νόμους».

Ο Ιάννης Ξενάκης υπήρξε σπουδαίος Αρχιτέκτονας και μουσικός μαζί. Ένας συμπαντικός σκεπτόμενος άνθρωπος που αξίζει να γνωρίσουμε μέσα από το έργο του. 


Odyss,31.05.2011


Σημειώσεις:
*/ Ο Ιάννης (Γιάννης) Ξενάκης (29 Μαΐου 1922  4 Φεβρουαρίου 2001) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες και αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα, διεθνώς γνωστός ως “Iannis Xenakis”. Οι πρωτοποριακές συνθετικές μέθοδοι που ανέπτυξε συσχέτιζαν τη μουσική και την αρχιτεκτονική με τα μαθηματικά και τη φυσική, μέσω της χρησιμοποίησης μοντέλων από τη Θεωρία των Συνόλων, τη Θεωρία των Πιθανοτήτων, τη Θερμοδυναμική, τη Χρυσή Τομή και την ακολουθία Φιμπονάτσι κ.ά. Παράλληλα, οι φιλοσοφικές του ιδέες για τη μουσική έθεσαν καίρια το αίτημα για ενότητα φιλοσοφίας, επιστήμης και τέχνης, συμβάλλοντας στο γενικότερο προβληματισμό για την κρίση της σύγχρονης ευρωπαϊκής μουσικής των δεκαετιών του 1950 και 1960.

**/ Στο σπίτι της Αμοργού αναφέρεται το παρακάτω εξαιρετικό κείμενο της Σοφίας Βυζοβίτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Σ.Α.Θ. (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης) στις 20.2.2004, και το οποίο υπάρχει στο διαδίκτυο.

     Σπίτι διακοπών στην Αμοργό του Ιάννη Ξενάκη

     Άρθρο της Σοφίας Βυζοβίτη
     [Από το περιοδικό του Σ.Α.Θ./ 20 .02. 2004]



Τσχέδια του Ιάννη Ξενάκη για το σπίτι του Francois Bernard Mache στην Αμοργό [1966]

Παραλλάσσεται στο άνυδρο τοπίο και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων. Λευκοί όγκοι, 

       διασπασμένοι από το γαλάζιο του πελάγους, το φαιοπράσινο της γης. Μας υποδέχεται με οικείες

       εικόνες. Χαμηλή ξύλινη εξώθυρα, που ανοίγει αβίαστα. Πέτρινα σκαλοπάτια που προβάλουν από 

       τον αναλημματικό τοίχο και οδηγούν προς τα κάτω στην αυλή. Κληματαριά, ανάμεσα στην ξερολιθιά 

       και τους ασβεστωμένους τοίχους. Πεζούλι και μαρμάρινο χτιστό τραπέζι, στέρνα και βρύση 

       με λάστιχο.

