21.11.09

ANTΩΝΗΣ ΝΟΥΚΑΚΗΣ & ΜΠΟΥΚΗ ΜΠΑΜΠΑΛΟΥ

H ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ *

O μετασχηματισμός μιας επίμονης διανοητικής και
συνθετικής επεξεργασίας σε δυναμική εικόνα μιας
γοητευτικήςποιητικής αστυγραφίας στο έργο του
Αντώνη Νουκάκη και της Μπούκης Μπαμπάλου**

Η παραγωγή ενός δημόσιου θεάτρου συμβάντων-πυκνωτή
σωματικής και ιστορικής μνήμης ως προαπατούμενο της
μετάβασης σε ένα διαφορετικό τοπίο αστικών εμπειριών
της συλλογικότητας και του κοινού μας βίου

Μαχητικές σκέψεις με αφορμή την «ξενάγηση» της Μπούκης
και του Αντώνη στο φιλόξενο «εργοτάξιο αισθημάτων
για την αρχιτεκτονική»- και όχι μόνο- του ΚΑΜ***
στα Χανιά στις 21.10.2009


ΚΑΜ,Χανιά,21.10.09/φωτο. Οdyss
Τετάρτη 21.10.2009. Πριν από ένα μήνα ακριβώς. Χανιά. Η οικεία φιγούρα της καθηγήτριας (μου) Μπούκης Μπαμπάλου και το ευγενικό χαμόγελο του συντρόφου της (στη ζωή και το γιαπί) Αντώνη Νουκάκη (συμπατριώτης κι αυτός από τα ρεθυμνιώτικα) μας υποδέχονται στη σπειροειδή ανέλιξη που οδηγεί με διαδοχικές μεταβάσεις στον κεντρικό χώρο του ΚΑΜ, το πέρασμα από την εμπειρία της αυλής στο προσκήνιο γεγονότων, όπου τώρα και πολλά χρόνια ο Δημήτρης Αντωνακάκης μας δίνει το μίτο για μια περιδιάβαση στα τοπία μιας Αρχιτεκτονικής που ποτέ δεν δίστασε να μιλήσει ανοιχτά για τις αφετηρίες, τις καταγωγές, την καταστατική της σχέση με τον κόσμο και την εξέλιξη του όλου γεγονότος της ύπαρξης…Και της μνήμης…

Υποδοχή, έκθεση και ξεναγήσεις, βήμα λόγου και διαλόγου στο υπερώο- συμβολικό και κυριολεκτικό επιστέγασμα στο παλίμψηστο της πιο σημαντικής και επίπονα συγκροτημένης περιφερειακά (ναι, έτσι είναι!) πρότασης για τον Πολιτισμό-ως ανοικτό ενδεχόμενο της όποιας αρχιτεκτονικής περιήγησης, προσέγγισης και οπτικής…

Μια έκθεση των δυο Αρχιτεκτόνων, σύντομη αναφορά και περιδιάβαση σε ένα επικαιρικό μόνο τμήμα από ένα μεγάλο απόθεμα διαγωνισμών, ιδεών προτάσεων και παρεμβάσεων υλοποιημένων στο χώρο, μια εκτεταμένη και αστείρευτη συμπαράθεση σχεδίων, ποιητικών σχολιασμών, εικονογραφήσεων του ορατού και του άρρητου, βλεμμάτων και αναλύσεων, ιστορικών ξεναγήσεων και ανασύστασης του μεγάλου τοπίου της μνήμης που εκείνη μόνο μας προστατεύει από την αφάνεια της λήθης, γραπτών και σχεδιαστικών περιγραφών και αποκαταστάσεων του δημόσιου χώρου ως τόπου διατύπωσης των μύχιων κοινών μας προτιμήσεων…Και αυτά μόνο ένα μικρό μέρος από τη μεγάλη βιωματική τοιχογραφία με τις εκατοντάδες ψηφίδες που ο χρόνος μερικές φορές άφησε να ατονήσουν κι άλλες φορές να λάμψουν και να φωτίσουν με τα χρώματά τους διαβάτες και χρήστες και περαστικούς και φίλους και συλλέκτες εμπειριών για τη δημοσιά και τις αυλές και τα μέρη που οδηγούν τα κοινά μας βήματα όταν είμαστε έξω από τα σπίτια μας …Εκεί που ο δημόσιος λόγος και ο δημόσιος χώρος αδιαίρετα διαμορφώνουν την Ιστορία του βίου και το σπαραγμό της ύπαρξης…

