27.12.10

ΛΟΓΟΣ ΟΥΣΙΑΣ_ΒΛΕΜΜΑ ΑΝΟΙΚΤΟ

Το Δεκέμβριο του 2009, είχα αναδημοσιεύσει ένα κείμενο της Νavi Pillay με θέμα «Σεβασμός στη διαφορετικότητα». H Navi Pillay δεν είναι μια τυχαία περίπτωση. Είναι η ύπατη αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μια θέση που δεν είναι βέβαια για να κάνει μια κυρία καριέρα και πολύ περισσότερο βέβαια δεν προσφέρεται για καμιά χλιδή και επίδειξη. Ο λόγος της και η στάση της μετρά, κυριολεκτικά και συμβολικά, ιδιαίτερα σήμερα που η ρητορεία της κρίσης που έχει απλωθεί παντού, έχει την τάση να υπερκαλύπτει και να εξαφανίζει κάτω από χιλιάδες ψέματα ή την αδιαφορία σε πολλές περιπτώσεις, υπαρκτά και άλυτα ζητήματα που αφορούν τους πολλούς και την καθημερινή τους δύσκολη ή τραγική σε ακραίες περιπτώσεις συνθήκη.


Τα τεράστια προβλήματα της πείνας και της δυστυχίας που υπάρχει στον κόσμο, σπάνια καταφέρνουν να συγκινήσουν την αθεράπευτη καταναλωτική και ευδαιμονική μανία που απλώνεται σαν γάγγραινα και κυρίαρχες αξίες που συντηρούνται πια από τους μύθους των κάθε λογής υλικών σκουπιδιών που έχουμε την τάση να συσσωρεύουμε είναι εκείνες της συναλλαγής και του κέρδους που με ιδιαίτερη επιμέλεια μας διδάσκει ο τεράστιος χρηματοπιστωτικός κλοιός του παγκόσμιου χωριού που διαρκώς μας περισφίγγει. Με τον τρόπο αυτό καταφέραμε να επιβάλουμε ένα παράδειγμα που χαρακτηρίζεται από μια τρομακτική μονομέρεια και ακούγεται δυσνόητη ή και ουτοπική κάθε οπτική που δίνει προτεραιότητα στην αναζήτηση ενός νοήματος προσανατολισμένου στην ηθική, δηλαδή την πολιτική και πολιτισμική διάσταση της ανθρώπινης διαπραγμάτευσης. Οι σελίδες των εφημερίδων έχουν χρωματιστεί πια πορτοκαλί (οικονομικές δηλαδή) και όλη η ρητορική των σπουδαιοφανών κενολόγων κάθε λογής εξαντλείται σε περισπούδαστες αναλύσεις νέων «προϊόντων» που μπορούν με ακρίβεια ελάχιστοι να κατανοήσουν.

Την ίδια ώρα, άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη βιώνουν συμπεριφορές και στάσεις που δεν τιμούν την ανθρώπινη ιδιότητα, βιώνουν κάθε λογής αποκλεισμούς αρθρωμένους με μεσαιωνικού τύπου επιχειρήματα, διώκονται, καταδικάζονται, φυλακίζονται και πολλές φορές εκτελούνται στο όνομα διακρίσεων που σχετίζονται με φυλές, θρησκείες, ιδεολογίες και πεποιθήσεις, ιδιαίτερους προσωπικούς και σεξουαλικούς ακόμη προσανατολισμούς. Στη Κίνα κρατείται φυλακισμένος ο φετινός κάτοχος του Νομπέλ Ειρήνης Λιου Σιαομπό, για «υπονόμευση» του καθεστώτος της αχανούς χώρας με το 1,5 δις πληθυσμό, στην Κούβα του Τσε και της πλατείας της χαμένης επανάστασης οι φυλακισμένοι αντιφρονούντες καταφεύγουν σε διαρκείς απεργίες πείνας για να καταφέρουν να πουν τη γνώμη τους κάποτε, στην Ευρώπη, με το θετικότερο ίσως δημοκρατικό κεκτημένο που ισχύει από τη συνθήκη του Άμστερνταμ το 1992 και παρά τη σαφή πρόβλεψη που αποτρέπει όλα τα παραπάνω τον προηγούμενο Αύγουστο όλοι γίναμε μάρτυρες μιας κυνικής αντιμετώπισης των Ρομά από τη γαλλική κυβέρνηση. Τη στάση αυτή στηλίτευσε τότε ιδιαίτερα και η ύπατη αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Στη σημερινή εφημερίδα Ελευθεροτυπία, διάβασα ένα τελευταίο κείμενό της που θεωρώ πως είναι από τα πιο σημαντικά της φετινής χρονιάς καθώς αναφέρεται στα ζητήματα της ομοφοβικής συμπεριφοράς αλλά και της απύθμενης υποκρισίας που κυρίως τη συντηρεί και την υποθάλπει, μιλώντας απερίφραστα και χωρίς να στρογγυλεύει τα λόγια της για όλη εκείνη την αθλιότητα που χαρακτηρίζει το σημερινό νομικό καθεστώς σε πολλές χώρες αλλά και για την ανάγκη αλλαγής της κυρίαρχης συλλογικής στάσης πάνω στα σχετικά ζητήματα με την ουσιώδη συμβολή των πολιτών του κόσμου που έχουν ένα ανοικτό βλέμμα προς όλους.

Οdyss, 27.12.2010

Ομοφοβική βία, εγκληματική σιωπή και προκατάληψη
Άρθρο της NAVI PILLAY*

Ο Σεθ Γουόλς ήταν δεκατριών ετών όταν τον περασμένο Σεπτέμβριο κρεμάστηκε στον κήπο του σπιτιού του στο Τεχατσάπι της Καλιφόρνιας. Πριν πάρει την τραγική αυτή απόφαση, είχε υποστεί για χρόνια τις ομοφοβικές προσβολές και βρισιές των συνομήλικών του στο σχολείο και τη γειτονιά του. Ο Σεθ ήταν ένα από τα έξι έφηβα αγόρια στις ΗΠΑ που αυτοκτόνησαν μόνο τον περασμένο Σεπτέμβριο, αφού υπέφεραν στα χέρια ομοφοβικών νταήδων.

Τις τελευταίες εβδομάδες έχει σημειωθεί αύξηση των επιθέσεων εναντίον ατόμων που θεωρήθηκαν γκέι, λεσβίες, αμφιφυλόφιλοι ή διεμφυλικοί. Στις 10 Οκτωβρίου στο Βελιγράδι, μια ομάδα διαδηλωτών εκτόξευσαν ύβρεις, βόμβες μολότοφ και αναισθησιογόνα κατά μιας ειρηνικής παρέλασης ομοφυλόφιλης υπερηφάνειας, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό 150 ατόμων. Στις 3 Οκτωβρίου στη Νέα Υόρκη, τρεις νεαροί άνδρες, που πιστεύεται ότι ήταν ομοφυλόφιλοι, απήχθησαν και μεταφέρθηκαν σε ένα άδειο διαμέρισμα στο Μπρονξ όπου υποβλήθηκαν σε φρικτά βασανιστήρια. Στη Νότια Αφρική, μια μεγάλη διαδήλωση στο Σοβέτο ανέδειξε τη διαδεδομένη πρακτική των βιασμών των λεσβιών, την οποία οι δράστες συχνά προσπαθούν να δικαιολογήσουν ως μια προσπάθεια «διόρθωσης» της σεξουαλικότητας των θυμάτων.

Η ομοφοβία, όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, υπάρχει σε διαφορετικό βαθμό σε όλες τις κοινωνίες. Καθημερινά, σε κάθε χώρα, άνθρωποι διώκονται, διασύρονται, δέχονται βίαιες επιθέσεις ή ακόμη και δολοφονούνται εξαιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού και του φύλου τους. Συγκεκαλυμμένη ή απροκάλυπτη, η ομοφοβική βία προκαλεί μεγάλα δεινά που συχνά καλύπτονται από ένα πέπλο σιωπής.

Είναι καιρός να υψώσουμε τη φωνή μας. Αν και την ευθύνη για τα εγκλήματα μίσους φέρουν οι ίδιοι οι δράστες, έχουμε όλοι καθήκον να καταπολεμήσουμε τη μισαλλοδοξία και την προκατάληψη και να απαιτήσουμε την τιμωρία των ενόχων. Πρώτη προτεραιότητα είναι να πιέσουμε για την καθολική αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας. Σε περισσότερες από 70 χώρες, υπάρχουν άτομα που αντιμετωπίζουν ποινικές κυρώσεις εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Οι σχετικοί νόμοι εκθέτουν τα άτομα αυτά στον διαρκή κίνδυνο σύλληψης, κράτησης και σε ορισμένες περιπτώσεις στον κίνδυνο των βασανιστηρίων ή ακόμα και της εκτέλεσης. Διαιωνίζεται επίσης ο στιγματισμός και δημιουργείται ένα κλίμα μισαλλοδοξίας και βίας.

Ωστόσο, η αποποινικοποίηση είναι μόνο το πρώτο βήμα. Γνωρίζουμε ότι και στις χώρες όπου έχουν καταργηθεί οι ποινικές κυρώσεις, απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για την καταπολέμηση των διακρίσεων και της ομοφοβίας. Και εδώ, όλοι έχουμε ένα ρόλο να διαδραματίσουμε, ιδίως όσοι κατέχουμε θέσεις εξουσίας και επιρροής. Οι πολιτικοί, οι τοπικοί ηγέτες, οι εκπαιδευτικοί και οι δημοσιογράφοι.

Δυστυχώς, αυτοί που θα έπρεπε να ασκούν την επιρροή τους για την προώθηση της ανεκτικότητας κάνουν πολύ συχνά ακριβώς το αντίθετο, ενισχύοντας τις λαϊκές προκαταλήψεις. Στην Ουγκάντα, για παράδειγμα, όπου η βία με κριτήριο τον σεξουαλικό προσανατολισμό είναι συνήθης και οι ακτιβιστές των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων αντιμετωπίζουν διωγμούς και συλλήψεις, μια εφημερίδα «ξεφώνισε» στο πρωτοσέλιδό της εκατό Ουγκαντέζους τους οποίους η εφημερίδα χαρακτήρισε γκέι ή λεσβίες. Οι φωτογραφίες τους δημοσιεύθηκαν με τίτλο «Κρεμάστε τους». Είναι καιρός να πούμε ότι αυτό το είδος δημοσιογραφίας δεν είναι τίποτε άλλο παρά υποκίνηση σε μίσος και βία.

Μίλησα πρόσφατα στη Γενεύη σε μια εκδήλωση για την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, που χρηματοδοτήθηκε από δεκατέσσερις χώρες της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής, της Νότιας Αμερικής και της Ασίας. Σε ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα, ο αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου μίλησε με πάθος για τα διδάγματα του απαρτχάιντ και τα ίσα δικαιώματα για όλους.

«Κάθε φορά που μια ομάδα ανθρώπων αντιμετωπίζεται ως κατώτερη, το μίσος και η μισαλλοδοξία θριαμβεύουν», είπε. Δεν χρειάζεται να υπάρξουν περισσότεροι θάνατοι και ξυλοδαρμοί για να πεισθούμε ότι έχει δίκιο. Είναι στο χέρι όλων να απαιτήσουμε την ισότητα για όλους τους συνανθρώπους μας, ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή το φύλο τους.

* ΄Υπατη αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
    Το άρθρο της φιλοξενήθηκε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ στις 27.12.2010

23.12.10

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗΣ

ΙΝ ΜΕΜΟΡΙΑΜ*
Στον ιχνευτή του σκεύους του Χρόνου…



Σπουδαίο είναι εκείνο που μπορεί να σε κινητοποιεί. Να σε μεταμορφώνει. Να σε αφήνει να πορεύεσαι με όνειρα την ώρα που η λογική αλλιώς σε κατευθύνει. Να σε γοητεύει και να αφυπνίζει την έμπνευσή σου. Να επαναθεμελιώνει τη διάρκεια των αυτονόητων συνειρμών της ύπαρξης. Να σε συμφιλιώνει με το πεπερασμένο, δείχνοντάς σου τα αφανή όρια της αιωνιότητας. Να σε κάνει να καταδύεσαι στο βάθος των πραγμάτων και να αναζητάς την ουσία που διαρκεί και αντέχει στο χρόνο…

Διάβασα τα βιβλία του Γιάννη Σακελλαράκη[1] πριν τον γνωρίσω και με αφύπνισαν με τις πολύπλοκες συνάψεις τους. Με τη βαθιά τους έγνοια για την άλλη –αθέατη- όψη των πραγμάτων που συνορεύει με την αληθινή τους ουσία. Τα ξαναδιάβασα όταν μοίρα κοινή το θέλησε να συναντηθούμε φέτος στις αρχές του χρόνου για μια μελέτη του Δήμου Ανωγείων στον αρχαιολογικό χώρο της Ζωμίνθου, πάνω στον Ψηλορείτη. Εκεί που αυτός και η Έφη Σακελλαράκη, ανέσκαψαν για χρόνια με σεβασμό στο τελευταίο χαλίκι αυτής της πανάρχαιας γης και μας αποκάλυψαν το υλικό μιας εποχής που σημάδεψε την Κρήτη, αφήνοντας από την ανατολική εσχατιά της Ζάκρου, ίσαμε τις Αρχάνες και τον Ψηλορείτη τα ακατάλυτα σημάδια μιας διαδρομής τόπων κι ανθρώπων που στα χρόνια εκείνα ορίζανε μόνο οι αυτονόητες καθημερινές ανάγκες και η κοινή συνθήκη της συνύπαρξης με τη φύση.