Αντιλαμβανόμαστε τη φροντίδα κάποιου μακρινού γείτονα. Κρυφοκοιτάζουμε μέσα από παράθυρα-σχισμές, λεπτό τζάμι, στόκος και το φίλτρο από τα οικιακά σκεύη και τα κοχύλια. Δέσμες φωτός διατρέχουν το σκιερό εσωτερικό, λαμπερή γραμμή του μεσημεριανού ήλιου στο δάπεδο, το χρώμα του Αιγαίου διαπερνά τον απέναντι τοίχο. Ακολουθώντας την καμπυλότητα, περνάμε ανάμεσα απ τους δύο λευκούς όγκους στη δροσιά της γαλάζιας σκιάς απέναντι στο πέλαγος. Αν και ακατοίκητο είναι φιλόξενο σε επισκέπτες σαν και μας. Τα δίκτυα υποδομής της εφήμερης και τυχαίας κατοίκησης που προκύπτει από μια επίσκεψη και ένα μπάνιο στη θάλασσα, νερό και αποχέτευση, είναι διαθέσιμα. 
Παρένθεση στην εργοβιογραφία
Το σπίτι διακοπών στην Αμοργό σχεδιάστηκε από τον Ιάννη Ξενάκη για τον Γάλλο μουσικοσυνθέτη Francois-Bernard Masche το 1966. Την περίοδο αυτή ο Ιάννης Ξενάκης εργάζεται αποκλειστικά στο πεδίο της μουσικής, έχοντας εγκαταλείψει το γραφείο Λε Κορμπυζιέ από το 1959. Τον απασχολεί η αναζήτηση μιας μεθόδου μουσικής σύνθεσης, που ενσωματώνει τη θεωρία των πιθανοτήτων, "στοχαστική μουσική" παράλληλα με την έννοια του "ολοκληρωμένου θεάματος", της σύντηξης των αισθήσεων της ακοής και της όρασης σε μια βιωματική εμπειρία.
Οι ηλεκτρονικές ηχητικές-οπτικές-χωρικές συνθέσεις του "πολύτοπα" (polytopes) που θα υλοποιηθούν μετά το 1967 επωάζονται. Μεταξύ του 1964-67 επανέρχεται στη σκέψη του το ζήτημα της ελληνικότητας. Συνθέτει μουσική για τις τραγωδίες, Ικέτιδες, Ορέστεια και Μήδεια, το 1966 γράφει το "Αρχαιότητα και Σύγχρονη Μουσική". Το 1965 επιστρέφει στην αρχιτεκτονική συζήτηση με την ουτοπική πολεοδομική πρόταση "Η κοσμική πόλη". 
Tο σπίτι στην Αμοργό είναι ένα αφανές έργο του Ξενάκη. Οι δημοσιεύσεις της αρχιτεκτονικής εργοβιογραφίας του εστιάζουν στη συνεργασία του με τον Λε Κορμπυζιέ ενώ το σπίτι απουσιάζει και από τις καταγραφές της Μοντέρνας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής. Η κάτοψη και η πρόσοψη της κατοικίας που παρουσιάζονται εδώ είναι χειρόγραφα που έχουν δημοσιευτεί στο βιβλίο του Ιάννη Ξενάκη "Μusique. Αrchitecture", εκδόσεις Casterman 1971 (εικ.1), όπου εκτός από την εικονογράφηση δεν γίνεται άλλη αναφορά στο σπίτι διακοπών στην Αμοργό.
Αυτή η παρουσίαση φιλοδοξεί να εισάγει το σπίτι στο χάρτη της μεταπολεμικής ελληνικής αρχιτεκτονικής. Το αρχιτεκτονικό αντικείμενο διαβάζεται μέσα από βασικές έννοιες του δημιουργικού σύμπαντος του Ιάννη Ξενάκη. Διαπιστώνονται συνθετικά εργαλεία κοινά τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και μουσική του, αλλά και εξερευνώνται οι επιρροές από την συνεργασία του με το γραφείο Λε Κορμπυζιέ.
Η έννοια της πολύπλοκης περιοδικότητας
Ο Ξενάκης στα Ηχητικά σύμπαντα (1977) αλλά και στην Επιστημονική σκέψη και μουσική (1975) διατυπώνει την έννοια της πολύπλοκης περιοδικότητας ως αρχής για την κατασκευή του ασυνεχούς από το συνεχές, του απρόβλεπτου και του στοχαστικού από το κανονικό.
Στο σπίτι διακοπών στην Αμοργό, το λειτουργικό πρόγραμμα κατανέμεται σε αυτόνομες μονάδες: χώρος διημέρευσης - κρεβατοκάμαρα - ξενώνας - τουαλέτα, που αποτελούν ανεξάρτητους όγκους πάνω στην επιφάνεια του αναβαθμού. Η μονάδα - δωμάτιο -καμπυλόμορφος όγκος επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές, πέντε στα αρχικά σχέδια. Κάθε φορά αλλάζει το μέγεθος, η καμπυλότητα, η χάραξη των γραμμικών ανοιγμάτων και η σχετική θέση της μονάδας με τις γειτονικές της. Πρόκειται για ασύμμετρο ρυθμό που δεν παράγεται καθόλου τυχαία αλλά από τη νομοτέλεια ενός μηχανισμού.
Η σχέση της πολιτιστικής παράδοσης με τη καινοτομία
Η έννοια της οικουμενικότητας είναι βασικό στοιχείο της κοσμοθεωρίας του Ιάννη Ξενάκη την οποία στο έργο του επιτυγχάνει μέ χρήση αφηρημένων μέσων, φυσικών- μαθηματικών τύπων και παγκόσμιων δομών. Συγχρόνως είναι υπέρμαχος της διάσωσης της πολιτιστικής παράδοσης. Το σπίτι στην Αμοργό βρίσκεται στην ένταση μεταξύ πολιτιστικής παράδοσης και καινοτομίας. Η τοποθέτηση του κτίσματος στην πλαγιά γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο του αναβαθμού. Ο αναβαθμός και οι δύο αναλημματικοί τοίχοι οριοθετούν την ιδιωτική περιοχή της κατοικίας. Κάθε αναλημματικός τοίχος φέρει και μια είσοδο, ο πάνω την είσοδο από το μονοπάτι και ο κάτω την πρόσβαση στη θάλασσα. Το περιβάλλον των μορφών, ο ενδιάμεσος μεταξύ των όγκων υπαίθριος χώρος, είναι ενεργό στοιχείο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Δεν συνδέει απλά τα μέλη της κατοικίας, αλλά σχηματίζει υπαίθρια δωμάτια, κόγχες, τόπους όπου κυλά η νωχελική ζωή των καλοκαιρινών διακοπών. 