Ό, τι και να πω και να γράψω για το έργο της Μπούκης και του Αντώνη θαρρώ πως δεν είναι αρκετό…Υπάρχει και ο φόβος πως μπορεί να μην είμαι αμερόληπτος…Θυμάμαι τη Μπούκη στα χρόνια των σπουδών στην Αρχιτεκτονική της Αθήνας, να μας ξεναγεί με σχεδόν τρυφερό τρόπο και τη χαρακτηριστική εκείνη κίνηση των χεριών της που μου θύμιζε μια ανεξάντλητη νεροσυρμή σαν εκείνη που οδηγεί τη δημιουργική δίνη και δίνει πνοή στις ζωντανές υπάρξεις μέσα στο νερό,τη θυμούμαι λοιπόν να προσπαθεί σε μας ένα σμάρι παιδιών -με την ταραχοποιό νιότη να κυριαρχεί και να μας κατευθύνει- να αρθρώσει ένα λόγο πυκνό και μεστό, να μας κινητοποιήσει σε μια διαρκή αναζήτηση, να μας δείξει πως η αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο ένας κόσμος συμβάσεων και σχεδίων και ένα καρτεσιανό αυστηρά δομημένο πρωτόκολλο, αλλά έχει να κάνει κυρίως με την έμπνευση και τη γνώση που κινούνται οδηγημένες από την ίδια τη συνείδηση , την πιο ουσιαστική και αφανή συνάμα πλευρά της προσωπικής μας κατάστασης και κατάκτησης…Τότε θυμάμαι πως διάβαζα το βιβλίο του Gaston Bachelard «Η ποιητική του χώρου»(εκδόσεις Χατζηνικολή) που μας είχε συστήσει η ίδια και όλα αυτά και πολλά άλλα τα θυμήθηκα όταν έσβησαν τα φώτα στη αίθουσα και φωτίστηκε η ματιά από την εξαιρετική αφήγηση που άρχισε να ξεδιπλώνεται από τους δυο σημαντικούς Αρχιτέκτονες και Πολίτες και σκεπτόμενους ευαίσθητους δέκτες και πομπούς -θα επέμενα ιδιαίτερα και πάλι με το φόβο να μην με θεωρήσετε αντικειμενικό-μιας βαθιάς και επίμονης διανοητικής και συνθετικής επεξεργασίας που δεν αργεί να ασκήσει πάνω στον καθένα μια ολοφάνερη γοητεία…

Αθήνα, διαμορφώσεις στου Φιλοπάππου με διευθετημένες διαδρομές και αδιόρατα περιγράμματα και εγκεφαλικά σχεδόν περάσματα, σαν μια απόπειρα διαλόγου μιας διανοητικής «ζώνης» (που μου ανακαλεί τον «Στάλκερ» του Ταρκόφσκι) πάνω στην ιεραρχική σκληρότητα του φυσικού βράχου και μετά στο Κρουταλιώτικο φαράγγι στην Κρήτη με την σπονδυλωτή και εξελισσόμενη αφήγηση της διαδρομής και της κατάδυσης στο τοπίο να παρακολουθεί οργανικά και να σκεπάζει σαν βελούδο τους τραχείς βράχους και τις ξηρικές πλαγιές με τις ανακατεμένες μυρωδιές από τα μάγματα της γης και την ανθοφορία της μεθυστικής κρητικής χλωρίδας…

Φιλοπάππου,Αθήνα
εικ.1/σχέδιο γενικής διάταξης
ει.2,3,/φωτογραφίες μετά την ολοκλήρωση

Κρουταλιώτικο φαράγγι στην Κρήτη
εικ.4/ μακέτα
εικ.5/φωτογραφία από το δρόμο
Και μετά στη Βηρυτό και την «πλατεία των μαρτύρων» και της ατέρμονης μνήμης των σπαραγμάτων και του νερού και της θάλασσας και της πίστης που είναι διάχυτη μέσα από τους παρακείμενους τόπους λατρείας και την ίδια την πόλη που προσπαθεί να ανασάνει ξανά μετά την αγωνία της συνάντησης με τον πόνο και το αίμα και τη δήωση και τον αφανισμό της αστικής της ζωής…Και το Ρέθυμνο με τις χαράξεις και την αναγεννησιακή του αύρα ακόμη να εκπέμπει στο σώμα της πανέμορφης πόλης που λες κι είναι νωχελικά απλωμένη στην αμμουδερή παραλία, το πιο βαθύ ίχνος μιας αρχοντιάς και μιας αξεπέραστης αστικής παράδοσης που συνεχίζεται μέσα από τις νέες διηγήσεις του δημόσιου χώρου που οργανώνουν οι Αρχιτέκτονες από τη μια άκρη της πόλης ίσαμε την άλλη εκεί που μια πίστα για σκεητμπορντ κλείνει το μάτι στη νεολαία και την ίδια στιγμή λίγο πιο εκεί οι ακατάλυτοι ιζηματογενείς βράχοι σε υποδέχονται μέσα από το φυσικό γεωμορφολογικό τους έπος που αποτελεί κι αυτό πια ένα μικρό μέρος της νέας περιαστικής αφήγησης…