Τώρα πιο πρόσφατα ξαναδιαβάζοντάς τα ταράχτηκα ακόμη πιο πολύ. Γιατί ο σπουδαίος αυτός αρχαιολόγος και άνθρωπος, δεν έκανε τίποτα άλλο στη ζωή παρά να αναζητά και να ανακαλύπτει αυτό που είχε κτισμένο με χιλιάδες ψηφίδες μέσα του. Την ανεπιτήδευτη, καθαρή σαν κρύσταλλο και βαθιά ουμανιστική του ματιά που κατάφερε με πολύ κόπο και χωρίς καμιά υποχώρηση σε σειρήνες και την ευτελή όψη της πολλής συνάφειας των ανθρώπων να κτίσει κομμάτι - κομμάτι και όταν ο χρόνος όριζε να σκύβει με κουράγιο και απίστευτη επιμονή και να την ξαναφέρνει στο φως της επιφάνειας του κόσμου. Σαν τις λαμπερές τρισχιλιόχρονες ελιές της Ζάκρου[2], σαν τις αιώνιες όρθιες πλάκες που οριοθετούν τις άκρες του τοπίου της Ζωμίνθου εκεί που στέκουν τα μιτάτα της ανασκαφής του Ψηλορείτη, σαν τα υπέροχα σκεύη της μνήμης στο μοναδικής απλότητας και δύναμης μικρό αρχανιώτικο μουσείο που πρόσφερε αυτός και η Έφη ,αντίδωρο ενός πολύχρονου κάματου στη γη με τα λιόδεντρα και τους αρχαίους αμπελώνες.

Το πολύβουο μελίσσι που πίνει νερό από τη γούρνα που απόθεσε στοργικά εκεί ψηλά δίπλα στο χώρο της Ζωμίνθου κτίζοντας με νόημα το περίσσευμα και τους λιθοσωρούς των αρχαίων σπαραγμάτων[3], είναι εκεί από την άνοιξη, την ώρα της ανθοφορίας, ίσαμε το τέλος του καλοκαιριού, θυμίζοντας την ακατάλυτη συνέχεια και τους δεσμούς με τη φυσική ιεραρχία και τη δύναμη της ζωής, που ο αρχαιολόγος σ΄όλο του το βίο σεβάστηκε και υποκλίθηκε μπροστά της. Στην πρώτη μας συνάντηση, στις αρχές του χρόνου, μου εξομολογήθηκε την αγάπη του για τα πρόβατα – τη Βαγγελιώ, τη Μαρίνα, τον Ευθύμη- που τα βάφτιζε και τα μεγάλωνε ο ίδιος και τ΄άφηνε να βόσκουν εκεί δίπλα στις αρχαίες πέτρες του μεγάρου, για να μαρτυρούν την ανέγγιχτη κληρονομιά και τη συνέχεια ενός βίου απαράλλαχτου που ο ίδιος δεν ήθελε καθόλου να διαταράξει…

«Ένδον σκάπτε» έγραφε ο Μάρκος Αυρήλιος και ο Σακελλαράκης μας το θύμιζε, κάνοντας κι ο ίδιος δια βίου μια διαδρομή, διαρκή μαθητεία και κατάδυση σ΄αυτό το «έσω» και μαζί βαθύ τοπίο που υπάρχει άδηλο και χαρακτηρίζει τελικά και όσα ψάχνουμε να βρούμε, αλλά και όσα αληθινά αντιπροσωπεύουμε. Στην κατάθεσή του από τη μακρόχρονη εμπειρία μιας σπουδαίας διαδρομής ως αρχαιολόγου και ανασκαφέα ο Γιάννης Σακελλαράκης ομολογεί πως πολλές φορές έθεσε ο ίδιος όρια στη φανερή βία της έρευνας και της ανακάλυψης, σταματώντας συνειδητά το σκάψιμο και το ανακάτεμα της γης, που τόσο ευλαβικά πολλές φορές απέκρυψε και προστάτεψε από τη σπουδή και τη βουλιμία του βλέμματος, θησαυρούς και προίκα του χρόνου μοναδική, μνημειωμένη με αφανή τρόπο κάτω από χώματα και φερτές ύλες μιας πολύχρονης εναπόθεσης, με δέντρα πολλές φορές να θάλλουν από πάνω, με έργα ανθρώπων νεώτερα να τα επικαλύπτουν και να δίνουν άλλο σχήμα στη ροή των πραγμάτων, στους φυσικούς δρυμούς, στο διάβα της αιωνιότητας…

Συνάντησα το Γιάννη Σακελλαράκη τελευταία φορά στο Μεϊντάνι, την πλατεία στ΄ Ανώγεια το καλοκαίρι μαζί με τη σύντροφο του Έφη. Καθισμένος εκεί που κάποια καλοκαίρια του ΄80, ο Μάνος Χατζιδάκις με το Φίλιππο Ηλιού ,το νεαρό τότε Λουδοβίκο και τους επισκέπτες μιας πρωτόγνωρης πολιτιστικής αφύπνισης -που άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της στη γη του Ψηλορείτη- έκανε τις ατέλειωτες κουβέντες που μας πλούτιζαν, νέους τότε και διψασμένους για κάθε τι φοιτητές. Δυο χρόνια μετά -το 1982- ο Χατζιδάκις εγκαινίαζε με συναυλία του ένα θέατρο αφιερωμένο στη μνήμη του πρόσφατα χαμένου λυράρη και τραγουδιστή του «Μεγάλου μας τσίρκου» και των ριζίτικων τραγουδιών της Κρήτης που κρατούσαν ζωντανές τις συνειδήσεις, του Νίκου Ξυλούρη…

Εκεί λοιπόν, ο Γιάννης Σακελλαράκης, φιγούρα βγαλμένη λες αυτούσια από πίνακα του Γκρέκο ή των Κρητών αγιογράφων μας πρόσφερε καφέ και γαλακτομπούρεκο «θεϊκό» όπως το αποκάλεσε…Τα χαρακτηριστικά του όλο και πιο πολύ μου θύμιζαν γερο βοσκό της Νίδας που ροβόλησε στα πεδινά και μπλέχτηκε με τους γραμματισμένους και τη διανόηση… Λες κι ο πιο σπουδαίος Έλληνας αρχαιολόγος είχε πάρει κάτι από τις αιώνιες κομψές φιγούρες που είναι χαραγμένες στους μινωικούς σφραγιδόλιθους, αγέρωχος κι ευθυτενής σαν «ανθρωπόλιθος» εκεί κοντά στη Ζώμινθο…Θυμήθηκα φιγούρες των παιδικών μου χρόνων, άλλους πραγματικούς βοσκούς από το Καθαρό[4] να μπαινοβγαίνουν με τα βαριά ρασίδια τους και τα χοντρόσολα στιβάνια, αξύριστοι αλλά αναντρανισμένοι να φέρνουνε τον κάματο της μέρας τυλιγμένο στα τουπιά[5] στο πάντα ανοικτό γι΄αυτούς μπακάλικο του δικού μου του πατέρα –του Νικολή του Μαθαιογιώργη[6]- που ήταν κι αυτός στα νιάτα του βοσκός ψηλά στον Περθιανό[7], μέχρι που η μοίρα του τόπου με τα βάσανά της του επέβαλε και του ίδιου να μείνει οριστικά στην Κριτσά, χωρίς ποτέ όμως να σβήσει από μέσα του τη φλόγα και το δέσιμο με όλο αυτό τον κόσμο το βουνίσιο…

Η Ζώμινθος κοντά στ’ Ανώγεια είναι ένας κόσμος που μας μεταφέρει τα υλικά του χρόνου , σκεύος μιας μνήμης ακατάλυτης ενός τοπίου κατοικημένου για χιλιάδες χρόνια από θεούς κι ανθρώπους. Όταν ο Νίκος Καζαντζάκης ευχήθηκε στο νεαρό αρχαιολόγο «..να τον φυλάει ο Θεός της Κρήτης», δεν μπόρεσε να καταλάβει στην αρχή τι αληθινά εννοούσε αυτός ο σπουδαίος γραφιάς και διανοούμενος, μορφή γιγάντια για το νησί και για τον τόπο. Όσο περνούσαν τα χρόνια ο Σακελλαράκης, με καταγωγή από την Κυνουρία, δέθηκε με την κρητική γη, ανασκάπτοντας το παρελθόν της από το φαράγγι των νεκρών με τις ταφές στη Ζάκρο, ίσαμε το νεκροταφείο στο Φουρνί ,το ανάκτορο στις Αρχάνες και τη Ζώμινθο και φέρνοντας στο φως της μέρας πάλι από ολόγιομες ελιές στη Ζάκρο, ίσαμε φοβερές τελετουργίες στα Ανεμόσπηλια και λατρευτικές αποθέσεις στα έγκατα της γης του Ιδαίου Άντρου, αγγίζοντας με την αξίνα και τα χέρια του τα ίχνη της χιλιόχρονης παρουσίας αυτού του ίδιου του Κρηταγενή Θεού, του Δία…Κατάλαβε καθώς μεγάλωνε ποιος ήταν πραγματικά ο Θεός ετούτου του νησιού, γιατί έγινε σιγά σιγά κι αυτός ένα μικρό κομμάτι αυτής της ιερής γης που τόσο την αγάπησε, αναζητώντας με τρυφερότητα σχεδόν να του προσφέρει –και το΄κανε απλόχερα- το σκεύος της πολύχρονης διαδρομής της, σ΄όλες τις στρώσεις της από το βάθος του κόσμου της ανασκαφής ίσαμε και ψηλά εκεί που δροσερό αγέρι χαϊδεύει τις κορυφές στις αιώνιες τρικοκιές8 και μεταφέρει τη γύρη στα κατσοπρίνια και τα ορεινά λουλούδια την ώρα που στον Ψηλορείτη το τελευταίο φως μόλις που αφήνει να διακρίνεται ο όγκος του μινωικού οικοδομήματος στη Ζώμινθο και οι σκιές κάνουν τα χαράκια, τα μιτάτα και τις αρχαιότητες να γίνονται όλα ένα, σαν να ήτανε πάντα εκεί, μέρος του ίδιου απαράλλαχτου τοπίου…

Αυτά τα λίγα λόγια, όψιμη μαρτυρία, στην αγαθή τύχη που το’ φερε να γνωρίσω το Γιάννη Σακελλαράκη στην αρχή αυτής της χρονιάς στ’ Ανώγεια, τα εναποθέτω με βαθιά εκτίμηση στη διαρκή παρουσία του που θαρρώ πως θα εκφράζουν στο χρόνο όλα εκείνα τα σκεύη του πολιτισμού που μας αποκάλυψε, κάνοντάς μας κοινωνούς ενός μικρού –αλλά τόσο σημαντικού για μας- μέρους του χάους που μας περιβάλλει και μετατρέπει τα πάντα σε σκόνη των άστρων για να επιστρέψουν και να πάρουν τη θέση τους κάποτε στο στερέωμα…Η Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, σύντροφος και κοινός ιχνευτής με τον ίδιο μιας αρχαιολογικής κατάδυσης μοναδικής για τον τόπο, είναι εκείνη που θα εξακολουθήσει να στέκει εκεί ψηλά στη Ζώμινθο, πάνω στις δικές του πατημασιές, αγναντεύοντας το τοπίο με τα δικά της κοινά και για ’κείνον μάτια, τιμώντας με μέτρο και αφοσίωση στο διηνεκές με την αφή της την ιερή γη, χαρίζοντας σε όλους την πολύτιμη σχέση μας με το αληθινό βάθος του κόσμου μας…

Οdyss , 21.12.2010

*Τίτλος του άρθρου μου που δημοσιεύτηκε στο χριστουγεννιάτικο ένθετο της εφημερίδας ΑΝΑΤΟΛΗ στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, στς 23.12.2010,στο πλαίσιο μικρού αφιερώματος που επιμελήθηκα για το μεγάλο αρχαιολόγο και ξεχωριστό άνθρωπο που διάβηκε πρόσφατα τον Αχέροντα.

