11.7.10

Ο ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΧΤΑΠΟΔΙ ή Ο ΥΠΝΟΣ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΝΝΑ ΤΕΡΑΤΑ***

   Αφιερωμένο στους :

_Σωκράτη (470–399 π.Χ.)
_René Descartes (1596–1650)
_Baruch Spinoza (1632–1677)
_Gottfried Leibniz (1646–1716)
_Immanuel Kant *(1724–1804)
















                      Το φετινό καλοκαίρι συμπληρώθηκαν 229 χρόνια από τη χρονιά (1781) που ο Immanuel Kant, δημοσίευσε το σπουδαίο κείμενό του «Κριτική του καθαρού λόγου». Ο Καντ υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους εκπρόσωπους μιας φιλοσοφικής και στοχαστικής αναζήτησης που έχοντας τις αφετηρίες της και στο Σωκράτη άρθρωσε τις διανοητικές της επεξεργασίες και τα επιχειρήματά της πάνω στον άξονα της κυριαρχίας του «ορθού λόγου», βασικής συνιστώσας ενός ολόκληρου συστήματος σκέψης και κατανόησης του κόσμου και της ανθρώπινης διαδρομής. Με λίγα λόγια η λογική (και ο ορθός λόγος) είναι εκείνη που καθόριζε πάντα την ανθρώπινη βούληση ,τις κρίσιμες επιλογές του ανθρώπου και την ερμηνεία της ανθρώπινης εξέλιξης και όχι η μεταφυσική και οι διάφορες θεολογικές προσεγγίσεις των οποίων βέβαια σε καμιά περίπτωση δεν αμφισβητείται η συμμετοχή στην περιπέτεια της ανθρώπινης σκέψης και την αναζήτηση της αλήθειας.

Σε μια εποχή όπως τη σημερινή ,ιδιαίτερα δύσκολη για τις μεγάλες κοινωνικές πλειοψηφίες, που καλούνται να επαναπροσδιορίσουν δραστικά τις μέχρι τώρα ηθικές τους προτεραιότητες που εμφανίζονται να συναντούν σοβαρά αδιέξοδα, ο γενικότερος προβληματισμός μας είναι προφανές πως πρέπει να στραφεί και να αμφισβητήσει πρωταρχικά το κοινωνικό φαντασιακό που οικοδομήσαμε αλλά και τις πολιτικές πρακτικές που το υποστήριξαν με ατελή και μονοδιάστατο τρόπο. Σε μια δυστοπική συγκυρία όπου με απροκάλυπτο τρόπο έχουν πια απογυμνωθεί όλες οι ψευδεπίγραφες αφηγήσεις των «θεολόγων της αγοράς», ο απόλυτος κυνισμός των εκπροσώπων των κέντρων ισχύος φαίνεται να υπογραμμίζει με όλους τους τρόπους τις έωλες προσεγγίσεις του διαρκούς καταναλωτικού και θεαματικού καταναγκασμού που μας έχει επιβληθεί. Η άποψη των αμετανόητων χμερ μιας στείρας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής φενάκης που βασισμένη δήθεν στην ελεύθερη επιλογή μπορούσε στο διηνεκές να παράγει και να αναπαράγει την εικόνα του υλικού της μύθου, φαίνεται να καταρρέει με πάταγο μέσα στη δυσώδη χωματερή ενός απέραντου νεοφιλελεύθερου σκουπιδότοπου που έρχεται να προστεθεί στις υπόλοιπες ιστορικές αυταπάτες.

Ο ορθός λόγος και τα επιχειρήματα της λογικής που μπορούσαν πάντα να διαμορφώνουν μια ισχυρή και αντικειμενική αφετηρία για την αναζήτηση του δρόμου της «αρετής» φαίνεται πως δεν κατάφεραν τελικά να ενταχθούν καταστατικά μέσα στις μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες. Έτσι σήμερα μας λείπουν σχεδόν ολοκληρωτικά ,η έννοια της αιτιοκρατικής λογικής πρόβλεψης, της διαλεκτικής αποτίμησης, του καθαρού και θαρραλέου πολιτικού λόγου, της δημοκρατικά οργανωμένης διαπραγμάτευσης πάνω σε ένα κοινά αποδεκτό αξιακό υπόβαθρο. Είμαστε απλά στην εποχή της απόλυτης επικράτησης των αφανών κέντρων ισχύος και της κυριαρχίας του ανορθολογισμού.