Η επιστήμη της γενικής μορφολογίας
Σε ένα από τα τελευταία κείμενά του ο Ξενάκης επικαλείται τη δημιουργία μιας επιστήμης "γενικής μορφολογίας", όπου συνδυάζεται η τέχνη με την επιστήμη. 
Η αρχιτεκτονική θεωρείται κατεξοχήν πεδίο σύμμειξης της τέχνης με την επιστήμη. Η μαθηματική ιδιοφυία που εμφανίζει ο Ξενάκης στη χάραξη των υπερβολοειδών καμπύλων του Philips Pavillion είναι εμφανής αν και σε χαμηλότερους τόνους και στο σπίτι της Αμοργού. Στους αυτόνομους όγκους των δωματίων μπορούμε να παραβάλλουμε τη χάραξη της στομαχόμορφης κάτοψης του δοχείου του ηλεκτρονικού ποιήματος (εικ2).
Η μετεγγραφή της La Tourrette
Η όψη του σπιτιού από την παραλία που καταγράφεται στα σχέδια του 1965 συντίθεται από συμπαγείς όγκους όπου χαράσσονται συνεχείς σχισμές γυαλιού, μεταβλητού πλάτους και σημειακά, μικρά, ανεξάρτητα πλαίσια. Πρόκειται για χάραξη σε ενα ορθοκανονικό σύστημα που διατρέχει καμπύλες επιφάνειες. Η συγκεκριμένη μορφή των ανοιγμάτων μπορεί να συγκριθεί με τα ανοίγματα στις απολήξεις των κλιμακοστασίων του μοναστηριού La Tourette, έργο του Le Corbusier στο οποίο είχε εργαστεί ο Ξενάκης. Παράλληλα η υπόθεση για τη μέθοδο κατασκευής του σπιτιού με τεχνοτροπία bunker - μονόλιθοι από σιδηροπαγές σκυρόδεμα τοποθετημένοι στον αναβαθμό, επιβεβαιώνεται με την αντιπαραβολή αυτή (εικ3). Ο δημιουργός αναφέρεται στην σύνθεση των υαλοστασίων της κύριας πρόσοψης του μοναστηριακού συγκροτήματος, της δημιουργίας μιας αντιληπτικά κυματοειδούς όψης που παράγεται από ασύμμετρη κατανομή καθέτων προς την επιφάνεια της όψης ευθύγραμμων σκιάστρων από σκυρόδεμα. Στο σπίτι στην Αμοργό διαπιστώνουμε την αντιστροφή της θέσης αυτής.
Οικιακό πολύτοπο
Τα πολύτοπα είναι μια σειρά έργων του Ξενάκη, (Montreal 1967, Περσέπολις 1971, Cluny 1972, Paris 1973) όπου συγκλίνουν τα πεδία σύνθεσης του ήχου, του φωτισμού και του χώρου. Αποτελούν δημόσια ολοκληρωμένα θεάματα, χωρικά έργα όπου οι δράσεις του ήχου και του φωτός παράγουν μια εφήμερη και χρονική αρχιτεκτονική (εικ.4).
Εδώ η χρήση της τεχνολογίας, από τα λέιζερ και τις ηλεκτροακουστικές μετατροπές αναλογικών ήχων, σε ομάδες παιδιών που μεταφέρουν πυρσούς, απελευθερώνει το δημιουργό απο τον καταπιεστικό διαχωρισμό μεταξύ αρχιτεκτονικής και μουσικής σύνθεσης.
Εάν συγκρίνουμε το σπίτι στην Αμοργό με ένα πολύτοπο, διαπιστώνουμε ότι απουσιάζει ο ήχος, ως τεχνολογική ελεγχόμενη εγκατάσταση. Μπορούμε όμως να φανταστούμε το πέρασμα του ανέμου του Αιγαίου ανάμεσα στους όγκους του. Η σύνθεση του φωτός επιτυγχάνεται με τη χάραξη των διάφανων μερών των καμπυλόμορφων όγκων. Μικρά ανεξάρτητα πλαίσια, ανοιγόμενα παράθυρα, και συνεχείς γραμμές που ελίσσονται διατρέχοντας τοίχους και οροφή και δημιουργούν ένα φίλτρο που μεταφέρει την ατμόσφαιρα του Αιγαίου, το φώς και τα χρώματα του περιβάλλοντος, στο εσωτερικό του σπιτιού. Η μουσικότητα στη σύνθεση των ανοιγμάτων είναι κυρίως χρονική και όχι μόνο στατική - γραφική. Αρκεί να φανταστούμε τη ροή του φωτός στο εσωτερικό κατά τη διάρκεια της ημέρας.
επίλογος
Η ιδιαιτερότητα και πρωτοτυπία του σπιτιού στην Αμοργό βρίσκεται στην πολλαπλή ταυτότητά του. Ισορροπεί ανάμεσα στην οικουμενικότητα και την εντοπιότητα. Ενσωματώνει συνθήκες της ανώνυμης κυκλαδικής αρχιτεκτονικής, και αντηχεί τον νησιώτικο τρόπο ζωής. Η τεχνική μορφή του διέπεται από στοχαστικούς κανόνες σύνθεσης σύγχρονες κατασκευαστικές μεθόδους και ποιήματος των Βρυξελλών, έργο πρωτοποριακό και ανεπανάληπτο,ακόμη ένα δείγμα προσωπικής ποιητικής γραφής ή μια περίπτωση εφαρμοσμένης έρευνας. Αναμφίβολα όμως το σπίτι διακοπών στην Αμοργό εντοπίζεται εκεί που η συνθετική ωριμότητα του μουσικού γονιμοποιεί την σχεδιαστική αντοχή του μηχανικού. Εάν το ζήτημα της συνέχειας του Μοντέρνου στη σύγχρονη Ελληνική αρχιτεκτονική επανέρχεται σήμερα στο έργο των νέων Ελλήνων αρχιτεκτόνων, το σπίτι στην Αμοργό οφείλει να θεωρηθεί μέρος της παράδοσης που κληρονομούμε εμείς ως επίγονοι. 
αναφορές
Αφετηρία της παρουσίασης αυτής, είναι το ταξίδι στην Αμοργό τον Αύγουστο του 1999, όταν μαζί με το Φρανς Μαυρογορδάτο (1964-2000) επισκεφτήκαμε το σπίτι. Το φωτογράφησα με αναλογική ευρυγώνια ΝΙΚΟΝ τσέπης. Θέλω να ευχαριστήσω τον κριτικό αρχιτεκτονικής Bart Lootsma για τη βοήθειά του στον εντοπισμό των σχεδίων του σπιτιού. Όλες οι εικόνες που παρατίθενται ως αναφορές προέρχονται από την παρακάτω βιβλιογραφία:

      1. Xenakis, Les Polytopes, Balland 1975
2. Xenakis, Musique -Architecture, Casterman 1975
3. Ιάννης Ξενάκης, Κείμενα περί Αρχιτεκτονικής και Μουσικής, εκδ. Ψυχογιός 2001
4. Marc Trieb, Space calculated in seconds, Princeton University Press 1996
5. Le Corbusier Oeuvre complete- v.7 1957-1965, Les Editions d'architecture, Zurich
Link:

14.5.11

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ_δημοσίευση # 03


...ME ΑΦΟΡΜΗ ΤΗ ΒΙΑ, ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΟΥ ΠΕΡΙΣΣΕΥΕΙ ΠΑΝΤΟΥ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ...ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΜΟ ΤΗΣ ΣΑΧΑΡΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΞΕΓΕΡΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ, ΙΣΑΜΕ ΤΗ ΔΙΑΡΚΗ ΖΩΝΗ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΣΤΑ 4/5 ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΗ ΕΡΗΜΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΟΠΟΥ ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΩΝ ΑΘΩΩΝ ΒΑΦΕΙ ΤΙΣ ΝΥΧΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΖΟΔΡΟΜΙΑ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ...Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΝΑΒΙ ΠΙΛΑΪ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΡΗΤΟΡΕΙΑ ΠΟΥ  ΜΑΣ ΚΑΤΑΚΛΥΖΕΙ ΙΣΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΔΩΣΟΥΝ ΚΑΠΟΙΑ ΕΜΠΝΕΥΣΗ...ΓΙΑ ΝΑ ΔΥΝΑΜΩΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΗΘΙΚΕΣ ΜΑΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΙΣ...ΤΗΝ ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ ΜΑΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΟΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΠΟΥ ΘΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΕΤΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ...ΜΕ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΕΒΑΣΜΟ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ EΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ-ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ… ΚΑΙ ΠΥΚΝΩΤΗ ΜΑΖΙ ΜΙΑΣ ΜΝΗΜΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΥ ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΕΥΕΤΑΙ ΤΗ ΛΗΘΗ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΛΗΣΤΙΑ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΚΦΡΑΖΕΙ ΤΟΥΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥΣ ΤΩΝ [ΠΟΛΥ] ΛΙΓΩΝ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ...   

Γκράφιτι του Βanksy

Στις 31.05.2010 και στις 3.06.2010, με αφορμή τη δολοφονική επίθεση στα πλοία  της διεθνούς ανθρωπιστικής αποστολής για τη Γάζα, είχα αντίστοιχα προτείνει ως βιβλιογραφία το θεμελιώδες κείμενο της Χάνα Άρεντ* "Η προέλευση του ολοκληρωτισμού" και είχα αναδημοσιεύσει ολόκληρη τη μετάφραση του έργου του Βάλτερ Μπένζαμιν** "Για μια κριτική της βίας" ως ελάχιστα σχόλια υπομνηματισμού των τρόπων με τους οποίους εξακολουθούν ολόκληρα κράτη να αντιμετωπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και να χρησιμοποιούν τη βία για να επιβάλουν τους θεμιτούς αλλά και αθέμιτους σκοπούς τους, στην αυγή της νέας χιλιετίας.
Σήμερα επιλέγω [για τρίτη φορά μετά το Δεκέμβριο του 2009 και του 2010/βλ. αναρτήσεις μου στις 10.12.2009 & 27.12.2010 ] να αναδημοσιεύσω ένα άρθρο*** της κ. Ναβί Πιλάι****, που είναι επικεφαλής της ύπατης αρμοστείας του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και αναφέρεται στο ζήτημα της περίφημης «ανάπτυξης» και της σχέσης της με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε μια περίοδο που η ρητορεία του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος του αναπτυγμένου κόσμου αποφαίνεται καθημερινά με ευκολία για δείκτες, χρέη, αναδιαρθρώσεις και επιμηκύνσεις και ο κόσμος βιώνει μια σαφή ηθική –δηλαδή πολιτική και πολιτισμική κρίση- έχει μεγάλο ενδιαφέρον να εστιάσουμε την προσοχή μας σε διαφορετικές φωνές όπως αυτή , που αποτελεί κατά την άποψή μου μια ξεχωριστή και θαρραλέα οικουμενική προσωπικότητα.
Με απλό και σαφή τρόπο διατυπώνει προτεραιότητες που έχουν στο κέντρο τους την ανθρώπινη ιδιότητα και εναντιώνεται ρητά σε οπτικές που αρνούνται να εντάξουν στο πεδίο τους ζητήματα διατυπωμένα μέχρι σήμερα στη διεθνή προβληματική , όπως ο αγώνας απέναντι στη «… φτώχεια, την ανισότητα, τον υποσιτισμό, την ανεργία….την  υποβάθμιση του περιβάλλοντος...». Η κ. Πιλάι, δεν αναφέρεται μόνο στην ανάγκη προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υδρογείου, αλλά δεν διστάζει να αναφερθεί ευθέως και στο θέμα της τεράστιας ανισοκατανομής των πόρων και της έλλειψης πρωτοβουλιών για την καταπολέμησή της και τη διαμόρφωση μιας δικαιότερης κοινής συνθήκης για όλους.
Η διεθνής υποκρισία σήμερα περισσεύει. Στη Μεσόγειο πνίγονται πρόσφυγες από τη Λιβύη χωρίς καμιά βοήθεια από τους δραστήριους κατά τα άλλα διεθνείς στόλους που περιπλέουν την περιοχή για να προστατεύσουν τα δικά τους συμφέροντα. Στη Αθήνα χάνονται ανυποψίαστοι άνθρωποι λίγα μέτρα από το σπίτι τους χτυπημένοι από αδίστακτους εγκληματίες που κυοφορεί  η πλήρης έλλειψη έγνοιας της θεσμισμένης πολιτείας σε περιοχές του ιστορικού κέντρου όπου ολόκληρες γειτονιές αποδίδονται στις διαθέσεις ρατσιστικών ομάδων που κινούνται με τη δική τους λογική, υποκαθιστώντας την κοινωνία των πολιτών και επωάζοντας το «αυγό του φιδιού» με τρόπο που δημιουργεί ιδιαίτερη ανησυχία, σε όσους ανθρώπους εξακολουθούν να σκέφτονται.  Η πολιτισμένη Ευρώπη, μετά το βίωμα δυο παγκοσμίων πολέμων με ολοκαυτώματα και καταστροφή του αστικού της πολιτισμού, ακόμη δεν κατάφερε να κατανοήσει πως το ζήτημα της υποδοχής του ρεύματος των ανθρώπων που πλήττονται από πολέμους, φτώχεια, έλλειψη δημοκρατικών θεσμών στις χώρες προέλευσής τους ,δεν είναι μια ελληνική υπόθεση αλλά αφορά όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες.Και βέβαια η διεθνής κυρίαρχη ελίτ των αγορών και του οικονομικού προσανατολισμού των πάντων, αδυνατεί να δει με την κοντόφθαλμη λογική που τη διακρίνει, πως η περίφημη συσσώρευση κεφαλαίων και η συγκέντρωση  προνομιακά του πλούτου σε ελάχιστα χέρια παγκόσμια, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και η καταστροφή του περιβάλλοντος και η ανοχή των μεγάλων πλειοψηφιών των πολιτών σε όλο τον κόσμο, δεν είναι ζητήματα ανεξάντλητα που μπορούν να αποτελούν εσαεί αντικείμενο εκμετάλλευσης των λίγων σε βάρος των πολλών. Η βία και ο καταναγκασμός είναι σήμερα προφανής παντού. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η υπεράσπιση της ελάχιστης αξιοπρέπειας που οφείλει να καθορίζει τη στάση των διεθνών και εθνικών θεσμών φαίνονται να παραχωρούν τη θέση τους σε κάθε είδους λογικές της βίας. Το κείμενο του Μπένζαμιν «Για μια κριτική της βίας» , έχει εξαιρετικό αναλυτικό βάθος πάνω στο θέμα αυτό όπως και το σχετικά πρόσφατο βιβλίο του Σλαβόι Σίζεκ  «6 Σχόλια για τη βία». Η βία σήμερα δεν είναι μόνο φυσική αλλά κυρίως θεσμική και φαίνεται να κυριαρχεί παντού και να επιβάλει τη δική της πρακτική. Σ΄αυτή την εξάπλωση μπορούν και πρέπει να εναντιωθούν όλοι οι ενεργοί Πολίτες του κόσμου με όπλα τους την κοινή ανθρώπινη λογική, τις οικουμενικές αξίες και τη συλλογική μνήμη και την Ιστορία και κυρίως με την αφύπνιση και τη  συμμετοχή τους. 