Σημειώσεις:

1. Ο Γιάννης Σακελλαράκης (1936 – 28 Οκτωβρίου 2010) ήταν Έλληνας αρχαιολόγος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης και μέλος της ελληνικής αρχαιολογικής υπηρεσίας από το 1963. Διακρίθηκε για τις αρχαιολογικές του ανασκαφές και ανακαλύψεις Γεννήθηκε στην οδό Ηπείρου στην Αθήνα το 1936. Πήρε πτυχίο από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπηρέτησε σε πολλά μέρη της Ελλάδας, στην Κρήτη, σε ηλικία 27 ετών αρχικά ως επιμελητής Αρχαιοτήτων στο Μουσείο Ηρακλείου (1963-1968) κι αργότερα ως διευθυντής του (1980-1987) και στην Αθήνα ως επιμελητής Κρήτης και έφορος των Προϊστορικών Συλλόγων (1970-1980) και υποδιευθυντής (1987-1994) του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Δίδαξε στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Αμβούργου και Χαϊδελβέργης. Δημοσίευσε πολλά βιβλία και άρθρα, κυρίως για τους πρώιμους πολιτισμούς του Αιγαίου και ιδιαίτερα το μινωικό πολιτισμό. Έδωσε πολλές διαλέξεις σ' όλο τον κόσμο και έλαβε μέρος σε πάμπολλα συνέδρια και συμπόσια. Ήταν μέλος πολλών ελληνικών και ξένων επιστημονικών σωματείων. Βραβεύθηκε μαζί με την Έφη Σακελλαράκη από την Ακαδημία Αθηνών και τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο του Πανεπιστημίου Κρήτης. Τον Ιανουάριο του 2004 τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το χρυσό σταυρό του Τάγματος της Τιμής. Ο Γιάννης Σακελλαράκης διάβηκε τον Αχέροντα, στις 28 Οκτωβρίου του 2010. Ζήτησε τα οστά του να ταφούν στην Ζώμινθο του Ψηλορείτη την οποία και ανακάλυψε και ανέσκαψε με τη σύντροφό του Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη.

2.Η διήγησή του για την ανακάλυψη μιας κούπας με προϊστορικές ελιές στον αρχαιολογικό χώρο της Ζάκρου στη Σητεία, έδωσε και τον τίτλο στο βιβλίο του «Γεύση μιας προϊστορικής ελιάς» (εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2006) και αποτελεί μια συγκλονιστική βιωματική του μαρτυρία.

3.Αναφορά κάνει σ΄αυτούς τους λιθοσωρούς στο βιβλίο του «Ανασκάπτοντας το παρελθόν» (εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2005) , όπου προτείνει στους νέους ανασκαφείς αρχαιολόγους να συγκεντρώνουν το υλικό των σπαραγμάτων και της παραμικρής πέτρας της ανασκαφής και να το χρησιμοποιούν κτίζοντας ένα μικρό πέτρινο τοίχο ή ένα πεζούλι κοντά στον ίδιο χώρο.

4. Το οροπέδιο του Καθαρού της Κριτσάς (υψ. 1190 μ.) , κάτω από τις πιο ψηλές κορυφές του ορεινού όγκου της Δίκτης, που περικλείει στα σπλάχνα της και το Δικταίο Άντρο από τη μεριά του οροπεδίου Λασιθίου.

5.Τουπιά: Τα καλαθόπλεκτα σκεύη για την τοποθέτηση και το στέγνωμα του τυριού και της μυζήθρας.

6. Νικόλαος Γ. Σγουρός (1921-1988):Ο πατέρας του γράφοντος, όπως ήτανε γνωστός και ιδιαίτερα στα νεανικά του χρόνια (μέχρι το 1946) που ήτανε βοσκός στο Καθαρό.

7. Περθιανός: Χαμηλή κορυφή με μάντρες και μιτάτα κοντά στις ρίζες του Λάζαρου, του υψηλότερου βουνού του ορεινού όγκου της Δικτης.

8. Τρικοκιά: Δέντρο της ορεινής περιοχής του Ψηλορείτη. Μια μεγάλη τρικοκιά κοντά στην ανασκαφή του μεγάρου στη Ζώμινθο, έχει κηρυχτεί με πρωτοβουλία του ζεύγους Σακελλαράκη σε μνημείο της Φύσης.

3.12.10

2 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΕΚΕΜΒΡΗ

01_ΘΕΑΤΡΟ ΚΥΔΩΝΙΑ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ
Ο αρχιτέκτονας Αριστείδης Αντονάς γράφει ένα θεατρικό έργο και το θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ της εταιρείας θεάτρου ΜΝΗΜΗ το ανεβάζει με σκηνοθεσία Μιχάλη Βιρβιδάκη_ Μην το χάσετε.


02_ARIS KONSTANTINIDIS_εκδοτικός οίκος ELECTA

Μια μονογραφία από τον ιταλικό εκδοτικό οίκο Electa με κείμενα της Paola Cofano για τον Αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη [1913-1993] με μοναδικό φωτογραφικό υλικό και εξαιρετικό σχολιασμό για το έργο ενός σπουδαίου δημιουργού του 20ου αιώνα, που δίδαξε πολλούς νέους αρχιτέκτονες με τα γραπτά, τα σχέδια και το κτισμένο του έργο και επηρέασε όσο λίγοι την εξέλιξη της ελληνικής αρχιτεκτονικής μέχρι σήμερα. Αυτή η σημαντική έκδοση αποτελεί μια εξαιτερική επιτομή της διαδρομής ενός ασυμβίβαστου αρχιτέκτονα και μια δυνατή υπόμνηση σ΄αυτούς που προσπερνούν αδιάφορα στην εποχή μας τα περισσότερα από τα έργα του, αδυνατώντας να κατανοήσουν πως η νεωτερικότητα δεν είναι μια υπόθεση που υπηρετεί την εποχή και τους σκοπούς της αλλά τη ριζοσπαστική οπτική που κινητοποιεί θετικά τους ανθρώπους για να πάνε τον κόσμο πιο πέρα...

Οdyss,3.12.2010

24.11.10

ΛΟΓΟΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ




H ατέρμων κατάδυση στο καταστατικό βάθος
της ελληνικής αρχιτεκτονικής και της ύπαρξης,
με στιβαρό ξεναγό (CTAΛKEΡ)
τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Φιλιππίδη


Δεν είναι οι πλούσιες εικόνες και οι πολλές διαφορετικές λήψεις. Ούτε τα γοητευτικά μακρινά πλάνα από το λόφο του Φιλοπάππου προς την Ακρόπολη. Ούτε ο μπρουταλισμός του νέου δημαρχείου ενός πρωτογενούς μοντέρνου και αληθινού Μπίρη στη Θεσσαλονίκη. Δεν είναι καθόλου το μείγμα της μουσικής που δεν προσπαθεί να εντυπωθεί ως κάτι ειδικό για την περίσταση. Δεν είναι το μοντάζ και η σκηνοθεσία που κάποιες στιγμές μου φαίνεται πως έχει μπει στον αυτόματο πιλότο. Για την επιμέλεια στις λεπτομέρειες δεν θα ήθελα να κάνω τον παραμικρό σχολιασμό. Τα ζητούμενα δεν βρίσκονται εδώ.


Στη σειρά που για δεύτερη φορά είδα χτες Τρίτη στην ΕΤ1 (που ακόμη αντιστέκεται) και είναι αφιερωμένη στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική αυτό που έχει ιδιαίτερη αξία είναι ο λόγος, ο πρωταρχικός, ο σπουδαίος, ο συγκροτημένος με τρόπο που δεν έχει καμιά αφετηρία στην επίδειξη , δεν χρησιμοποιεί το στόμφο, δεν είναι σπουδαιοφανής αλλά απλά συγκλονιστικός δεν αποτελεί επίδειξη ρητορικής ικανότητας και κυρίως δεν προσπαθεί να επιβληθεί ούτε όμως και να πείσει τους ανυποψίαστους ή να πιάσει αδιάβαστους τους αδαείς. Είναι εκείνος ο λόγος που προσπαθεί να κατανοήσει τις πολλές μικρές ψηφίδες της περιπέτειας του νεοελληνικού βίου και να ανασυνθέσει μέσα από τους μύθους και τα ιδεολογήματα, μέσα από μια διαρκή κριτική αποτίμηση που τη χαρακτηρίζει ένα οξύ ανοικτό βλέμμα, όλα εκείνα που διέτρεξαν και διαμόρφωσαν τη συνολική επιτομή της νεώτερης και της απώτερης αρχιτεκτονικής μας παράδοσης. Εδώ οι λέξεις καρφώνονται καθεμιά στη θέση που της αξίζει και η περιδιάβαση στις ατέρμονες ζώνες της αίσθησης των πραγμάτων από το πιο λαμπρό φως και το αυτονόητο μέχρι τις κρυμμένες όψεις και τη βαθιά ενδοσκόπηση στις παρυφές μιας ανομολόγητης αλλά καταφανούς σημειωτικής θεώρησης, αποτελούν το μοναδικό επιχείρημα ενός δυναμικού και γοητευτικού αφηγηματικού παιχνιδιού.


Θυμήθηκα το Στάλκερ και τη «ζώνη», στο ποιητικό μεταφυσικό παραλήρημα του Αντρέι Ταρκόφσκι (1976) και καθώς είχα αφεθεί να καταδυθώ στο χώρο της ανεξάντλητης ροής του λόγου του Δημήτρη Φιλιππίδη, συνέλαβα τον εαυτό μου να σχηματίζει ένα φανταστικό μαγικό παλίμψηστο από εικόνες που έρχονταν σταδιακά να επικαθήσουν πάνω στις πραγματικές εικόνες που έβλεπα, στοιχειοθετώντας ταυτόχρονα όλα τα επεισόδια μιας προγενέστερης διανοητικής και βιωματικής εμπειρίας από τις επισκέψεις και τα ποικίλα διαβάσματα, από τα βιβλία και τις ξεναγήσεις στο σχολειό του Πικιώνη στα Πευκάκια και του Καραντινού κάτω από τον Παρθενώνα, από την υποδοχή του Παύλου Ζάννα στο σπίτι του Φιλοπάππου σε ένα σμάρι νεαρών φοιτητών που του χτυπήσαμε την πόρτα, από τη συγκίνηση με το κινούμενο κόκκινο φως στο μουσείο του Κρόκου στη Θεσσαλονίκη που άφηνε τα ίχνη πάνω στα ιερά πρόσωπα των εικόνων, από την πρόσφατη ακόμη ξενάγηση και φωτογράφηση με το Δημήτρη Αντωνακάκη στο καφετί διαμπερές σπίτι στους πορτοκαλεώνες στο Αλικιανό και το χορό των κτιρίων του πολυτεχνείου στα Χανιά παρέα με τη Σόνια και τη Σουζάνα, από όλες τις συνάψεις και την ανασύσταση της έσχατης μνήμης που μπορεί να αφήνει να αναδύονται στην επιφάνεια όσα ευδιάκριτα μας σημάδεψαν και μας συγκινούν.


Η δύναμη του λόγου και η γοητεία που εκπέμπει ετούτη η σπουδαία τελικά σειρά, δεν έχει να κάνει με τα περιορισμένα έτσι κι αλλιώς λαμπερά περιτυλίγματα μιας αρχιτεκτονικής γοήτρου ή με τις νεοκλασικές λαμπρές τριλογίες που εξακολουθούν να σώζουν τα προσχήματα της παρακείμενης ευκλεούς κληρονομιάς της Ακρόπολης, έχει στο βάθος της να κάνει με όλες εκείνες τις ταπεινές στιγμές που η νεωτερικότητα φαίνεται να συναντά τις ισχυρές καταγωγικές της αφετηρίες στη λαϊκή και την ανώνυμη όψη του κόσμου μας, έχει αναφορές στο ακατάπαυστο ανθρώπινο μέτρο που αποτελούσε πάντα τον πιο αφανή αλλά ουσιώδη εμβάτη της αρχιτεκτονικής της ζωής, αποζητά κι ανακαλύπτει τις χαράξεις που συνδέουν με μυστικό τρόπο τις ταπεινές επικαλύψεις σε ένα μαντρί στο Καβούσι της Κρήτης με τις μακρινές προεκτάσεις του βλέμματος που ανυψώνεται πάνω από τα χαράκια και την ελικοειδή περιδίνηση του πέτρινου σπιτιού του Μιχάλη Δερμιτζάκη και περνώντας πάνω από τα ιερά σπαράγματα στην Ψείρα και τα νερά του κόλπου του Μεραμπέλου, συναντά τις κοσμικές τροχιές των νεφελωμάτων και των αστερισμών τις ζεστές νύχτες του θέρους ίσαμε τις εσχατιές του βλέμματος και το σκοτεινό βάθος της ύπαρξης…


Η σειρά της ΕΤ1 για την ελληνική αρχιτεκτονική αποτελεί μοναδική συμβολή στην τόσο άδηλη ακόμη ηθική επαναθεμελίωση του κοινού μας βίου και λειτουργεί αποκαλυπτικά δείχνοντας πως σε πολλές περιπτώσεις μεγαλύτερη σημασία έχει ο τρόπος που ένας άνθρωπος μπορεί να αποτελέσει αφανή οδηγό για να καταφέρουν τα ερεθίσματα, οι εμπειρίες, οι εικόνες που στοιχειώνουν τη μνήμη να αναδυθούν και να μετασχηματίσουν τους διανοητικούς κυματισμούς σε όραμα ενός κόσμου όπου η μεταφυσική νοηματική και η εμπράγματη και χειροπιαστή πλευρά των υλικών του εκφράσεων αποτελούν αδιαίρετα τις όψεις που από κοινού τον καθορίζουν…Ο λόγος του Δημήτρη Φιλιππίδη είναι στη σειρά αυτή η καταλυτική συνιστώσα που μεταμορφώνει με μαγικό τρόπο τα κοινά ρήματα της ανθρώπινης λαλιάς σε επίκληση μιας συμπαντικής αρμονικής συμφωνίας που ξεκινά από τα βάθη του ιλιγγιώδους τόπου της συνείδησης για να αφήσει το ακατάλυτο αποτύπωμά της –με την κριτική της ματιά – στα αφανή όρια ενός κόσμου που ξεκίνησε από την άβυσσο και εξακολουθεί να πορεύεται ίσαμε εκεί που το καθημερινό μας βλέμμα δεν μπορεί να ξεπεράσει…Τις εσχατιές του Είναι και του Χρόνου…


Odyss, 24.11.2010

20.11.10

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ_Η ΣΚΗΝΗ ΜΙΑΣ ΟΝΕΙΡΙΚΗΣ ΥΓΡΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ



20.11.2010 . Αναζητώντας υλικό για μια διάλεξη...