Φαίνεται πως η ίδια η φύση του απρόβλεπτου ανθρώπινου «όντος» επεδείκνυε πάντα μια διάθεση που υπερέβαινε τις διαστάσεις του κόσμου της λογικής και του μέτρου αναζητώντας ερείσματα κυρίως σε αφηγήσεις διανθισμένες με το υλικό των παραμυθιών και της πλάνης. Η απουσία του ορθού λόγου ήταν ένας συστηματικός και βολικός ηθμός απέναντι στην επίγνωση της ίδιας της πραγματικότητας. Μπορεί πραγματικά να ισχυριστεί κανείς σοβαρά πως ένας κόσμος κτισμένος με αδικία και αδιαφάνεια, με σαρωτική επικράτηση του ιδιωτικού πάνω στο δημόσιο και το οικουμενικό, με προτεραιότητα στο κέρδος και την κατασπατάληση των ανθρώπινων πόρων, με απίστευτο πλούτο σε ελάχιστους και απύθμενη φτώχεια την ίδια στιγμή, αδύναμος να αντιληφθεί τις συνέπειες της αχαλίνωτης και άπληστης κυριαρχίας του πάνω στο εποικοδόμημα της ιεραρχίας της φύσης, μπορεί πραγματικά να έχει σχέση με τα απλά και αυτονόητα προτάγματα που μπορεί να αρθρώνει η λογική σκέψη και η στέρεη σχέση μας με τα πράγματα και την κοινή συνθήκη της ύπαρξης; Εμφανέστατα, όχι!
Άρα τι παραπάνω συμβαίνει τώρα που ένα συμπαθέστατο (και όπως υποστηρίζουν οι βιολόγοι και πανέξυπνο) μαλάκιο, ένα χταπόδι έχει αναγορευθεί τις τελευταίες 20 μέρες σε Πυθία χρησμών καθώς καλείται να επιλέξει μέσα στη δεξαμενή του (μέχρι να καταναλωθεί φοβάμαι) ποια θα είναι η ομάδα που θα νικήσει στον αντίστοιχο αγώνα του παγκοσμίου κυπέλλου ποδοσφαίρου που γίνεται φέτος στην Νότια Αφρική. Και βέβαια έχει (στατιστικά υπάρχει πάντα η πιθανότητα) επιλέξει μέχρι τώρα, πάντα το νικητή ξεσηκώνοντας την ενθουσιώδη αποδοχή όλων όσων ασχολούνται με τα σχετικά ζητήματα και τροφοδοτώντας καθημερινά στο διαδίκτυο χιλιάδες σχόλια για τη φοβερή μαντική ικανότητα που διαθέτει και που δεν μπορεί πια να αμφισβητηθεί!!!

Φαίνεται πως η κατάρρευση του οικονομικού μοντέλου που βιώνουμε συνδυάζεται απόλυτα με την καταρράκωση του ίδιου του ορθού λόγου με όλους τους πιθανούς συνειρμούς και συνάψεις. Το ολοφάνερο κρισιακό πρόσημο που τείνει να ετεροκαθορίζει την ψυχολογική αποδιοργάνωση των ανθρώπινων υποκειμένων αρχίζει πια να αποκτά χαρακτηριστικά εξαιρετικά ανησυχητικά ή και επικίνδυνα. Καθώς η αποχαλίνωση των αγορών και της κατανάλωσης και η παραπλανητική ευμάρεια που επέβαλαν σαρωτικά, κατέστησαν τους ανθρώπους μικρούς θεούς και υποκατέστησαν με τα παραπλανητικά τους περιτυλίγματα και τις θολές εικόνες ενός εκμαυλιστικού και παράλογου οικονομικοπιστωτικού παραληρήματος τα επιχειρήματα της πειθούς, του διαλόγου και του ανθρώπινου μέτρου οριστικό(;) παρελθόν στις χωματερές της ιστορίας, οι επικυρίαρχοι των αγορών του "θαυμαστού καινούριου κόσμου"** έριξαν στα άχρηστα και όλα εκείνα που σε άλλες εποχές συγκρατούσαν την απύθμενη διάθεση επιβολής και την ανθρώπινη ματαιοδοξία, δηλαδή το θρησκευτικό συναίσθημα και την πίστη στον έρωτα και την τέχνη ως μοναδικές κατακτημένες υπεραξίες μιας συνείδησης που μπορεί να διαβάζει ποιητικούς στίχους ή να αναζητά τις ασέληνες νύχτες τον Αλδεβαράν στο στερέωμα και την κόμη της Βερενίκης ριγμένη στις εσχατιές του ουρανού. Κι τι απόμεινε στο τέλος? Μα μια τεράστια ανοικτή μαύρη τρύπα έτοιμη να μας καταπιεί, γεμάτη με τελώνια και τέρατα που μόνο ο ύπνος της λογικής μπορεί να γεννήσει***…