Οdyss, 14.05.2011  

Δεν υπάρχει ανάπτυξη

χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα***



Σύμφωνα με την τελευταία Έκθεση του ΟΗΕ για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη, ο αριθμός των υποσιτιζομένων στον κόσμο αυξήθηκε από 850 εκατομμύρια το 1980 σε ένα δισεκατομμύριο στις μέρες μας. Τα στοιχεία αυτά είναι πραγματικά απογοητευτικά.
Παρά τις τεχνολογικές επαναστάσεις των τελευταίων τριάντα ετών, η αύξηση της φτώχειας, η έλλειψη τροφίμων, οι οικονομικές κρίσεις και οι ένοπλες συγκρούσεις εξακολουθούν να μαστίζουν πολλές περιοχές του κόσμου, και ιδιαίτερα αυτούς που ζουν στις 48 λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του κόσμου.
΄Οταν κάποιος μιλάει για ανάπτυξη, χρησιμοποιεί τη γλώσσα των οικονομολόγων. Ας σκεφτούμε όμως για λίγο ποιοι πρέπει να είναι οι κύριοι στόχοι της οικονομικής ανάπτυξης. Η ανάπτυξη πρέπει να σημαίνει πρόσβαση σε ευκαιρίες για μια καλύτερη ζωή. Σημαίνει ζωή με αξιοπρέπεια και ελευθερία, χωρίς φτώχεια και φόβο. Η ανάπτυξη αποτελεί δικαίωμα. ΄Εφτασε η στιγμή τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο άνθρωπος να βρεθούν στην καρδιά της συζήτησης για την ανάπτυξη στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες.
Georg Grosz/ Σκίτσο από τη σειρά "Οι αιστοκράτες"[1926] 