_Peter Zumthor\ Θέρμες στη Vals \ το τεύχος [=κτίσμα] και το νερό
_Giusepe Terragni \ Danteum \ H "άκτιστη" δαιδαλική κατάδυση στο Δαντικό σύμπαν
_Αντρέι Ταρκόφσκι \ Στάλκερ \ Η ποιητική και το άδηλο νόημα του υγρού βάθους

Απόσπασμα από τη σκηνή του ονείρου στην ταινία  "Στάλκερ", με την αφηγηματική κίνηση του φακού και τη διεισδυτική του διαδρομή [travelling] μέσα στο ρηχό αλλά γεμάτο νοήματα βάθος...
Πάνω από το θολό υλικό των σπαραγμάτων μιας φυσικής νεροσυρμής που εξαντλημένη αφήνει το βλέμμα να καταδύεται όλο και βαθύτερα σε ένα  τοπίο εσωτερικών διανοητικών κυματισμών που ανασυνθέτουν τις συνάψεις τους  με ποιητικό τρόπο...
Μετασχηματίζοντας  σε "συνείδηση ύπαρξης" την άδηλη όψη μιας αποσπασματικής εικονογραφίας που φαντάζει ολοφάνερα μεταφυσική έτσι όπως στοιχειώνει τα ίχνη της στα δηλούμενα μιας απτής αλλά φευγαλέας επαφής γεμάτης με  κατακλυσμικές αποκαλυπτικές εικόνες ενός μικρόκοσμου γεμάτου από τις εντάσεις του σύμπαντος...

Odyss, 20.11.2010

17.11.10

17.11.1973_37 ΧΡΟΝΙΑ

_ 03 ΑΝΑΦΟΡΕΣ_ 03 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
_ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ 17.11.1973


Ο1_ΕΝΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ TOY MEΣΟΠΟΛΕΜΟΥ \ GEORGΕ GROSZ [1853-1959]

George Grosz, Έκλειψη του ήλιου,1926
Ένας πίνακας με τον τίτλο "Έκλειψη του ήλιου"(1926), του σπουδαίου γερμανού ζωγράφου της εποχής του dada, του Georgε Grosz ,στη μεσοπολεμική (μετά την ήττα στον α΄παγκόσμιο πόλεμο) Γερμανία...Το "αυγό του φιδιού" έχει κιόλας αρχίσει σταδιακά να εκκολάπτεται. Λίγα χρόνια αργότερα το κακό θα καταστεί κοινοτοπία, ανοίγοντας τις πύλες της κόλασης για τη χώρα και την Ευρώπη, στερώντας την ελευθερία και την ίδια την ύπαρξη από εκατομμύρια διαφορετικούς ανθρώπους.Ο ζόφος κυριάρχησε παντού. Η διαστροφή κάθε νοήματος ήταν απόλυτη. Ο Τ.Adorno, έγραψε μετά το β΄παγκόσμιο πόλεμο πως "..η ποίηση μετά το Άουσβιτς δεν είχε κανένα περιεχόμενο...".Κι όμως ο κόσμος ξαναστάθηκε όρθιος. Και η ενωμένη Ευρώπη αποτέλεσε τη μεγάλη ουτοπία. Ίσαμε πότε;

02_MIA ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ \ ΦΛΕΒΑΡΗΣ 1973_ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Νομική Αθήνας, Φλεβάρης 1973
Mέρες εξέγερσης στη χουντική Ελλάδα. Οι φοιτητές στο πόδι στην Αθήνα και στις μεγάλες πόλεις. Όπου υπήρχαν νέοι υπήρχε αντίσταση. Η ταράτσα της Νομικής στην Αθήνα το Φλεβάρη του ΄73, προανάκρουσμα μιας χρονιάς που οι φοιτητές πρώτοι έδειξαν ένα δρόμο εναντίωσης στη βαρβαρότητα. Πρόσωπα που δεν διακρίνονται τα χαρακτηριστικά τους, αποφασισμένα μαζί, στην αναζήτηση του νοήματος που είχαν στερηθεί όλοι οι κάτοικοι αυτής της χώρας από τους γελοίους...Που τα κατέστρεψαν όλα στο τέλος. Αλλά έφυγαν μια νύχτα του καλοκαιριού του '74, αφήνοντας πίσω μόνο τα κρίματα και την ανηθικότητά τους...Θυμούμαι και σκέφτομαι τη Νάντια (Βαλαβάνη), που και σήμερα εκφράζει μια άδολη συνείδηση που χάθηκε στους ρόλους και στην τριβή...Που και σήμερα σώζει τα προσχήματα, επαναθεμελιώνοντας με το λόγο της και τα κείμενά της, τα ζητούμενα ενός συλλογικού ασυνείδητου ...

03_ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ \ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ [1919-1998] _ η διαθήκη μου

Ο λόγος στην ποίηση. Αυτή τα λέει όλα.
Παραμερίζω να περάσει ο ποιητής. Το όνομα του μπορεί να αλλάζει...
'Ομηρος
Σαπφώ
Σαίξπηρ
Χάινερ Μαρία Ρίλκε

Πάουλ Τσέλαν
Μανόλης Αναγνωστάκης
'Εμιλι Ντίκινσον
Συμεών
Μίλτος Σαχτούρης
Κώστας Καρυωτάκης
Αρσένι Ταρκόφσκι
Γ.Μ.Γέητς
Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι
Διονύσιος Σολωμός
Νάντια Βαλαβάνη
Ίγκεμποργκ Μπάχμαν
ή

Μιχάλης Κατσαρός (από τη συλλογή ΚΑΤΑ ΣΑΔΔΟΥΚΑΙΩΝ)

Η ΔΙΑΘΗΚΗ ΜΟΥ

Αντισταθείτε  
σ'αυτόν που χτίζει ένα μικρό σπιτάκι
και λέει : καλά είμαι εδώ.
Αντισταθείτε σ'αυτόν που γύρισε πάλι
και λέει : Δόξα σοι ο Θεός.
Αντισταθείτε
στον περσικό τάπητα των πολυκατοικιών
στον κοντό άνθρωπο του γραφείου
στην εταιρία εισαγωγαί - εξαγωγαί
στην κρατική εκπαίδευση
στο φόρο
σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.
Αντισταθείτε
σ' αυτόν που χαιρετάει απ' την εξέδρα ώρες
ατέλειωτες τις παρελάσεις
σ' αυτή την άγονη κυρία που μοιράζει σμύρναν
σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.
Αντισταθείτε πάλι σ' όλους αυτούς που λέγονται
μεγάλοι
στον πρόεδρο του Εφετείου αντισταθείτε
στις μουσικές τα τούμπανα και τις παράτες
σ' όλα τ' ανώτερα συνέδρια που φλυαρούνε
πίνουν καφέδες σύνεδροι συμβουλατόροι
σ' όλους που γράφουν λόγους για την εποχή
δίπλα στη χειμωνιάτικη θερμάστρα
στις κολακείες τις ευχές τις τόσες υποκλίσεις
απο γραφιάδες και δειλούς για το σοφό
αρχηγό τους.
Αντισταθείτε στις υπηρεσίες των αλλοδαπών
και διαβατηρίων
στις φοβερές σημαίες των κρατών και τη
διπλωματία
στα εργοστάσια πολεμικών υλών
σ' αυτούς που λένε λυρισμό τα ωραία λόγια
στα θούρια
στα γλυκερά τραγούδια με τους θρήνους
στους θεατές
στον άνεμο
σ' όλους τους αδιάφορους και τους σοφούς
στους άλλους που κάνουνε το φίλο σας
ως και σε μένα, σε μένα ακόμα που σας ιστορώ αντισταθείτε.

Τότε μπορεί βέβαιοι να περάσουμε προς την
Ελευθερία.
(........)
Και συ λοιπόν

στέκεσαι έτσι βουβός με τόσες παραιτήσεις
απο φωνή
απο τροφή
απο άλογο
απο σπίτι
στέκεις απαίσια βουβός σαν πεθαμένος:
Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου τάζουν.

Odyss.17.11.2010

21.9.10

ΟΙ ΑΠΡΟΣΔΟΚΗΤΕΣ [μετα]ΦΥΣΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

_Μια φωτογραφία του Fred Boissonas
  στον Άγιο Νικόλαο Kρήτης [1910-1911]
_Οι πίνακες ζωγραφικής του Giorgio de Chirico
  της ίδιας («μεταφυσικής» του ) περιόδου


εικ.1 / Άγιος Νικόλαος Κρήτης. Λιμάνι .1910-1911 / Φωτογρ.αρχείο Fred Boissonas
(Πηγή: Μουσείο Φωτογρ. Θεσσαλονίκης/ΜΦΘ)

Mια έκθεση φωτογραφίας σπάνιου αρχειακού υλικού[1] στη Δημοτική Πινακοθήκη Αγίου Νικολάου Κρήτης (25.08.2010-10.09.2010),έφερε στο φως ένα στιγμιότυπο των αρχών του 20ου αιώνα που τράβηξε ο σπουδαίος Eλβετός περιηγητής-φωτογράφος Fred Boissonas[2] στο λιμάνι της μικρής τότε πρωτεύουσας του νομού Λασιθίου και λειτούργησε αποκαλυπτικά στο [μετα]φυσικό σχεδόν συσχετισμό αυτής της σκόπευσης με τις εικονογραφικές προτιμήσεις της αντίστοιχης («μεταφυσικής») περιόδου ,του σπουδαίου Ιταλού και γεννημένου στο Βόλο το 1888, καταστατικού ζωγράφου της νεωτερικότητας, Giorgio de Chirico[3] και των απώτερων καλλιτεχνικών του επιρροών[4].

Η αναζήτηση, η στοιχειοθέτηση και ο σχολιασμός του εκθεσιακού υλικού έγινε με πρωτοβουλία και ευθύνη της ΚΔ΄ Εφορίας Κλασικών Αρχαιοτήτων, των αρχαιολόγων Βίλλης Αποστολάκου και Βάσως Ζωγραφάκη και της φιλολόγου και ιστορικού Μαρίας Σωρού και ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου, ανταποκρίθηκε θετικά, εντάσσοντας την παρουσίαση στο εκθεσιακό πρόγραμμα της δημοτικής πινακοθήκης που έχει φιλοξενήσει μέχρι σήμερα τα τελευταία 8 χρόνια σημαντικό αριθμό εκθέσεων, που ξεπερνούν κατά πολύ την κλίμακα και τα γεγονότα που μπορεί να υποστηρίζει ένας μικρός δημογραφικά τόπος.

Η φωτογραφία της λιμενολεκάνης πριν από 100 χρόνια (α.α.20499 / αρχείο Fred Boissonas, του Μ.Φ.Θ.[5]), τεκμήριο της κατάστασής της κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα, είναι μια εικόνα που μου δημιούργησε ιδιαίτερη έλξη μόλις την είδα, καθώς ενσωματώνει ταυτόχρονα εικονογραφικά χαρακτηριστικά που συνταιριάζουν με παραθετικό τρόπο μια πολλαπλή αφήγηση του τόπου της περιόδου εκείνης και δεν καταγράφει βέβαια μόνο τις φυσικές παραμέτρους του χώρου και της ανθρωπογενούς του κατοίκησης και χρήσης αλλά συμπυκνώνει και το πνεύμα των αναζητήσεων μιας δύσκολης εποχής μετάβασης, τότε που η μεγαλόνησος μόλις είχε ενσωματωθεί στον κορμό της ελληνικής επικράτειας ,αποκτώντας έτσι και ιδεολογικό πρόσημο.