Με όλη την πλάκα που μπορεί να έχει το θέμα με τον συμπαθή Πολ –το χταπόδι¬- θα τολμούσα ολοκληρώνοντας τις λίγες αυτές σκέψεις να δηλώσω πως αν καταφέρω να δω σήμερα τον τελικό του Μουντιάλ, δεν θα είμαι σίγουρος μέχρι να τελειώσει ο αγώνας ποιος θα είναι τελικά ο κερδισμένος της αναμέτρησης στη χώρα αυτή -τη Νότια Αφρική- που τόσο χρόνια μετά το τέλος του φυλετικού ρατσιστικού διαχωρισμού του απαρχάϊντ δεν κατάφερε ακόμη να αναμετρηθεί και να νικήσει τους δαίμονες της φτώχειας, της ανάγκης και του φόβου που επιβάλλει ένα ανάλγητο «διεθνές σύστημα καταμερισμού της ευτυχίας» που εξακολουθεί με επιδεικτικά ανορθολογικό τρόπο να ετεροκαθορίζει τις τύχες των απλών ανθρώπων και των τόπων του Κόσμου μας…

Οdyss, 11.07.2010

*/Immanuel Kant [1724-1804] (από την Wikipedia)

O Εμμάνουελ Καντ (Immanuel Kant), γεννήθηκε στις 22 Απριλίου του 1724 στο Καίνιξμπεργκ της Πρωσίας (που σήμερα ονομάζεται Καλίνινγκραντ και ανήκει στη Ρωσία) και πέθανε στο Καίνιξμπεργκ στις 12 Φεβρουαρίου του 1804.΄Hταν Γερμανός φιλόσοφος και επιστήμονας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές και φιλοσόφους της εποχής του.

O Καντ και η φιλοσοφία του

Ο Καντ όρισε το διαφωτισμό (Aufklärung), στο δοκίμιο του Was ist Aufklärung?, ως την περίοδο που χαρακτηρίζεται από το γνωμικό, "Sapere aude!" (τόλμησε να γνωρίσεις). Αυτή η περίοδος χαρακτηρίστηκε από την αυτόνομη σκέψη, απαλλαγμένη από τις υπαγορεύσεις της εξωτερικής πολιτικής εξουσίας. Το έργο του Καντ χρησίμεψε ως συνδετικός κρίκος μεταξύ του Ορθολογισμού και του Εμπειρισμού, φιλοσοφικές παραδόσεις του 18ου αιώνα. Είχε, επίσης, αποφασιστική επίδραση στο κίνημα του Ρομαντισμού και τη φιλοσοφία του Γερμανικού Ιδεαλισμού του 19ου αιώνα. Το έργο του υπήρξε, τελικά, σημείο εκκίνησης για πολλούς φιλοσόφους του 20ου Αιώνα.