Βηρυτός και Πλατεία Μαρτύρων (α΄βραβείο διεθνούς διαγ.)
εικ. 6/Βηρυτός, φωτο. Gabriele Basilico,1991
εικ.7/ Χώρος Πλατείας Μαρτύρων (σημερινή κατάσταση)
εικ.8,9,10/ Η βραβευμένη πρόταση (Α.Νουκάκης-Μ.Μπαμπάλου)
Ρέθυμνο/Αναπλάσεις
εικ.11,12 /Μακέτες
Και στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού με επάλληλες κατευθύνσεις και φορές και πτήσεις και εφόδους στον ουρανό που στοιχειώνουν τη μνήμη και καθοδηγούν την έμπνευση και αναλυτικά και συνθετικά και στο τέλος αφήνουν να προσγειωθεί μια γοητευτική γεωμετρική χάραξη που μου φέρνει στο νου τις πρωτόλειες γραμμές και τις ατέρμονες συντμήσεις και αποκλίσεις της κονστουκτιβιστικής πρωτοπορίας που σχημάτισε ανεξίτηλα τις οδεύσεις της με όχημα μια ατέλειωτη πτήση στο άπειρο, την ώρα που κτίζονταν οι ουτοπίες και μια νέα συνείδηση οδηγούσε ψηλά τους ανθρώπους που λες και θέλουν να ζουν συνέχεια το μύθο του Ίκαρου, την προσδοκία, τη φόρα και τη φυγή προς τα πάνω και το δράμα της πτώσης για να υπάρξει μετά μια καινούρια έφοδος και ο κόσμος να προχωρήσει ξανά…

Αθήνα, Παλιό αεροδόμιο Ελληνικού
εικ.13,14/Το β΄βραβείο του σχετικού διαγωνισμού-Σχέδια
Και μαζί οι μικρές πλατείες στα περίχωρα των Χανίων με τα δέντρα και τα φράγματα στη βουή του δρόμου και τα μικρά ανασηκώματα του χώματος για να δείχνουν τη γη αναδιπλωμένη και παρούσα και η απίστευτη ανασύσταση μιας ιερής πορείας μέσα από τις ατραπούς του «δημόσιου σήματος» στη Θεσσαλονίκη εκεί που κοίτεται ολόκληρη η ανθρώπινη μοίρα ευλαβικά για τους πολλούς και μνημονικά και κυριολεκτικά για όλους να διατυπώνει την αιωνιότητα και τη ματαιότητα της -και των πάντων- συνάμα όπως ρηματικά ξεκινά ο «Εκκλησιαστής»****, θα πρόσθετα εγώ σαν μικρό ιντερμέδιο επίγνωσης μετά από τούτο το μικρό παραλήρημα…