Απλά διώροφα κεραμοσκεπή λαϊκότροπα σπίτια του πρώιμου εικοστού αιώνα (ο αρχικός ιστός γύρω από το κτίσμα του σημερινού εμπορικού επιμελητηρίου), με αφαιρετική τυπολογική και μορφολογική οργάνωση, συγκροτούν το κτισμένο ανατολικό μέτωπο του λιμανιού του μικρού τότε διαμετακομιστικού και χαρουποεξαγωγικού[6] κέντρου της ανατολικής Κρήτης. Η περιορισμένη προκυμαία είναι στοιχειωδώς διαμορφωμένη για τις ανάγκες της πρόσδεσης των πλοίων και διακρίνεται ο χωμάτινος ακόμη δρόμος που καταλήγει εκεί. Στο κέντρο της σύνθεσης δεσπόζει το δίμετρο(;) σχεδόν άγαλμα μιας ακέφαλης γυναικείας μορφής[7] (κάποιας θεάς ίσως) καλυμμένο με εσθήτα που πέφτει δημιουργώντας πολλαπλές πτυχώσεις , ατενίζοντας αγέρωχο -έστω και χωρίς βλέμμα- το μακρινό ορίζοντα προς τα νησιά των Αγίων Πάντων και τον κόλπο του Μεραμπέλλου. Η ώρα είναι απογευματινή όπως μαρτυρεί η επιμηκυσμένη σκιά του αγάλματος και καθώς ξεμακραίνει και βυθίζεται μέσα στο ήρεμο θαλασσινό νερό που ορίζεται τριγωνικά στο κέντρο της προοπτικής της εικόνας ,αποπνέει μια διάθεση εύθραυστη, αμφίθυμη και σχεδόν μελαγχολική.

Είναι πολύ πιθανό η σύνθεση να υπήρξε προϊόν μιας συγκυριακής επιτηδευμένης σκηνογραφίας, καθώς σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε το άγαλμα αυτό είτε φυλάσσονταν στην παρακείμενη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου είτε είχε βρεθεί πριν από λίγα χρόνια και είχε αφεθεί εκεί , μέχρι να μεταφερθεί πολύ αργότερα στο χώρο της αρχαιολογικής συλλογής της Νεάπολης όπου και βρίσκεται σήμερα[8]. Αυτό όμως δεν αφαιρεί τίποτα από τη γοητευτική διάσταση που παίρνει στο βλέμμα μας αυτή η εκπληκτική φωτογραφία που φαίνεται να αγωνιά να αποδείξει την ακατάλυτη συνέχεια μιας αρχαίας κληρονομιάς που μέσα από τα σπαράγματά της αναδεικνύει πιο πολύ την ανάγκη της επανασυγκρότησης του ίδιου του τόπου πάνω στα κυρίαρχα πρότυπα και το μέτρο που τον όριζε σε μια άλλη -γεμάτη κλέος- εποχή.

Μια Κρήτη και μια Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα που αγωνίζεται να υπηρετήσει με όλους τους τρόπους τη θέληση των ανθρώπων της για ζωή και αυτοδιάθεση, μετά από μια δύσκολη περίοδο επαναστάσεων και πολέμων που υποχρέωσαν τους κατακτητές Οθωμανούς να αποχωρήσουν και έδωσαν τη δυνατότητα στο νεοελληνικό κράτος να υπάρξει και να αναπτύξει με την ανεξαρτησία του, δημοκρατικούς θεσμούς. Αυτή ήταν η τεράστια προσπάθεια εκείνων των χρόνων και εικόνες όπως αυτή επιβεβαιώνουν με τον πιο άμεσο τρόπο το πνεύμα των ιδεών και των απόψεων γύρω από τις οποίες συγκροτήθηκε η αναδημιουργία του τόπου μετά από τη θλιβερή περιπέτεια μιας πολύχρονης ξένης κυριαρχίας.

Εκείνη την εποχή στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στα καλλιτεχνικά της κέντρα επικρατούσε ένας διαρκής δημιουργικός αναβρασμός. Ο ιμπρεσιονισμός[9] στα τέλη του 19ου αιώνα και ο συμβολισμός[10] που τον ακολούθησε μέχρι τις αρχές του 20ου και οι μετασχηματισμοί που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση και η δημιουργία των μηχανών, τα μεγάλα υπερατλαντικά ταξίδια στο νέο κόσμο ,οι διαρκείς επιστημονικές ανακαλύψεις και η γενίκευση της χρήσης της φωτογραφίας, διαμόρφωναν ένα νέο ριζοσπαστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο υπήρχε εύφορο έδαφος για τη γέννηση κινημάτων και την ανάπτυξη μανιφέστων κάθε λογής και ιδιαίτερα εκείνων που είχαν εικονοκλαστικές διαθέσεις ή βρίσκονταν σε συνεχή διάλογο με τις υπόλοιπες αναζητήσεις της περιόδου σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης έκφρασης (φιλοσοφική και πολιτική σκέψη, λογοτεχνία, ψυχανάλυση, μοντέρνα υλικά και νέα αρχιτεκτονική κλπ).

Από το 1910 μέχρι το 1919, ο γεννημένος στην Ελλάδα, Ιταλός ζωγράφος Giorgio de Chirico, υπήρξε ο θεμελιωτής της «μεταφυσικής ζωγραφικής» (Pittura Metafisica /ιταλ.) όπου εισήγαγε με μοναδικό τρόπο στη θεματική και την εικονογραφική του παραγωγή το στοιχείο της απροσδόκητης συνύπαρξης αναφορών από διαφορετικές εποχές και συμπλοκής του ζωγραφισμένου αρχιτεκτονημένου χώρου με στοιχεία και μυστηριακές και ανοίκειες μη ζωντανές φιγούρες (αγάλματα, ανδριάντες, mannequins[11]), κάνοντας εξεζητημένη χρήση της φυσικής γεωμετρίας και της παραδοσιακής προοπτικής και δημιουργώντας συνθέσεις αινιγματικές και «ανησυχαστικά οικείες». Δηλαδή εικόνες που κινούνταν στο μεταίχμιο της αίσθησης του πραγματικού ή του εξωπραγματικού παράγοντας κάθε φορά ανάμεικτα αισθήματα[12]. Επηρεασμένος από τα διαβάσματα του Σοπενχάουερ και του Νίτσε, το ζωγραφικό έργο του σπουδαίου Γερμανού συμβολιστή του τέλους του 19ου αιώνα Arnold Boecklin[13] και το φυσικό πυρετό που τον ταλαιπωρούσε για κάποιο διάστημα, ο νεαρός καλλιτέχνης μπόρεσε να δημιουργήσει ένα πρώιμο έργο που δεν κατάφερε να ξεπεράσει στη συνέχεια (μετά το 1919) ούτε ο ίδιος και παράλληλα μετατράπηκε -αθέλητά του- σε ουσιαστικό γεννήτορα και εμπνευστή του ανατρεπτικού υπερρεαλιστικού[14] κινήματος στην τέχνη που καθόρισε με τρόπο αναμφισβήτητο μια σημαντική περίοδο της καλλιτεχνικής έκφρασης της νεωτερικότητας στη διάρκεια του 20ου αιώνα.

Η παραπάνω αναφορά κρίθηκε απαραίτητη για να μπορέσω να αναφερθώ στη συνέχεια στη γοητευτική σχέση που μπορεί να ανακαλύψει κανείς ανάμεσα στη φωτογραφία του Fred Boissonas με το άγαλμα ,που τραβήχτηκε στον Άγιο Νικόλαο (το 1910-1911) και σε αρκετούς πίνακες του De Chirico, από το 1910 μέχρι το 1917 αντίστοιχα (!!!). Είναι τόσο συναρπαστικό και συγκινητικό το αίσθημα και οι συνάφειες αυτής της ομόλογης εικαστικής πρόσληψης που προσωπικά μου δημιουργείται η ανάγκη να το επισημάνω και να το σχολιάσω αξιολογώντας αποκλειστικά και μόνο το περιεχόμενο και τη δύναμη των εικόνων και επιχειρώντας αυτή τη βαθύτερη, σχεδόν κρυπτική, αναζήτηση της σχέσης τους που μεταμορφώνει την επιφανειακή τους φυσική ομοιότητα σε μια πιο ουσιαστική θα πρόσθετα εγώ μετα-φυσική, σχεδόν υποδόρια, σύναψή τους.
εικ.2 / Giorgio de Chirico,Το αίνιγμα του χρησμού, 1910




εικ.3/ Giorgio de Chirico, To αίνιγμα μιας μέρας,1915


























εικ.4/ Giorgio de Chirico,Mελαγχολία, 1912























εικ.5/ Giorgio de Chirico, Αριάδνη,1913
















εικ.6/Giorgio de Chirico, Η μελαγχολία μιας όμορφης μέρας, 1913



















εικ.7 / Giorgio de Chirico,Ανησυχαστικές Μούσες,1917




























Το άγαλμα, ως εμβληματικό σπάραγμα μιας άλλης εποχής με ό,τι μπορεί να εκφράζει αυτή η επιλογή σε κυριολεκτικό και συμβολικό επίπεδο, χρησιμοποιείται ως κεντρικό στοιχείο στο εικονογραφικό πρόγραμμα της σύνθεσης, τόσο στη φωτογραφία του Fred Boissonas στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου όσο και σε αρκετούς πίνακες του De Chirico από τους οποίους σταχυολογώ ενδεικτικά εκείνους με θέματα : «Το αίνιγμα του χρησμού»(1910), «Το αίνιγμα μιας μέρας» (1915), «Μελαγχολία» (1912), «Αριάδνη» (1913),«Η μελαγχολία μιας όμορφης μέρας» (1913), «Οι ανησυχαστικές Μούσες» (1917) (εικ.2-7). Σε όλους η χρήση τού «μη ζωντανού» σιωπηλού γλυπτού, που έχει οριστικά μετασχηματίσει το εφήμερο αίσθημα του χρόνου που το δημιούργησε σε καλλιτεχνική χειρονομία μνημειωμένη στην αιωνιότητα, εδράζεται σε κυρίαρχη θέση στο τελάρο και ρίχνει με έντονο τρόπο τη σκιά του μέσα σε ένα αστικό κατά κανόνα κενό περιβάλλον που είναι εξαιρετικά δραματοποιημένο σαν σκηνογραφική κατασκευή θεατρικού προσκηνίου. Ολότελα ακατοίκητο και άδειο ή με ελάχιστες ενδείξεις της παρουσίας ζωντανών υπάρξεων, διαμορφώνει μια εικόνα που αποπνέει μια διάθεση πολυσήμαντη, αινιγματική και μελαγχολική ,με φασματικό σχεδόν χαρακτήρα. Ενώ όλα τα απτά και με σαφή περιγράμματα αντικείμενα φαίνονται να έχουν ακινητοποιηθεί , πλανάται με ακαθόριστο και μυστηριακό τρόπο το αίσθημα ενός χωροχρονικού μετασχηματισμού που φτάνει στα όρια της δυστοπίας χωρίς πρόβλεψη για ό,τι επίκειται ή μπορεί ανά πάσα στιγμή να συμβεί. Η παρουσία και η αντικλασική σχεδιαστική απόδοση του αρχιτεκτονημένου χώρου στον De Chirico καθίσταται έτσι προσχηματική καθώς οι ιδιαίτερα έντονες λοξές προοπτικές του παραμορφώσεις τον καθιστούν εξωπραγματικό και μαζί ελάχιστα οικείο και προβλέψιμο.

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι πως και στη φωτογραφία του λιμανιού του Αγίου Νικολάου, η θέση και η κατατομή του αγάλματος είναι τόσο αυτούσια με τη μούσα στον πίνακα της εικ.7 και τις φιγούρες στους υπόλοιπους πίνακες ,που αβίαστα θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως είτε προέρχονται από ένα κοινό πρωτότυπο είτε έχουν τοποθετηθεί εκεί για να αφυπνίσουν κοινά αισθήματα. Εδώ το μυθικό στοιχείο και η καθημερινότητα, το παρελθόν και το παρόν, συνυπάρχουν με ένα απρόσμενο και χασματικό τρόπο όπου όμως έννοιες φαινομενικά αντίθετες εμφανίζονται να προσδιορίζουν τη διάσταση μιας διαφορετικής ενότητας όπως συμβαίνει και στις μεταφυσικές εικονογραφίες του De Chirico. Η διαγώνια γεωμετρική προοπτική που προκύπτει από το σημείο σκόπευσης που επιλέγει ο Boissonas, οδηγεί σε πολύπλευρους συνειρμούς και εκείνο που φαίνεται να δεσπόζει τελικά στο οπτικό βάθος δεν είναι οι κοντινές ζωντανές -σχεδόν φασματικές- φιγούρες του ανώνυμου πλήθους στην προβλήτα όπου υπάρχει και ένα περίτεχνο και περίεργο περίπτερο (σαφές δείγμα επιρροών της art-nouveau[15]) , αλλά το -με αρκετά κενά- διαμορφωμένο μέτωπο του προαστικού αρχιτεκτονικού σχηματισμού της μικρής πόλης που διαμορφώνει το στιβαρό σκηνικό φόντο που υποδέχεται το δραματοποιημένο κρεσέντο της παρουσίας της αγαλμάτινης γυναικείας φιγούρας σε πρώτο πλάνο, όπως συμβαίνει και στους πίνακες του De Chirico.