Μια φορά κάθε δέκα χρόνια, εκπρόσωποι της διεθνούς κοινότητας συναντιούνται σε μια διάσκεψη με αντικείμενο τα ζωτικά θέματα που αντιμετωπίζουν οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Η τέταρτη διάσκεψη του ΟΗΕ για τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, στην Κωνσταντινούπολη, πραγματοποιείται σε ένα τοπίο μεγάλης αναταραχής στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η στέρηση του δικαιώματος στην ανάπτυξη είναι μία από τις αιτίες που προκάλεσαν την αναταραχή. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους εξαιτίας της εκτεταμένης φτώχειας και των ανισοτήτων, της αυξανόμενης ανεργίας, της έλλειψης ευκαιριών και της χρόνιας στέρησης των οικονομικών, κοινωνικών, αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους, δεν κερδίζουν από τους φυσικούς πόρους των χωρών τους, ενώ δεν μπορούν να συμμετάσχουν ουσιαστικά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αυτά είναι ακριβώς τα ζητήματα που αντιμετώπισε η Διακήρυξη του ΟΗΕ για το Δικαίωμα στην Ανάπτυξη πριν από 25 χρόνια.
Το Δικαίωμα στην Ανάπτυξη ενσωματώνει τις αρχές της ισότητας, των μη-διακρίσεων, της συμμετοχής, της διαφάνειας, της υποχρέωσης λογοδοσίας και της διεθνούς συνεργασίας. Μερικές από τις βασικές διατάξεις της Διακήρυξης του ΟΗΕ είναι ξεκάθαρες: ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο της ανάπτυξης. Πρέπει επίσης να εξασφαλιστεί η ελεύθερη, ενεργή και ουσιαστική συμμετοχή για τη δίκαιη κατανομή των κερδών από την ανάπτυξη. Πρέπει, τέλος, να υπάρχει σεβασμός της κυριαρχίας επί των φυσικών πόρων.
Το μήνυμά μου προς τη Διάσκεψη για τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες είναι ξεκάθαρο: τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα στην ανάπτυξη πρέπει να βρίσκονται στο κέντρο της αναπτυξιακής πολιτικής. Το δικαίωμα στην ανάπτυξη πρέπει να βρίσκεται στην καρδιά της παγκόσμιας συνεργασίας για ανάπτυξη και να καθοδηγεί την παγκόσμια στρατηγική για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων.
Οι στρατηγικές ανάπτυξης που εστιάζουν μόνο στην οικονομική μεγέθυνση δημιουργούν περισσότερη φτώχεια, ανισότητα, υποσιτισμό, ανεργία, και περισσότερες απειλές, όπως η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Οι φτωχοί, οι μειονότητες, οι αυτόχθονες, οι μετανάστες, οι πρόσφυγες και τα άτομα με αναπηρία μένουν έτσι στο περιθώριο των κοινωνιών τους και της παγκόσμιας κοινότητας.
Η οικονομική μεγέθυνση μαζί με την προστασία του δικαιώματος στην ανάπτυξη θα συμβάλουν στην πραγμάτωση του οράματος του Χάρτη του ΟΗΕ για έναν κόσμο με μεγαλύτερη ελευθερία, έναν κόσμο που θα στηρίζεται στην ειρήνη, την ανάπτυξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Γκράφιτι του Banksy
Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες περνούν από μια περίοδο δυσκολιών σε μια εποχή ελπίδας, καθώς θεωρείται ότι θα αποτελέσουν το επόμενο κύμα των οικονομιών της παγκοσμιοποίησης. Οι χώρες αυτές είναι συχνά ευλογημένες με πλούσια κοιτάσματα φυσικών πόρων και ανεκμετάλλευτο ανθρώπινο δυναμικό. Η προσέγγιση της ανάπτυξης με βάση τα δικαιώματα θα εκθρέψει αυτή την ελπίδα. Μια προσέγγιση άρνησης και περιφρόνησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων θα έχει ως μοναδικό αποτέλεσμα την απογοήτευση και την αστάθεια, που παρακολουθούμε σε τόσες χώρες τους τελευταίους μήνες.