Οι δύο αλληλοσυνδεόμενοι θεμέλιοι λίθοι αυτού που ο Καντ αποκαλούσε ως την "κριτική φιλοσοφία του" - την "Κοπερνίκεια επανάσταση" που ισχυριζόταν ότι συνέθεσε για τη φιλοσοφία - ήταν η Επιστημολογία (ή αλλιώς Θεωρία της γνώσης) του Υπερβατικού Ιδεαλισμού και η ηθική φιλοσοφία περί της αυτονομίας της αιτιολογίας (reason). Αυτές τοποθετούσαν το ενεργό, έλλογο ανθρώπινο υποκείμενο στο κέντρο του κόσμου της γνώσης και της ηθικής. Όσον αφορά στη γνώση, ο Καντ υποστήριζε ότι το έλλογο καθεστώς του κόσμου, όπως η επιστήμη το αντιλαμβάνεται, δεν μπορεί να θεωρηθεί απλά και μόνο ως η τυχαία συσσώρευση αισθαντικών αντιλήψεων. Αντίθετα είναι το αποτέλεσμα μιας «συνθετικής» λειτουργίας, βασιζόμενης σε κανόνες. Αυτή αποτελείται από την εννοιολογική συνένωση (unification) και ενσωμάτωση (integration) που πραγματοποιείται από το νου μέσω εννοιών ή των «κατηγοριών της κατανόησης» που υπάρχουν στις αντιλήψεις μέσα στα πλαίσια του χώρου και χρόνου, που δεν είναι έννοιες, αλλά μορφές αισθαντικότητας, οι οποίες είναι με τη σειρά τους απαραίτητοι όροι για κάθε πιθανή καταγραφή εμπειρίας. Ως εκ τούτου η αντικειμενική τάξη πραγμάτων και η αιτιώδης αναγκαιότητα που λαμβάνει χώρα μέσα στα πλαίσια της πρώτης, είναι παράγωγα του μυαλού κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης του με ότι υπάρχει έξω από το μυαλό ("Ding an sich"). Αναφορικά με την ηθική, ο Καντ υποστήριξε ότι η πηγή της θεωρίας της αρετής και της ηθικής δεν βρίσκεται σε εξωτερικούς από την ανθρώπινη φύση παράγοντες, δεν αποδίδεται στη φύση, ούτε στο Θεό, παρά μόνο στην καλή θέληση. Καλή θέληση είναι αυτή που πηγαίνει σύμφωνα με οικουμενικούς νόμους ηθικής που η αυτόνομη ανθρώπινη ύπαρξη ελεύθερα και αβίαστα αποφασίζει να ενστερνιστεί. Αυτοί οι κανόνες υποχρεώνουν το κάθε ανθρώπινο υποκείμενο να μεταχειρίζεται τα άλλα ανθρώπινα όντα ως σκοπούς και όχι μόνο ως μέσα προς κάποιο σκοπό.

Αυτές οι καντιανές ιδέες διαμόρφωσαν κατά πολύ ή αλλιώς επηρέασαν όλη την επιχειρηματολογία και ανάλυση της μεταγενέστερης φιλοσοφίας. Οι ιδιαιτερότητες του Καντ και της φιλοσοφίας του πυροδότησαν άμεση και διαρκή διαμάχη. Παρόλα αυτά, η άποψη που αυτός διατηρούσε ότι ο νους από μόνος του συμβάλει αποκλειστικά στη γνώση του (και ως εκ τούτου αυτή η γνώση υπόκειται σε περιορισμούς που δεν μπορεί να ξεπεράσει), ότι η ηθική έχει τις ρίζες τις στην ανθρώπινη ελευθερία, ενεργώντας αυτόνομα και σύμφωνα με έλλογες, ηθικές αρχές και ότι η φιλοσοφία εμπεριέχει αυτο-κριτικές διαδικασίες, αναδιαμόρφωσαν οριστικά τη φιλοσοφία.

**/ "O θαυμαστός καινούριος κόσμος".Το εξαιρετικά προφητικό και εφιαλτικό συνάμα ανάγνωσμα του Άλντους Χάξλεϊ ,γραμμένο ήδη το 1936, που περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο πολλές από τις σημερινές πραγματικότητες της εποχής μας.Το προτείνω ανεπιφύλακτα, ως ένα βήμα παραπέρα από το "1984" του Τζορτζ Όργουελ και την  "Κοινωνία ρου θεάματος" του Γκι Ντεμπόρ. 
 
***/ Η γνωστή διατύπωση από το έργο του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου, Φρ.Γκόγια, μερικά έργα του οποίου είδαμε πέρυσι στην έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης στην Αθήνα. Από εκείνη τη σειρά και το έργο που εικονογραφεί το κείμενο.