Έτσι μια κοινότοπη φαινομενικά λήψη ,ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλες του φωτογράφου, που θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη ή να ενδιαφέρει μόνο όσους έχουν ένα ειδικό λόγο να εστιάσουν σ΄αυτή, μεταμορφώνεται σε μια αινιγματική φυσική σκηνογραφία που ξεπερνά την απλή τοπογραφική αφηγηματικότητα της τεκμηριωτικής καταγραφής της μικρής πόλης και αίρεται σε ιδιότυπη οραματική τοιχογραφία που δημιουργεί πολλαπλούς διανοητικούς κυματισμούς και συνδέσεις με εικόνες από το σώμα μιας μεγάλης ζωγραφικής κατάθεσης που αξιοποίησε αντίστοιχα εικονογραφικά στοιχεία για να γεννήσει τους πιο μυστηριώδεις μεταφυσικούς συνειρμούς στην ιστορία της τέχνης. Η συγκεκριμένη φωτογραφία του Boissonas και οι πίνακες του De Chirico, φαίνεται να αποκτούν έτσι μια μυστική αλλά σχηματικά ευδιάκριτη φυσική ομοιότητα που είναι τόσο άμεση και προφανής όπως διατυπώνεται εικαστικά και νοηματικά, που δημιουργεί συνάφειες που εντυπωσιάζουν. Η πιθανή χρονολογία λήψης της φωτογραφίας (1910-1911) είναι και αυτή απόλυτα συμβατή με τα χρόνια της «μεταφυσικής» περιόδου του Giorgio De Chirico και είναι εντυπωσιακό το γεγονός της τόσο ομόλογης θεματικής και εικονογραφικής ταύτισης του βλέμματος του Fred Boissonas στη σκόπευση αυτή ,εκείνο το απόγευμα στο λιμάνι της μικρής ακόμη πόλης του Αγίου Νικολάου, με τα μοναδικά αριστουργήματα της «μεταφυσικής» περιόδου του κορυφαίου ζωγράφου που αποτελούν σήμερα μέρος της παγκόσμιας καλλιτεχνικής κληρονομιάς και επηρέασαν βαθιά την εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης και των εκφράσεων της νεωτερικότητας στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα.

Εν τέλει οι φυσικοί συσχετισμοί μιας σπάνιας -είναι αλήθεια- σκόπευσης του φωτογράφου Fred Boissonas στο μικρό Άγιο Νικόλαο των αρχών του 20ου αιώνα, καταφέρνουν να δημιουργήσουν πολλαπλές αναγνώσεις και συνάψεις «μεταφυσικού» σχεδόν χαρακτήρα με το περιεχόμενο και την καλλιτεχνική κατάθεση ενός ιδιοφυούς ζωγράφου της περιόδου εκείνης όπως ήταν ο Giorgio De Chirico και μάλιστα με τρόπο που επιδέχεται πολυσήμαντες νοηματικές και κριτικές προσεγγίσεις. Το ζήτημα αυτό αποτελεί και το ουσιώδες συγκριτικό πλεονέκτημα με το οποίο μας εφοδιάζει η πραγματικά μεγάλη Τέχνη, που κατά τη γνωστή διατύπωση του φιλόσοφου Μάρτιν Χάιντεγγερ, μπορεί «..να θέτει εν έργω την α-λήθεια των όντων» σύμφωνα και με τον πρωτόλειο αριστοτελικό ετυμολογικό προσδιορισμό της σύνθεσης της λέξης α-λήθεια, από το στερητικό α και τη λήθη. Η δημιουργική έκφραση κάθε εποχής, οι φωτογραφικές τεκμηριώσεις του Fred Boissonas και οι συναρπαστικοί πίνακες του Giorgio de Chirico επιβεβαιώνουν πάντα όπως αποκαλύπτει και η περίπτωσή μας, τη δυνατότητά μας να υπερασπιζόμαστε τη μνήμη και τη βαθύτερη θέλησή μας να αντιστεκόμαστε στην επέλαση της λήθης που πολλές φορές καταφέρνει να σβήσει τα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας όχι όμως και των δημιουργημάτων της που στοιχειοθετούν την πιο ολοκληρωμένη μαρτυρία της ύπαρξής μας και μας επιτρέπουν να αφήνουμε ένα ανεπαίσθητο αλλά διακριτό ίχνος-σημάδι στην αιωνιότητα…

Οdyss_19.09.2010


Σημειώσεις:

1 / Το υλικό αυτό προέρχεται από τον ΟΠΕΠ (Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού) με θεματοφύλακά του το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (ΜΦΘ) όπου και φυλάσσεται ολόκληρο το αρχείο Fred Boissonas που αποτελείται από χιλιάδες φωτογραφίες ( επισκέψιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση , http:// 83.235.173.112 /fotoweb/Grid.fwx) και από τα αρχεία του Εθνικού ιδρύματος ερευνών και μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»,του Μουσείου αρχαιολογίας και ανθρωπολογίας της Πενσυλβάνιας, της Γαλλικής αρχαιολογικής σχολής Αθηνών, του Γερμανικού αρχαιολογικού ινστιτούτου και του αρχαιολόγου καθηγητή Νικολάου Πλάτωνος.

2/ Fred Boissonas (1858-1946): Ο φιλέλληνας γαλλόφωνος Ελβετός Fred Boissonnas είναι ο πρώτος ξένος φωτογράφος που περιηγήθηκε τόσο πολύ στον ελληνικό χώρο, από το 1903 και για περίπου τρεις δεκαετίες. Ταξίδεψε από την Πελοπόννησο ως την Κρήτη και τον Όλυμπο και από την Ιθάκη ως το Άγιο Όρος. Περιηγήθηκε, φωτογράφισε, έγραψε. Το έργο του, πρωτοποριακό αλλά και καθοριστικό για την εξέλιξη της ελληνικής φωτογραφίας κατά τον 20ό αιώνα. Μέσα από τις φωτογραφίες και τα λευκώματά του παρουσιάζει ένα πανόραμα της Ελλάδας του μεσοπολέμου, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για την Ελλάδα την ίδια περίοδο. Το έργο του, αν και γνωστό στην Ευρώπη των αρχών του 20ου αιώνα, αξίζει σήμερα μια δεύτερη ανάγνωση. Η πρόοδος σε τεχνικά θέματα, η ανακάλυψη του χρώματος, η ευχρηστία των μηχανών και οι ανέσεις του ταξιδιού, μπορεί σήμερα να καθιστούν το έργο του απαρχαιωμένο, αλλά η ιστορική ματιά αποκαλύπτει τον μοντερνισμό του σε σύγκριση με άλλους φωτογράφους που περιπλανήθηκαν στην Ελλάδα. Ο καλλιτέχνης, πέρα από το καταγραφικό ενδιαφέρον του για όλα όσα εξαφανίζονται, μας δίνει μια εικόνα της Ελλάδας που εκτείνεται πέρα από την εθνογραφική μαρτυρία. Η μεγάλη πίστη και ο θαυμασμός του για τη χώρα αυτή μεταδίδονται μέσα από το έργο του με μια τρυφερότητα και μια αγάπη που η δύναμη τους ακόμη και σήμερα, μετά από τόσα χρόνια, δίνει ψυχή σ' αυτά τα κομμάτια χαρτιού, τα οποία θα μπορούσαν να είχαν παραμείνει απλές φωτογραφίες.

3 / Giorgio de Chirico: Ο Giorgio de Chirico (10 Ιουλίου 1888/Bόλος - 20 Νοεμβρίου 1978) ήταν Ιταλός ζωγράφος, συγγραφέας και γλύπτης, γνωστός ως ένας από τους καλλιτέχνες που διαμόρφωσαν το ιδίωμα της «Μεταφυσικής Ζωγραφικής» (Pittura metafisica) αλλά και για την επιρροή που άσκησε σε καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα, όπως ο Υπερρεαλισμός (Surrealism) και η Νέα Αντικειμενικότητα (Neue Sachlichkeit). Οι πίνακες του διέπονται από οραματικά και ποιητικά στοιχεία, ενώ χαρακτηρίζονται από την ιδιαίτερη έμφαση σε αινιγματικές συνθέσεις και στην αμφισημία των αντικειμένων. Το νεοκλασικό ύφος που υιοθέτησε μετά το 1919, όπως και σχεδόν το σύνολο των έργων του μετά την περίοδο της Μεταφυσικής Ζωγραφικής του, θεωρήθηκε από πολλούς κριτικούς υποδεέστερο, ωστόσο η παραγωγή του κατά την περίοδο 1910-19 αναγνωρίζεται από την πλειοψηφία τους ως σημαντική και ξεχωριστή στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης.

4/O Γερμανός ζωγράφος Arnold Boecklin [1827-1901],υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του Συμβολισμού που αναπτύχθηκε στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι πίνακές του με θέμα «Η νήσος των νεκρών» [1880] και «Οδυσσέας και Καλυψώ» [1883], επηρέασαν πολλούς καλλιτέχνες της εποχής και θεωρούνται εμβληματικές περιπτώσεις που άσκησαν ιδιαίτερη γοητεία και στο νεαρό Giorgio de Chirico καθώς οι αγαλματώδεις φιγούρες τους τροφοδότησαν σχεδόν αυτούσιες τα εικονογραφικά στοιχεία της πρώιμης «μεταφυσικής» του περιόδου (βλ.εικ.2).

5 /Mουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης [Μ.Φ.Θ./http://www.thmphoto.gr]. Από εκεί παραχωρήθηκαν ευγενικά οι φωτογραφίες του αρχείου του Fred Boissonas που περιείχε η έκθεση.

6 / Το λιμάνι της μικρής πόλης του Αγίου Νικολάου υπήρξε στις αρχές του 20ου αιώνα ένα από τα κέντρα εξαγωγής άριστης ποιότητας χαρουπιών στις αγορές της Ευρώπης. Σημειώνεται πως εκείνη την περίοδο ο σπόρος του χαρουπιού υπήρξε για πολλά χρόνια η βασική πρώτη ύλη για την κατασκευή της ζελατίνας (φιλμ) που χρησιμοποιήθηκε αρχικά στην παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών μέχρι να αντικατασταθεί λόγω του εύφλεκτου χαρακτήρα της από νέο ασφαλέστερο συνθετικό προϊόν.

7 / Υπάρχουν δυο γραπτές αναφορές για γυναικεία αγάλματα που βρέθηκαν στην περιοχή του Αγίου Νικολάου: α) Ο Ιω.Νουχάκης στη «Χωρογραφία της Κρήτης» (1903) αναφέρει (σ.91-92) πως το 1869 βρέθηκε άγαλμα γυναίκας που τοποθετήθηκε για φύλαξη στον ναό του Αγίου Αθανασίου (σε μικρή απόσταση επί της σημερινής οδού Ρούσου Κουνδούρου, από όπου μπορεί να το μετέφερε ο Fred Boissonas για να σκηνογραφήσει το συγκεκριμένο πλάνο). β) Ο Μιχ. Η. Κοζύρης, αναφέρει πως μαρμάρινο ακέφαλο γυναικείο άγαλμα –που ανήκε όπως εικάζει στην Άρτεμη- βρέθηκε το 1907 κατά τις εργασίες εκβάθυνσης της διώρυγας της λίμνης (στο σημείο που υπάρχει η σημερινή γέφυρα) το οποίο τοποθετήθηκε στον εσωτερικό διάδρομο του Γυμνασίου (μετά το 1928 που ολοκληρώθηκε) και τελικά μεταφέρθηκε κατά την κατοχή (1942) βιαίως με απόσπασμα από τους Ιταλούς στη Νεάπολη (όπου φιλοξενείται μέχρι σήμερα στην εκεί αρχαιολογική συλλογή). [Μιχ. Η.Κοζύρη, Λασίθι- Αγώνες και θυσίες αιώνων, Αθήναι, 1969 / σ.106]

8 /Σε κάθε περίπτωση από τα δυο ακέφαλα γυναικεία αγάλματα που διασώζονται σήμερα, και μοιάζουν μεταξύ τους πολύ, το ένα βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Αγίου Νικολάου και μεταφέρθηκε εκεί από το μικρό ναόσχημο σε όψη κτίσμα της Λίμνης όπου φυλάσσονταν στο σύλλογο αλιέων και το δεύτερο είναι μέρος της αρχαιολογικής συλλογής της Νεάπολης και είναι με βεβαιότητα εκείνο που φαίνεται στη φωτογραφία του Fred Boissonas.

9/ Ιμπρεσιονισμός: Καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Αν και αρχικά καλλιεργήθηκε στο χώρο της ζωγραφικής, επηρέασε τόσο τη λογοτεχνία όσο και τη μουσική. Ο όρος Ιμπρεσιονισμός (Impressionism) πιθανόν προήλθε από το έργο του Κλωντ Μονέ Impression, Sunrise. Κύριο χαρακτηριστικό του ιμπρεσιονισμού στη ζωγραφική είναι τα ζωντανά χρώματα (κυρίως με χρήση των βασικών χρωμάτων), οι συνθέσεις σε εξωτερικούς χώρους, συχνά από ασυνήθιστες οπτικές γωνίες και η έμφαση στην αναπαράσταση του φωτός. Οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι θέλησαν να αποτυπώσουν την άμεση εντύπωση (impression) που προκαλεί ένα αντικείμενο ή μια καθημερινή εικόνα.