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 
*/ Χάνα Άρεντ (γερμ.: Hannah Arendt, 1906-1975)
Γερμανίδα πολιτικός επιστήμονας και φιλόσοφος. Γεννήθηκε από λαϊκή γερμανοεβραϊκή οικογένεια στην πόλη του Linden (σήμερα τμήμα του Αννόβερου) και μεγάλωσε στο Καίνιξμπεργκ και στο Βερολίνο. Σπούδασε φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ ,δίπλα στον Μάρτιν Χάιντεγκερ με τον οποίο είχε μια μακροχρόνια, θυελλώδη και ρομαντική ερωτική σχέση, για την οποία αργότερα της ασκήθηκε κριτική εξαιτίας της ανοχής του Χάιντεγκερ προς το ναζιστικό κόμμα όταν ήταν πρύτανης στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Αργότερα πήγε στην Χαϊδελβέργη όπου, υπό την επίβλεψη του υπαρξιστή φιλοσόφου Καρλ Γιάσπερς, έγραψε την διατριβή της σχετικά με την "σύλληψη" της αγάπης στην σκέψη του Αγίου Αυγουστίνου. Παντρεύτηκε τον Γκύντερ Στερν, μετέπειτα γνωστό ως Günther Anders, το 1929 στο Βερολίνο (χώρισαν το 1937). Με την άνοδο του Ναζισμού έφυγε για το Παρίσι και μετά την εισβολή των Γερμανών στο Παρίσι κατέφυγε στη Νέα Υόρκη, όπου έγινε καθηγήτρια της Φιλοσοφίας. Πέθανε το 1975 σε ηλικία 69 ετών. Έγραψε πολλά έργα για τον ολοκληρωτισμό και τον αντισημιτισμό καθώς και μελέτες για το εβραϊκό Ολοκαύτωμα, με γνωστότερο έργο την «Προέλευση του ολοκληρωτισμού»( «The Origins of Totalitarianism»).
**/ Βάλτερ Μπένζαμιν:
Ο Βάλτερ Μπέντιξ Σένφλις Μπένζαμιν (Walter Bendix Schönflies Benjamin, 15 Ιουλίου 1892 — 27 Σεπτεμβρίου 1940) ήταν Γερμανοεβραίος Μαρξιστής και κριτικός της λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, και φιλόσοφος. Συνδέονταν κατά καιρούς με την Σχολή της Φρανκφούρτης για την κριτική θεωρία και επηρεάστηκε επίσης από τα γραπτά ενός νεότερου συγχρόνου, του Μπέρτολτ Μπρεχτ, που ανέπτυξε την κριτική αισθητική και τον διαλεκτικό υλισμό, και τον Gershom Scholem, που θεμελίωσε την σύγχρονη, ακαδημαϊκή μελέτη της Καββάλα και του Ιουδαϊκού μυστικισμού. Τις τελευταίες δεκαετίες, το ενδιαφέρον για το έργο του αυξήθηκε δραματικά, κάνοντάς τον έναν από τους πιο σημαντικούς στοχαστές του εικοστού αιώνα σχετικά με την λογοτεχνία και την σύγχρονη αισθητική εμπειρία.
Ως κριτικός της κοινωνίας και του πολιτισμού, ο Μπένγιαμιν συνδύασε ιδέες προερχόμενες από τον ιστορικό υλισμό, τον γερμανικό ιδεαλισμό, και τον εβραϊκό μυστικισμό σε ένα έργο που αποτέλεσε μια καινοφανή συνεισφορά στον Δυτικό Μαρξισμό και στην αισθητική θεωρία. Ως φιλόλογος διανοούμενος, έγραψε τα πιο σημαντικά του δοκίμια για τον Κάρολο Μπωντλαίρ, μετάφρασε την έκδοση Tableaux Parisiens από τα Άνθη του κακού αλλά και το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Μαρσέλ Προυστ. Το έργο του αναφέρεται ευρέως στις ακαδημαϊκές και λογοτεχνικές σπουδές, και συγκεκριμένα τα δοκίμιά του Το έργο του Μεταφραστή και το Το έργο τέχνης στην εποχή της μηχανικής αναπαραγωγής. Επηρεασμένος από τον Μπαχόφεν, ο Μπένγιαμιν δημιούργησε τον όρο "ενορατική αντίληψη" για την αισθητική τέχνη μέσω της οποίας ο πολιτισμός θα ανακτούσε την χαμένη εκτίμησή του για τον μύθο.
***/Το κείμενο του Βάλτερ Μπένγιαμιν «Zur Kritik Der Gewalt», Gesammelte Schriften, 1977, μετέφρασε από το γερμανικό πρωτότυπο ο Λεωνίδας Μαρσιανός. Η έκδοση ετοιμάστηκε στο Εργαστήρι της Ελευθεριακής Κουλτούρας, με γενική επιμέλεια του Παναγιώτη Καλαμαρά. Κυκλοφόρησε στην πόλη της Αθήνας το Καλοκαίρι του 2002.
***/Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ .στις 13.05.2011
**** / ΄Υπατη αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

5.5.11

ΘΒ_ΩΔΗ ΣΤΟ ΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΑΜΑ





ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΕΓΓΟΣ _ ΜΙΑ ΑΠΩΛΕΙΑ - ΠΛΗΓΜΑ ΣΤΗ ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑ 

Aν δεν έχετε δει την ταινία «Θου Βου – Φαλακρός πράκτωρ-Επιχείρηση Γης Μαδιάμ» αναζητήστε την έστω και τώρα που έφυγε ο Θανάσης Βέγγος και σταθείτε ιδιαίτερα στη συγκλονιστική της εισαγωγή αλλά και σε μια σειρά από ασύλληπτες σουρεαλιστικές σεκάνς που την καθιστούν κατά τη γνώμη μου ένα μοναδικό κινηματογραφικό δοκίμιο με βαθιά ανατρεπτικό περιεχόμενο…Αν προτιμάτε απλά μια σκηνή μικρής διάρκειας, δείτε το σχετικό μικρό βίντεο με τον τουρτοπόλεμο που επισυνάπτεται εδώ…Το αριστουργηματικό αυτό απόσπασμα διαθέτει ένα εξαιρετικό βάθος, γιατί κατά την άποψή μου χρησιμοποιεί αγνά υλικά ζαχαροπλαστικής για την κήρυξη ενός αδιέξοδου πολέμου που φαίνεται να μην οδηγεί πουθενά αλλά όμως ξεσπά…Ο συμβολισμός εδώ ολοφάνερα αναφέρεται στη βία που μπορεί να αντιπροσωπεύει ακόμη και το πέταγμα μιας γλυκιάς τούρτας στο πρόσωπο κάποιου ,στηλιτεύοντας στο βάθος αυτή την εκδήλωση ατομικής ή ομαδικής παράκρουσης που δείχνει πόσο άσχημα μπορεί να εξελιχθεί η υποκατάσταση της λογικής από το κράτος των ενστίκτων…  

