9.2.10




[ to-ko-do-mo = τοιχοδόμοι Ι 02 ]

3Δ_τεε/τακ Ι 0ι απτές εμπειρίες και οι πολλαπλές συνάψεις
μιας παράπλευρης περιήγησης Ι 30.01.2010

Πρώτη επίσκεψη στο άδειο-ακόμη-Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

[αρχιτέκτονες / Πάτροκλος Καραντινός & Αλέξανδρος Τομπάζης]

Όταν το 1933, τη χρονιά του CIAM της Αθήνας και της «Χάρτας των Αθηνών» (κειμένου -μανιφέστου για τα προγράμματα του μοντερνισμού) ο Πάτροκλος Καραντινός ξεκίνησε το σχεδιασμό του μινωικού αρχαιολογικού μουσείου στο Ηράκλειο, ελάχιστα αντίστοιχα κτίρια υπήρχαν σ΄όλο τον κόσμο αλλά και κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ακόμη –παρά τα ζοφερά προανακρούσματα και τη δίνη της κρίσης του ΄29- πως ο ναζισμός θα κατάφερνε να μας οδηγήσει σε ελάχιστο χρόνο ίσαμε τον πάτο της κόλασης γράφοντας μάλιστα με σκληρά μεταλλικά γράμματα στις πύλες της ,πως «η εργασία απελευθερώνει» (Αrbeit macht frei),σχεδόν σαρκαστική και ανατριχιαστική μαζί όπως αποδείχτηκε αναφορά στα κελεύσματα του αστικού εκσυγχρονισμού που κυριαρχούσαν τότε ,και καθιστώντας το κακό τόσο κοινότοπο* που ούτε ο πολιτισμός και η ηθική δεν κατάφεραν να το αντικρούσουν καθώς συντρίφτηκαν μέσα στις στάχτες του πιο αποκρουστικού ολοκαυτώματος της Ιστορίας.

Το μουσείο παρακολούθησε ολόκληρη την περιπέτεια του τόπου μας εκείνα τα φοβερά χρόνια του πολέμου, της κατοχής και του εμφυλίου και χρειάστηκε να περάσουν 20 χρόνια (1953) μέχρι να καταφέρει ο Καραντινός να δει ολοκληρωμένο το έργο του που εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί το σημαντικότερο κτίριο του μεσοπολεμικού μοντερνισμού στο Ηράκλειο. Η θέση του στην Πλατεία Ελευθερίας όπου δεσπόζει και η παρουσία του αποτελεί πάντα κορυφαία αστική αρχιτεκτονική χειρονομία, με κλίμακα και επεξεργασία που καταφέρνει να οργανώνει με επαγωγικό τρόπο όλα τα μεγέθη της παρακείμενης κτισμένης στρωματογραφίας του πολεοδομικού ιστού και παράλληλα εγκαθιστά ένα διαρκή διάλογο με τα μνημειακά σπαράγματα των τειχών της συμβάλλοντας στην ανασύνθεση και το μετασχηματισμό του συνολικού αφηγηματικού της χαρακτήρα.

Αρχ.μουσείο Ηρακλείου/εξωτ./ φωτο.Οdyss/30.01.10
Από όπου κι αν το προσεγγίσει κανείς, είτε από τη λεωφόρο Ικάρου εποχούμενος και έχοντας τη μοναδική εμπειρία της οπτικής του ανάγνωσης μέσα στο χάος που το περιβάλλει ,είτε πεζός από την πλατεία με την κατανόηση της καταλυτικής πλαστικής του συγκρότησης όπου η κυριαρχία των πλήρων συμπαγών τοιχοδομών διαμορφώνει μια τεράστια οθόνη προβολής συμβάντων, το κτίριο εντυπώνεται αναπότρεπτα στο απόθεμα των αρχιτεκτονικών εμπειριών που σε εφοδιάζει η πόλη. Η αλληλουχία των στέρεων και ορθολογικά οργανωμένων όγκων με το φως από ψηλά, οι φυτεύσεις και η συνοδεία των μεγάλων υψηλόκορμων δέντρων, ο εκτεταμένος ημιυπαίθριος χώρος υποδοχής που διαμορφώνει τις απαραίτητες μεταβάσεις από την κλίμακα του αχανούς κοινόχρηστου ανοικτού χώρου στην οικεία και προστατευμένη από τον ήλιο και τον καιρό, καθαρτική ανάπαυλα που σε προετοιμάζει για την εμπειρία της επίσκεψης και σε κατευοδώνει στο τέλος με τη μνήμη των χρωμάτων του κόκκινου ίασπι που διασώζουν ακόμη οι ορθομαρμαρώσεις του τοίχου της εισόδου, συγκροτούν μια ενότητα ύφους μοναδική και αναδεικνύουν το μουσείο σε πραγματικό τοπόσημο για την πόλη.