10/ Συμβολισμός: Αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, γαλλικής και βελγικής προέλευσης. Ο όρος προέρχεται από τη λέξη «σύμβολο». Αναπτύχθηκε κυρίως στην ποίηση, ωστόσο συναντάται και στις εικαστικές τέχνες. Ο γαλλικός συμβολισμός γεννήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως μια αντίδραση απέναντι στο Νατουραλισμό και το Ρεαλισμό, ρεύματα που προηγήθηκαν χρονικά και που προσπάθησαν να συλλάβουν την πραγματικότητα με πιστό τρόπο. Ο συμβολισμός από την πλευρά του αντιπαρέβαλε την πνευματικότητα, τη φαντασία και το όνειρο ως αναπόσπαστο μέρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

11/ Μannequins: Oι κούκλες για βιτρίνες ,τα ανδρείκελα.

12/ «Ανησυχαστικά οικείος»: Όρος της ψυχανάλυσης που αποδίδει το αίσθημα στην περίπτωση που ένας χώρος με ζωντανές υπάρξεις δίνει την εντύπωση μη ζωντανού χώρου και το αντίστροφο. Για μια εκτεταμένη και εμβριθή προσέγγιση της περίπτωσης Giorgio de Chirico βλ. και το βιβλίο της Νίκης Λοϊζίδη ,Ο Τζιόρτζιο ντε Κίρικο και η σουρεαλιστική επανάσταση [ Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1987].

13/ Με τις ιδέες και το έργο των Γερμανών Σοπενχάουερ και Νίτσε και τη ζωγραφική του Arnold Boecklin και του Max Klinger ιδιαίτερα ,που του άσκησαν βαθιά επιρροή στη συνέχεια, ο De Chirico ήρθε σε επαφή κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Μόναχο (1906-1909).

14 / Ο υπερρεαλισμός ή σουρεαλισμός ήταν ένα κίνημα που αναπτύχθηκε κυρίως στο χώρο της λογοτεχνίας αλλά εξελίχθηκε σε ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό και πολιτικό ρεύμα. Άνθισε κατά κύριο λόγο στη Γαλλία των αρχών του 20ου αιώνα, κατά την περίοδο μεταξύ του πρώτου και δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Από τη φύση του επαναστατικό κίνημα, ο υπερρεαλισμός επιδίωξε πολλές ριζοσπαστικές αλλαγές στο χώρο της τέχνης αλλά και της σκέψης γενικότερα, ασκώντας επίδραση σε μεταγενέστερες γενιές καλλιτεχνών. Τα μέλη του αντέδρασαν σε αυτό που οι ίδιοι ερμήνευαν ως μία βαθιά κρίση του δυτικού πολιτισμού, προτείνοντας μία ευρύτερη αναθεώρηση των αξιών, σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, στηριζόμενοι στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόιντ και στα πολιτικά ιδεώδη του Μαρξισμού. Ως κύριο μέσο έκφρασης, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στις εικαστικές τέχνες, προέβαλε τον «αυτοματισμό», επιδιώκοντας τη διερεύνηση του ασυνειδήτου, την απελευθέρωση της φαντασίας «με την απουσία κάθε ελέγχου από τη λογική» και διακηρύσσοντας τον απόλυτο αντικομφορμισμό.Οι καλλιτέχνες που διαμόρφωσαν το κίνημα καταγράφηκαν στο πρώτο Μανιφέστο του υπερρεαλισμού (1924) του Αντρέ Μπρετόν, καθώς και στην πραγματεία Une Vague de rêves (1924) του Λουί Αραγκόν, ενώ συμμετείχαν ενεργά στα περιοδικά La Révolution surréaliste και Litterature που εξέδιδε η υπερρεαλιστική ομάδα. Ο Μπρετόν αναγνωρίζεται ως κεντρική φυσιογνωμία και ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς τού κινήματος, ενώ άλλα διακεκριμένα μέλη υπήρξαν οι ποιητές Πωλ Ελυάρ, Ρενέ Κρεβέλ, Ρομπέρ Ντεσνός, Μπενζαμίν Περέ, Ροζέ Βιτράκ, όπως και οι καλλιτέχνες Μαξ Ερνστ, Μαν Ραίη, Ζαν Αρπ, Αντρέ Μασόν και Χουάν Μιρό. Πολλοί από τους πρώιμους υπερρεαλιστές προήλθαν από το προγενέστερο κίνημα του Ντανταϊσμού και πολλοί είχαν σταθερή αναφορά τη μεταφυσική περίοδο του Giorgio de Chirico.

15/ Αρ-Νουβό (art nouveau): Με τον όρο Αρ Νουβό (γαλλικά Art Nouveau, σημαίνει Νέα Τέχνη) αναφερόμαστε στο διεθνές καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Ο όρος είναι γνωστός και με τη γερμανική του ονομασία, Jugendstil ενώ στην Αυστρία ονομάζεται Secession. Ανάλογα με τον γεωγραφικό τόπο στον οποίο εξελίχθηκε, έλαβε διάφορες ονομασίες, όπως Stile Liberty στην Ιταλία, Μοντέρνο Στυλ στην Αμερική ή Μοντερνισμός στην Ισπανία, ενώ στη Γερμανία εμφανίστηκε με τον όρο Jugendstil. Ο γαλλικός όρος Αrt Νouveau χρησιμοποιήθηκε στη Γαλλία και το Βέλγιο και αποδίδεται ως Νέα Τέχνη. Ως κίνημα το Αρ Νουβό δεν διέθετε μεγάλη ομοιογένεια, εκδηλώθηκε κυρίως στο χώρο της διακόσμησης και της αρχιτεκτονικής, αγγίζοντας όμως και όλους τους τομείς της καλλιτεχνικής έκφρασης και επηρέασε μεταγενέστερες τάσεις στη μοντέρνα τέχνη. Βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κινήματος είναι η επιτήδευση της μορφής, κυρίως για τα στοιχεία που αντλούνται από τη φύση καθώς και η στενή συσχέτιση του με το κίνημα του συμβολισμού.-


12.9.10

Ο ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΜΙΤΣΑΚΗΣ[1922-2009]

ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ
ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΒΙΟΥ ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΜΙΤΣΑΚΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΝΕΑΠΟΛΗ, ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ [ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1904]
φωτ.2/ Ο Κωστής Παπαμιτσάκης με την ρετίνα του_1951



















Ένα ασπρόμαυρο λεύκωμα της Πολιτιστικής και Λαογραφικής Εταιρείας Απάνω Μεραμπέλλου και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λασιθίου*, που έφερε πρόσφατα στη δημοσιότητα μικρό μέρος της φωτογραφικής μαρτυρίας του Κωστή Παπαμιτσάκη**– του μεταπολεμικού φωτογράφου της Νεάπολης Λασιθίου - υπήρξε αφορμή για την παρουσία μου σε μια παρουσίαση του βιβλίου*** με ποικίλες αναφορές στον ίδιο και στο περιεχόμενο της μεγάλης δημιουργικής του κατάθεσης, που δεν αρκέστηκε στην επαγγελματική μόνο κάλυψη των αναγκών της τοπικής ανθρώπινης κοινότητας αλλά κατέγραψε με το φακό και τις αλλαγές της μεταπολεμικής περιόδου του αστικού σχηματισμού της ιστορικής πόλης.

φωτ.1/Επιπλοποιός_1956
Το αρχείο του φωτογράφου μας προσφέρει σήμερα ,μέσα από ένα πλούσιο –ακόμη άγνωστο στο μεγαλύτερο μέρος του- οδοιπορικό, την ευαίσθητη και εκτεταμένη καταγραφή μιας δύσκολης εποχής κατά τη μεταπολεμική περίοδο, τότε που η αγωνία του τόπου για ζωή δεν προδιέγραφε ακόμη τον «καταναλωτικό καταναγκασμό» της κατοπινής εξέλιξης και τα μικρά και τα μεγαλύτερα γεγονότα που τον κατέκλυζαν, αποτελούσαν υλικό ενός τοπικού σύμπαντος αρκετά διαφορετικού από τις μεγάλες αφηγήσεις του μακρινού κόσμου αλλά με μια αύρα που ενσωμάτωνε και τους κροσσούς συμβολής του με τις επιρροές της ευρωπαϊκής και της εγχώριας αστικής συνθήκης (φωτ.1).

Οι φωτογραφίες του Κωστή Παπαμιτσάκη απαθανάτισαν με συστηματικό τρόπο ανθρώπους, δραστηριότητες, κτίσματα ,εμβληματικά γεγονότα και αλλαγές ενός κοινού αστικού βίου, με διάθεση βαθιά διερευνητική που σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνούσε την απλή παρατήρηση και την καταγραφή στη φωτογραφική πλάκα και μετατρέπονταν σε προσωπική μαρτυρία και τεκμηρίωση του φανερού και του άδηλου υποστρώματος και του πραγματικού τους βάθους. Είχε μια ευαίσθητη κεραία που μπορούσε να αναγνωρίζει το σημαντικό και να το μετασχηματίζει σε φωτογραφική σκόπευση με διαθέσεις δημιουργικού σχολιασμού τόσο στο επίπεδο της μορφής (φόρμα) όσο και του περιεχομένου του συμβάντος. Το αισθητήριό του ξεπερνούσε το στιγμιαίο και το εφήμερο και αναζητούσε το ουσιώδες, δημιουργώντας έτσι ένα πυκνό «δημιουργικό ίζημα» του βλέμματος ανθεκτικό για να μην το ρευστοποιήσει ο χρόνος. Η ματιά του Παπαμιτσάκη διέθετε ένα ευδιάκριτα ανήσυχο αισθητικό υπόστρωμα, με ολοφάνερο αξιακό και ηθικό θα πρόσθετα έρμα, που μόνο η δυνατή εσωτερική του όραση**** μπορούσε να τον εφοδιάζει.

Η ειδοποιός διαφορά που μεταμορφώνει τις απλές φωτογραφικές λήψεις σε συμπυκνώσεις νοήματος που μπορεί να προσεγγίσει κανείς με πολυεπίπεδο τρόπο είναι η σχέση του ανθρώπου πίσω από την κάμερα με την αναζήτηση της α-λήθειας*****, που είναι η μόνη που μπορεί να ανασυνθέτει το εφήμερο υλικό περιτύλιγμα των φαινομένων και να το μετασχηματίζει σε διανοητικά επεξεργασμένο αντικείμενο της έμπνευσης. Η μνήμη και οι περιοχές της ανθρώπινης δημιουργικότητας είχαν πάντα δυναμική σχέση καθώς μέσω αυτών αναπτύσσεται η διεργασία που μπορεί να μεταστοιχειώνει τις απλές καθημερινές χειρονομίες σε καλλιτεχνικές διατυπώσεις. Αυτό μπορεί να το ανακαλύψει κανείς στη δημιουργική κατάθεση των σπουδαίων γνωστών φωτογράφων και αναμφίβολα βέβαια και στην προσωπική παραγωγή του Κωστή Παπαμιτσάκη, που εικονίζεται να κρατά σφικτά -ποζάροντας ο ίδιος- το εργαλείο της προσωπικής κατανόησης του κόσμου που του προσέφερε η ρετίνα****** του (φωτ.2).

φωτ.3/Πόζα στη Φύση_1957
Η ανθρώπινη παρουσία που αποτυπώνει και τα περισσότερα πρόσωπα που φωτογραφίζει είναι γνώριμα και οικεία, μερικές φορές αποτελώντας τη συγκυριακή αφετηρία της σκόπευσης και άλλοτε τακτοποιημένα με τρόπους που ξεπερνούν την αφηγηματική διάθεση ενός επαρχιακού φωτογράφου. Μετατρέπονται έτσι σε σκηνοθετημένες μορφές μιας ευρύτερης αστικής ή υπαίθριας εικονογραφίας όπου μπορεί να ανακαλύψει κανείς καλλιτεχνικές αναφορές και υστερορομαντικές αναζητήσεις (των πρώιμων ιμπρεσιονιστικών απεικονίσεων) που εμφανώς υπερβαίνουν τη ρεαλιστική αναπαραστατική απόδοση αναζητώντας τις μυστικές συνάψεις που θα σχηματοποιήσουν ένα σχεδόν «ζωγραφικό», ελάχιστα αυθόρμητο ως λήψη, αλλά γοητευτικό κάδρο που παραπέμπει σε καμβά (φωτ.3).

φωτ.4/Τοπικές υποθέσεις_1957
Το ισχυρό του καλλιτεχνικό και ανθρώπινο αισθητήριο τον οδηγεί σε ορισμένες περιπτώσεις στην καταχώρηση πραγματικών συμβάντων με τρόπο που υπερβαίνει τη συγκυριακή παρατήρηση και την ουδέτερη καταγραφή και τον μεταμορφώνει σε οξυδερκή ανατόμο των δραματικών κυματισμών της ανθρώπινης προσωπικής περιπέτειας και του σπαρακτικού χαρακτήρα της ύπαρξης (φωτ.4). Ο φωτογράφος Παπαμιτσάκης μετασχηματίζεται έτσι με τις σκοπεύσεις του σε οραματικό σχολιαστή και άδηλο αναλυτή των ποικίλων συγκυριών που αναδύονται και περιγράφουν τη φανερή αλλά και τη λανθάνουσα φύση ενός τοπικού ανθρωπογενούς σύμπαντος που δεν παύει να αποτελεί ένα μικρό τόπο με τις δικές του εντάσεις μέσα στη μεγάλη τοιχογραφία της μεταπολεμικής Κρήτης και του κόσμου.