Στην πρώτη ταινία όπως και σε πολλές άλλες του Θανάση Βέγγου, το τέλος της λογικής έχει επέλθει από νωρίς (κάθε συζήτηση περιττεύει) και όσα διαδραματίζονται στη διάρκεια της αφήγησης, μόνο με τη σημερινή θριαμβευτική κυριαρχία του ανορθολογισμού μπορούν να συγκριθούν. Με μια ουσιαστική διαφορά όμως. Στην ταινία του Θανάση Βέγγου, όλα κινούνται έξω από κάθε διανοητικό συνειρμό καθώς η ολοκληρωτική απώλεια κριτηρίων για την εξέλιξη της δράσης μετατρέπει την οποιαδήποτε νομοτελειακή πρόβλεψη σε ανέκδοτο, ενώ στη δική μας πραγματικότητα σήμερα συμβαίνουν όλα με ένα ακριβώς αντίστοιχο αλλά ανεστραμμένο τρόπο! Είναι δηλαδή τέτοιος ο κατακλυσμός ρυθμίσεων και αυθαιρεσίας των παράλογων μηχανισμών-υπερεθνικής εμβέλειας-  που παρακολουθούμε να παρασέρνουν τα πάντα στο πέρασμά τους με τόση ένταση, που εκ των πραγμάτων συμπεραίνει κανείς πως προέρχονται από την άνευ όρων παράδοσή των πάντων στη μονότροπη «θεολογία» των αγορών και τον εκμαυλιστικό «θεαματικό» μας  καταναγκασμό που ολοένα και διερύνεται…Αποτελούν έτσι,όσα ενδεείς παρακολουθούμε ,το προανάκρουσμα της απόλυτης και ευδιάκριτης κατάρρευσης όλων των εσωτερικών αντινομιών και της εύθραυστης συνοχής του επικαιρικού εποικοδομήματος που ποτέ του δεν διέθετε απλές αιτιώδεις σχέσεις βασισμένες στις ανθρώπινες αξίες και τη λογική…Η ζωή μας όμως δεν είναι ταινία του Βέγγου που γυρίστηκε για να φέρνει το γέλιο, είναι η πραγματική συνθήκη της ύπαρξης και του κοινού μας βίου που όσο περνά ο καιρός μοιάζει να εξελίσσεται σε μια διαρκή σκηνοθετημένη και διευθετημένη καρικατούρα που καλύπτει όλη τη γκάμα από τη φάρσα ίσαμε – και κυρίως- το δράμα…

«Αν ο πλούτος ήταν αποτέλεσμα της εργασίας όλοι οι εργαζόμενοι θα ήταν πλούσιοι…» διαπίστωνε πρόωρα ο ουτοπιστής του 19ου αιώνα Πιερ Ζοζέφ Προυντόν* και ο 20ος αιώνας ήρθε με πολλούς και εφιαλτικούς στις περισσότερες περιπτώσεις τρόπους να διαψεύσει κάθε σχετική αυταπάτη εκείνων που πίστεψαν σε ένα δικαιότερο κόσμο. Στη σχολή των πρακτόρων της ταινίας Θου-Βου «..η σωματική δύναμη και οι καλογυμνασμένοι μύς αρκούν για να γίνει κανείς καλός πράκτορας, οπότε τύφλα να΄ χει κάθε εγκεφαλική δραστηριότητα που μας εξοπλίζει και με τα επιχειρήματα της λογικής!»…Βαράτε στο ψαχνό και μη σκέφτεστε!… Ή για να θυμηθώ τον πρώτο διδάξαντα, τον ναζί υπουργό προπαγάνδας Γιόζεφ Γκαίμπελς, «…όταν ακούτε τη λέξη κουλτούρα να τραβάτε περίστροφο» ....(!) 

Ο Θανάσης Βέγγος έφυγε από κοντά μας και αυτό αποτελεί ένα μεγάλο πλήγμα στους ανθρώπους εκείνους που έχουν ακόμη σχέση ή υπερασπίζονται -έστω- τη σοβαρότητα στον Τόπο μας…Έμειναν πίσω και κανονίζουν δυστυχώς σε πολλά επίπεδα τις εξελίξεις, στρατιές φαιδρών και επικίνδυνων -ίσως μοιραίων- που την ώρα που δοκιμάζεται η αντοχή των πολλών και η ελάχιστη αξιοπιστία που μας απόμεινε, προσφεύγουν σε διαδικασίες που θα τους εξασφαλίσουν κι άλλα έσοδα, αναδιανέμοντας ακόμη περισσότερο προς όφελός τους βέβαια, το υστέρημα όλων των άλλων…Αιδώς Αργείοι!

Τη συγκλονιστική απάντηση την πήραν σήμερα από την οικογένεια του Θ.Β. που «…αρνήθηκε να γίνει η κηδεία του με δημόσια δαπάνη»(! )…Υπάρχει πάντα κάτι να μας θυμίζει με φωναχτό τρόπο πως η κρίση είναι κυρίως ηθική, δηλαδή πολιτική και πολιτισμική και πως αν πραγματικά θέλουμε να επαναδιατυπώσουμε τις άθλιες όψεις των πραγμάτων και κυρίως των σχέσεών μας, πρέπει να ανακαλύψουμε από την αρχή τη συλλογικότητα που χάσαμε μέσα στην πολλή έγνοια μιας μονότροπης και εγωιστικής βόλεψης, λίγο ή πολύ αυτό δεν έχει σημασία καθώς δεν εξαιρεί κανένα μας…Και βέβαια να αφυπνιστούμε και να συμμετέχουμε, προτείνοντας λύσεις με θετικό τρόπο και επιβάλλοντας τα αυτονόητα. Δηλαδή τις οικουμενικές ανθρώπινες αξίες και την κοινή μας δέσμευση για μια δίκαιη κοινωνία , με ένα ανοικτό βλέμμα προς όλους…  

Odyss, 5.05.2011

Σημειώσεις:

*Πιερ Ζοζέφ Προυντόν, Γάλλος στοχαστής (1809-1865)
 «Δικαιοσύνη είναι ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, που εκδηλώνεται αυτόματα και 
  εξασφαλίζεται αμοιβαία», είναι μια από τις πιο γνωστές αποστροφές του.