Αρχ.μουσείο Ηρακλείου/εσωτ./φωτο.Odyss/30.01.10
Η περιήγηση στους άδειους ακόμη χώρους που έχουν ολοκληρωθεί τώρα και δυο χρόνια κάνουν ακόμη πιο απαιτητική την ανάγκη για την ολοκλήρωση της περίφημης μουσειολογικής μελέτης που εκκρεμεί ακόμη ,στερώντας από την πόλη και την Κρήτη ένα τόσο σπουδαίο μουσείο , μοναδικό χώρο επαφής και κατανόησης μιας περιόδου που σημάδεψε μοναδικά τη μεγαλόνησο και αποτελεί πάντα το πιο σημαντικό μέρος της τοπικής –και βέβαια μεσογειακής της - αφήγησης. Στη μικρή προσωρινή έκθεση που είναι επισκέψιμη αυτή την περίοδο, μπορέσαμε να δούμε μερικά από τα εμβληματικά ευρήματα του μινωικού πολιτισμού και βέβαια τις εκπληκτικές όψεις σπιτιών από φαγεντιανή και το φοβερό πρόπλασμα αναπαράστασης σπιτιού από πηλό των Αρχανών που ενσωματώνει με πυκνό τρόπο όλες τις πραγματικές συνιστώσες ενός ευφυούς βιοκλιματικού σχεδιασμού που καταχωρεί με μεγάλη ευελιξία οργάνωσης και πρόβλεψης όλες τις αληθινές αξίες που οφείλει να ενσωματώνει μια «αληθινή αρχιτεκτονική» που ενδιαφέρεται να δημιουργεί «δοχεία ζωής»** για πραγματικούς ανθρώπους.
Πρόπλασμα και όψεις μινωικών σπιτιών στο μουσείο Ηρακλείου/φωτο.Odyss/30.01.10

Στο ίδιο αυτό μουσείο φιλοξενούνται και πολλές πινακίδες της περίφημης πρωτ
οελληνικής γραφής της Γραμμικής Β, που κατάφερε ο βρετανός αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις να αποκρυπτογραφήσει διαβάζοντας τα συλλαβικά της ιδεογράμματα και επιτρέποντας μας να διαβάσουμε μερικές λέξεις εκείνης της πρώιμης εποχής ανάμεσα στις οποίες και τη λέξη τοιχοδόμοι(=to-ko-do-mo)*** που αποτελεί και τον τίτλο του σημερινού κειμένου γραμμένου με συλλαβογράμματα της γραμμικής β, που όσο κι αν φαίνεται απίθανο μπορεί να τη βρει κανείς στο διαδίκτυο και έχουν δημιουργηθεί από τον Curtis Clark****.

Τοιχοδόμοι λοιπόν, μια λέξη από τη μινωική γλώσσα με τον ίδιο απαράλλαχτο ήχο όπως και σήμερα, όπως την πρόφεραν οι άνθρωποι που κατοίκησαν την Κρήτη αυτή τη μακρινή εποχή, που τα σπίτια φτιάχνονταν με εξώστες που πατούσαν πάνω σε ξύλα , τα παράθυρα ήταν ορθογωνικά και όχι τοξωτά ,τα ανοίγματα γεφυρώνονταν με ξυλοδεσιές και οι τοίχοι που κατασκεύαζαν οι τοιχοδόμοι περιτρέχονταν από οριζόντιες γραμμές που διέτρεχαν τις όψεις σαν τα ρεύματα της Μεσογείου, θυμίζοντάς μου τις πιο εμβληματικές μοντερνιστικές αρχιτεκτονικές επεξεργασίες του Giuseppe Terragni στις ποιητικές ρασιοναλιστικές του εξάρσεις (casa del fascio στο Lissone, villa Bianca στο Σεβέζο),του Μoisei Ginzburg στα ηρωικά πρώτα κτισμένα έργα –στοιχειώσεις μιας καθαρής έμπνευσης της ρώσικης αβαν-γκαρντ (Νarkomfin) και του Le Corbusier στις «τορνευτές» κατοικίες του που μεταμόρφωσαν την ιδέα της μηχανής και τη φουτουριστική στροφορμή ενός ριζοσπαστικού -στην αρχή του- αιώνα, σε εξαρτήματα κατοίκησης και ενδιαιτήματα του «νέου ανθρώπου».

Και όλα αυτά μαζί με το αίτημα, τη διεκδίκηση, για την ολοκλήρωση μιας σπουδαίας αρχιτεκτονικής –εδώ ενός εξαιρετικού μουσείου. Που μπορεί να στεγάζει, να περιέχει, να υποδέχεται, να περιγράφει, να αφηγείται σε αρχιτέκτονες και μη , σε παλιούς και νέους, σε δασκάλους σαν τους 3Δ. και μαθητές τους από όλες τις γενιές πόσο σπουδαία είναι η περιπέτεια και το ταξίδι της ύπαρξης αλλά και οι εντυπώσεις που έχει να αποκομίσει κανείς όταν υπάρχει ένα κτίριο-τόπος φτιαγμένο από σημερινούς τοιχοδόμους ,για να μας υποδέχεται και να μας σαγηνεύει με την κατάδυση στο σύμπαν της συλλογικής μνήμης και της α-λήθειας… *****
Οdyss, 9.02.2010

*/Xάνα Άρεντ : Ο ΄Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ. Η κοινοτοπία του κακού (εκδ. Θύρσος, 1995)
**/Οι πολύ γνωστές διατυπώσεις του μεγάλου αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη(1913-1993)
***/βλ. κατάλογο μινωικών λέξεων που διασώζονται στο διαδικτυακό τόπο:
www.teicrete.gr/daidalika/
****/
www.mockfont.com/old/
****/Α-λήθεια: στερητικό α + λήθη κατά τον αριστοτελικό και
χαϊντεγγεριανό ορισμό.