φωτ.5/Οικοδόμοι_1958
φωτ.6/Σπιναλόγκα_1956









φωτ.7/Γυρίσματα της ταινίας "Ο Χριστός
ξανασταυρώνεται" του Ζιλ Ντασέν_1956
















Οι γενικές αστικές λήψεις μιας ήρεμης και καθόλου πολύβουης ιστορικής κωμόπολης αλλά και αναφορών του ευρύτερου γεωγραφικού και ιστορικού της χώρου , που εμπεριέχουν μέσα τους όλες τις ποιότητες που μεταφέρουν στο χρόνο οι ιστορικοί τόποι, δίνει τη δυνατότητα στο φωτογράφο να ιχνογραφήσει με δοξαστικό σχεδόν χειρισμό των μακρινών πλάνων, μερικά από τα πιο σημαίνοντα και ξεχωριστής ποιότητας αρχιτεκτονήματα που κοσμούν τον πολεοδομικό της ιστό ή μνημεία της περιοχής και να αποτυπώσει παράλληλα γεγονότα της απλής καθημερινότητας ή σημαντικές στιγμές της τοπικής εμπειρίας δημιουργώντας πολύτιμα ντοκουμέντα (φωτ.5,6,7) .

φωτ.8/ Το κτίριο της Λέσχης Νεάπολης_Τότε  ξενοδοχείο "Δικταίον"_1951


















Το μοναδικό μεσοπολεμικό δημιούργημα της Λέσχης Νεαπόλεως (τότε το 1951 ξενοδοχείο «Δικταίον») που φαίνεται να έχει «αράξει» ως υπερωκεάνιο με μεγαλοπρεπή τρόπο στην κεντρική της πλατεία, επεξεργασμένο με το δυνατό μορφολογικό λεξιλόγιο του μοντερνισμού της περιόδου του Bauhaus******* και διαθέτοντας μια αυστηρή αρχιτεκτονική και κατασκευαστική επεξεργασία χωρίς παραχωρήσεις σε αδιέξοδες διακοσμητικές και ιστορικιστικές αναφορές, δεσπόζει στο κέντρο της εικόνας και δείχνει να ξεπερνά κάθε συσχετισμό με μεγέθη, κλίμακες ή εικονογραφικές παραπομπές σε ένα έτσι κι αλλιώς σχεδόν άδειο ακόμη και αδιαμόρφωτο πολεοδομικό κέντρο (φωτ.8). Η παρουσία αυτού του αστικού κτιρίου στο αχανές κέντρο μιας επαρχιακής κωμόπολης φανερώνει με χαρακτηριστικό τρόπο κυριολεκτικά και συμβολικά το μέγεθος της αποσκευής που τη συνόδευε αλλά και τη δυναμική που εξακολουθούσε να διατηρεί σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα ως παλιά πρωτεύουσα του Νομού Λασιθίου και αναμφισβήτητο σημερινό ιστορικό του κέντρο. Η φωτογραφία αυτή διασώζει τις πολύτιμες αφετηρίες της σημερινής του κατάστασης και παράλληλα αποτελεί μια υπενθύμιση για την ανάγκη άμεσης και προσεκτικής του αποκατάστασης και απόδοσής του στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

Το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του Κωστή Παπαμιτσάκη και των άλλων δημιουργών της περιοχής, τα ΓΑΚ (γενικά αρχεία του κράτους) και το σημαντικό ιστορικό και αρχειακό υλικό μιας πολυτάραχης εποχής που διασώζεται μέχρι σήμερα, οι παλιές εφημερίδες που εκδίδονταν με έδρα την πόλη και τα τεκμήρια μιας πολύχρονης δημόσιας δραστηριότητας, ο πλούτος του αστικού οικιακού εξοπλισμού που διατηρείται ατόφιος στα αρχοντικά της παλιάς Νεάπολης και βέβαια το εξαιρετικό αρχιτεκτονικό της απόθεμα και τα χαρακτηριστικά δημόσια κτίρια που ενσωματώνουν τα ευδιάκριτα ίχνη μιας σπουδαίας αστικής αφήγησης -συγκροτημένης τους δυο κρίσιμους τελευταίους αιώνες- συνθέτουν ένα ιστορικό και πολεοδομικό παλίμψηστο με ποικίλες αρχιτεκτονικές αποθέσεις που αξίζει να προστατευτεί και να αναδειχτεί και κυρίως να αποτελέσει το πραγματικό «ιστορικό κέντρο» του Μεραμπέλλου μέσα στη νέα ευρύτερη ενότητα του Δήμου Αγίου Νικολάου.

Ο Κωστής Αδοσίδης Πασάς******** το 1868, αποτέλεσε για μερικά χρόνια την τοπική αρχή της οθωμανικής κατοχής αλλά υπήρξε εκτός των άλλων και ένας πρώιμος κοσμοπολίτης με όραμα για τον τόπο που διοίκησε και με θετική έμπνευση για το δημόσιο χώρο που διαμόρφωσε στην πόλη. Εμείς μπορούμε σήμερα να δημιουργήσουμε με γνώση και ευαισθησία μαζί με τους νέους του τόπου και τις αληθινές δημιουργικές του δυνάμεις ένα όραμα για την ιστορική Νεάπολη;

Οdyss,12.09.2010

Σημειώσεις:

1/Η έκδοση της Π.Λ.Ε.Α.Μ. με τίτλο «Αρχείο Κωστή Παπαμιτσάκη - Η Νεάπολη σ΄ αλλοτινούς καιρούς» [Νεάπολη Λασιθίου,2010] αποτελεί κοινή έκδοση και χρηματοδοτήθηκε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λασιθίου που έχει στηρίξει ενεργά πολλές αντίστοιχες προσπάθειες μέχρι σήμερα.

2/Κωστής Παπαμιτσάκης [1922-2009]: Νεαπολίτης φωτογράφος, που διατηρούσε επαγγελματικό εργαστήριο στη μεταπολεμική Νεάπολη. Άρχισε να δραστηριοποιείται τις δύσκολες μέρες της κατοχής, άνοιξε φωτογραφικό εργαστήριο το 1946 στη Νεάπολη, στρατεύτηκε στη διάρκεια του εμφυλίου χωρίς να σταματήσει τις λήψεις στις περιοχές που βρέθηκε και μετά συνέχισε ανελλιπώς τη φωτογραφική του δραστηριότητα μέχρι το 2002, εμπλουτίζοντας πάντα το αρχείο του με τις φωτογραφίες όχι μόνο της δουλειάς αλλά και με κάθε πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γεγονός του τόπου στο οποίο παραβρέθηκε. Συμμετείχε σε εκθέσεις, δημοσίευσε φωτογραφίες του σε περιοδικά και βιβλία, τιμήθηκε με βραβεία .Μέρος του σημαντικού αρχείου του (που υπολογίζεται σε 80.000 λήψεις) παραχωρήθηκε ευγενικά από τα παιδιά του Μαρία και Μιχάλη Παπαμιτσάκη για την πραγματοποίηση της έκδοσης Π.Λ.Ε.Α.Μ./Ν.Α.Λασιθίου.

3/Εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο χώρο του παλιού γυμνασίου της Νεάπολης στις 7.08.2010, με πρωτοβουλία και φροντίδα της Π.Λ.Ε.Α.Μ., ενταγμένη στο φετινό πρόγραμμα εκδηλώσεων του Δήμου Νεάπολης «Δρήρεια 2010». Στον ίδιο χώρο φιλοξενήθηκε και έκθεση με τίτλο «Αστική Νεάπολη/1868-1968», στημένη με ιδιαίτερη φροντίδα και μεράκι από τα μέλη της Π.Λ.Ε.Α.Μ., που συγκέντρωσε μοναδικά εκθέματα και εξοπλισμό του νεαπολίτικου αστικού βίου (έπιπλα, σκεύη, ενδυμασίες, διακοσμητικά στοιχεία κλπ). Το σημερινό δραστήριο διοικητικό συμβούλιό της Π.Λ.Ε.Α.Μ. αποτελείται από τους Γιώργο Μαυροειδή (Πρόεδρο), Γιώργο Γουλιδάκη, Άννα Δαμιανάκη, Μαρία Κωστάκη- Φούσκη, Μαρία Πλευρίδου, Μαρία Σεργάκη, Αντώνη Χουρδάκη.

4/Για το θέμα αυτό υπάρχει εκτεταμένη ανάλυση στο βιβλίο του Σεμίρ Ζεκί, «Εσωτερική Όραση-Μια εξερεύνηση της τέχνης και του εγκεφάλου» [Πανεπιστ. εκδόσεις Κρήτης,Ηράκλειο,2002]

5/Α-λήθεια, ετυμ. ως α [στερητικό] + λήθη, από τη γνωστή αριστοτελική αφετηρία που ανέλυσε με σχολαστικό τρόπο ο Μάρτιν Χάιντεγγερ, στο κείμενό του «Η τέχνη και ο χώρος» [Εκδόσεις Ίνδικτος,2006]

 

6/Ρετίνα :Το γνωστό μοντέλο της γερμανικής φωτογραφικής μηχανής Retina Kodaκ, που σε διάφορα μοντέλα από το 1936 μέχρι το 1969, αποτέλεσε το αγαπημένο εργαλείο πολλών φωτογράφων –και ιδιαίτερα- της μεταπολεμικής γενιάς.

7/Βαuhaus: Η αρχιτεκτονική σχολή στη Γερμανία του μεσοπολέμου που ξεκίνησε να λειτουργεί το 1919 στη Βαϊμάρη, μεταφέρθηκε στο Ντεσάου και μέχρι το κλείσιμό της από τους ναζί το 1933 ατο Βερολίνο όπου λειτουργούσε κατά την τρίτη περίοδο της λειτουργίας της, κατάφερε να εκφράσει με τον πιο ριζοσπαστικό τρόπο τους μετασχηματισμούς των αρχών του 20ου αιώνα στο πεδίο της αρχιτεκτονικής και των κατασκευών και να αποτελέσει το καταστατικό κορμό των ιδεών και των αρχών του μοντέρνου κινήματος που επηρέασε καταλυτικά την αρχιτεκτονική παραγωγή ολόκληρου του αιώνα και εξακολουθεί ακόμη να διατηρεί ευδιάκριτη επιρροή στις αφετηριακές αρχές και τις εικονογραφικές προτιμήσεις όλων των σύγχρονων τυπολογικών και μορφολογικών ιδιωμάτων και του λεξιλογίου των κατασκευών. Στη σχολή αυτή δίδαξαν κορυφαίοι Αρχιτέκτονες (Βάλτερ Γκρόπιους, Μις βαν ντε Ρόε, Χάνες Μέγιερ,Μαρσέλ Μπρόιερ) και καλλιτέχνες (Πάουλ Κλέε, Βασίλι Καντίνσκι κ.α.) του 20ου αιώνα. Στην Ελλάδα με αφετηρία κυρίως το μεγάλης πνοής πρόγραμμα κατασκευής 1800(!) σχολικών κτιρίων στη διάρκεια του μεσοπολέμου που ξεκίνησε η δεύτερη κυβέρνηση Ελ.Βενιζέλου, οι αρχιτέκτονες εκείνης της περιόδου κατάφεραν να δημιουργήσουν σημαντικό αριθμό μοντέρνων σχολικών κτιρίων, πολλά από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα και αποτελούν μαρτυρία μιας ηρωικής περιόδου για την ιστορία του τόπου και την αρχιτεκτονική του bauhaus και της νεωτερικότητας.

8/Κωστής Αδοσίδης Πασάς: Ο πρώτος -χριστιανός το θρήσκευμα- οθωμανός διοικητής της περιοχής της Νεάπολης το 1868, άνθρωπος της Πύλης με συμμετοχή σε δύσκολες διπλωματικές και πολιτικές αποστολές, που υπήρξε και ο πρώτος ουσιαστικά που διαμόρφωσε τη σύγχρονη πολεοδομική της φυσιογνωμία με τη διάνοιξη δρόμων και μιας αχανούς κεντρικής πλατείας, σπάνιας για τα δεδομένα των κωμοπόλεων εκείνης της περιόδου. Το παράδειγμα της Νεάπολης, αποτελεί μια σπουδαία μαρτυρία για τον τρόπο με τον οποίο σχηματοποιήθηκαν ιστορικά οι αστικές συγκεντρώσεις στην ελληνική περιφέρεια και μάλιστα σε μια εποχή ιδιαίτερα δύσκολη για την Κρήτη, όπου είχε αρχίσει ήδη να αναπτύσσεται ο επαναστατικός αναβρασμός του τέλους του 19ου αιώνα  που οδήγησε στην απελευθέρωσή της από την οθωμανική κυριαρχία και την ενσωμάτωσή της στον κορμό της ελληνικής επικράτειας στις αρχές του 20ου αιώνα.