Μικροί δημόσιοι χώροι σε οικισμούς των Χανίων
εικ.15,16/Σχέδια γενικής διάταξης

Θεσσαλονίκη,Καλαμαριά
εικ.17,18/Η πρόταση νέας οργάνωσης της περιοχής των κοιμητηρίων
Ο δημόσιος λόγος της Μπούκης και του Αντώνη για το δημόσιο χώρο…Το μοναδικό χώρο που μπορεί να αποτελεί το δοχείο της κοινής μας ζωής θα έλεγα παραβολικά και συμπληρώνοντας την εμβληματική διατύπωση του ΄Αρη Κωνσταντινίδη για την ιδιωτική κατοικία*****, το χώρο της αποκλειστικής μας προτίμησης, κρυφό μερικές φορές και απροσπέλαστο και σεβαστό και απαραβίαστο θα υπογράμμιζα εγώ, μόνο που είναι ου-τόπος για τη Ιστορία καθώς εκείνη εξελίσσεται και γράφεται στα κοινά θέατρα και τα αμφιθέατρα και τα προσκήνια και τα τοπία και τις δημοσιές και τους δρόμους και τις πλατείες που αποτελούν την αστική μας αφήγηση και τους ανοικτούς χώρους του κοινού μας βίου…Και της συλλογικότητας θα πρόσθετα εδώ, εκείνης που υπερασπίστηκαν με το έργο τους –πολλές φορές με ουτοπικό τρόπο- φιλόσοφοι και καλλιτέχνες και διανοητές και αρχιτέκτονες και οραματιστές και αλαφροϊσκιωτοι και επαναστάτες και «αιρετικοί» και παραβάτες και τραγικοί αυτόχειρες και ποιητές και εμπνευσμένοι διανοούμενοι και χιλιάδες ανώνυμοι και αφανείς – ναι και υπέρ αυτών ο Λόγος- που απέδειξαν ο καθένας με τον τρόπο του –και αυτό είναι ένα κοινό δίδαγμα και για τους Αρχιτέκτονες- πως ο Λόγος έχει τη δύναμη να επαναθεμελιώνει κάθε μέρα ηθικά τον κόσμο μας******, που χρειάζεται και τη Γνώση στην υπηρεσία της επανάστασης (όπως έγραψε και ο Βάλτερ Μπένζαμιν) αλλά και τους ποιητές για την έφοδο στον ουρανό (σαν το τραγικό Βλαδίμηρο Μαγιακόφσκι)…

Η ανεξάντλητη δημιουργική κατάθεση του Αντώνη και της Μπούκης για την οργάνωση του δημόσιου χώρου αποτελεί μια καταστατική, οργανική περίπτωση για τα δεδομένα του Τόπου μας και του κόσμου σήμερα…Βαδίζοντας μαζί με στιβαρότητα και συνέπεια και άκρατη επιμονή και ευαισθησία και τρυφερότητα μαζί ανάμεικτη με τον πιο βαθύ λογισμό μας έχουν δώσει μοναδικά δείγματα γραφής διδάσκοντας πολλές γενιές νέων Αρχιτεκτόνων…Θέλω να τους αφιερώσω μόνο λίγους στίχους του Τζελαλαντίν Ρουμί, γιατί έτσι τέλειωσα και εκείνη τη μέρα τη μικρή μου τοποθέτηση στο τέλος της γοητευτικής παρουσίασής τους…

Δίχως αγάπη
όλη η λατρεία είναι ένα ασήκωτο βάρος,
ο χορός αγγαρεία,
η μουσική σκέτος θόρυβος.

Ναι. Όλη η βροχή τ΄ουρανού πέφτει στη θάλασσα
μα δίχως αγάπη
ούτε μια σταγόνα δεν γίνεται μαργαριτάρι.

(Τ.Ρουμί, «Ο αγαπημένος»,Εκδόσεις Αρμός, μετάφρ. Καδιώς Κολύμβα)

Οdyss,21.11.2009

Σημειώσεις:

* : Μια διασταλτική αναφορά στον τίτλο του περίφημου βιβλίου «Η ποιητική του χώρου»
του Gaston Bachelard (εκδόσεις Χατζηνικολή, a΄έκδοση 1982)

**:Aρχιτέκτονες με γραφείο μελετών στην Αθήνα. Έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον αστικό σχεδιασμό και τα έργα τους έχουν βραβευθεί επανειλημμένα σε ελληνικούς και διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Η Μπούκη είναι καθηγήτρια Αρχιτεκτονικών συνθέσεων στην Αρχιτεκτονική σχολή του ΕΜΠ στην Αθήνα.

***:Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου στα Χανιά, με καλλιτεχνικό διευθυντή το γνωστό Αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη.

****: «Ματαιότης ματαιοτήτων τα πάντα ω ματαιότης…».Η εισαγωγή του «Εκκλησιαστή» από τη Βίβλο.

*****: «Το σπίτι είναι δοχείο ζωής».Η γνωστή διατύπωση του Άρη Κωνσταντινίδη(1913-1993), ενός από τους σημαντικότερους ΄Ελληνες αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα.

******: Από αυνέντευξη της γνωστής ψυχαναλύτριας, γλωσσολόγου και καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο Paris VII, Τζούλια Κρίστεβα στην εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Κυριακή,22-10-2006)