23.1.11

20.01.1941_Η ΜΝΗΜΗ ΜΙΑΣ ΜΕΡΑΣ ΣΤΟ ΒΑΝΖΕΕ


20.01.1941_Μια μέρα στο Βάνζεε του Βερολίνου
20.01.2011_Ένας πίνακας από τη συλλογή του Prado στη Μαδρίτη
(Pieter Brueghel the Elder [1525-1569] / O θρίαμβος του Θανάτου)

Πέρασαν 70 ακριβώς χρόνια. Εκείνη τη μέρα στο προάστιο Βάνζεε του Βερολίνου, σε ένα παλιό αρχοντικό συναντήθηκαν 15 ανώτατα στελέχη των ναζί. Αντικείμενο της σύσκεψης η ανακοίνωση των αποφάσεων που άνοιγαν τις πύλες της κόλασης για την εξολόθρευση 6 εκατομμυρίων ανθρώπων στα στρατόπεδα θανάτου του Γ΄ Ράιχ. Εβραίοι συντριπτικά, ρομά, φιλελεύθεροι αντιναζί και κομμουνιστές, ομοφυλόφιλοι, ανάπηροι, αντιστασιακοί και αντίπαλοι του καθεστώτος και κάθε λογής άνθρωποι που εναντιώνονταν στους σχεδιασμούς και την άρια αποκλειστικότητα των γερμανών ναζί και των συγκυριακών τους συμμάχων μπήκαν στο στόχαστρο. Αρκούσε μια από τις ιδιότητες αυτές για να τους κατατάξει στις λίστες του θανάτου που ξεκίνησαν αμέσως με επιστημονικό τρόπο και τη μεθοδικότητα της γερμανικής ναζιστικής μηχανής να συντάσσονται παντού όπου κυριαρχούσαν στην Ευρώπη, έχοντας καταλύσει με την πολεμική τους επέλαση κάθε έννοια δικαίου και μετατρέποντας τις χώρες που τους εναντιώθηκαν σε κατεχόμενα σφαγεία.

Στο αρχοντικό λοιπόν εκείνο, 15 αποκτηνωμένα καθάρματα μεταξύ των οποίων ήταν και ο Άντολφ Άιχμαν, καπνίζοντας πούρα και πίνοντας κονιάκ, συζήτησαν γύρω από το αναμμένο τζάκι, τις λεπτομέρειες του πιο ανατριχιαστικού εγχειρήματος στη διάρκεια της Ιστορίας. Της σύλληψης, της μεταφοράς και του αφανισμού 6 εκατομμυρίων ανθρώπων, στην πλειονότητά τους βέβαια Εβραίων, με μια καλοστημένη και απίστευτα οργανωμένη επιχείρηση που όμοιά της ποτέ δεν γνώρισε ο κόσμος. Εκείνη τη μέρα στο Βάνζεε, η αποκτήνωση της ανθρώπινης ιδιότητας υπήρξε απόλυτη, στις παρουσίες εκείνων των ελεεινών υποκειμένων, ανώτατων αξιωματούχων και εκφραστών της μαζικής ψυχολογίας του γερμανικού ναζισμού. ΄Ηταν ακριβώς αυτό που έκανε μετά τον πόλεμο τη σπουδαία εβραία διανοούμενη και καθηγήτρια Φιλοσοφίας Χάνα Άρεντ να παρατηρήσει κατά τη διάρκεια της δίκης του Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ το 1961 με πολύ εύστοχο τρόπο πως οι ναζί δεν ήταν ηθικά διαφορετικοί από τους υπόλοιπους ανθρώπους αλλά δημιούργησαν και ζούσαν μέσα σε μια συνθήκη όπου το «..κακό είχε καταστεί κοινοτοπία…»*!

Από τους 15 αυτούς εγκληματίες οι 12 είχαν ανώτερους τίτλους σπουδών. Η επιστημονική αρτιότητα και η γνώση δεν αποδείχτηκαν ικανές να ξεριζώσουν από μέσα τους το φοβερό θηρίο, που μόνο ο πολιτισμός και η πολιτική συνείδηση της συλλογικότητας , δηλαδή με λίγα λόγια η ηθική συνιστώσα της ύπαρξης μπορεί να περιορίσει ή και να τιθασεύσει. Ένας σπουδαίος τραγικός Εβραίος και αυτός διανοούμενος και στοχαστής που αυτοκτόνησε το Σεπτέμβρη του 1940 στα Πυρηναία κυνηγημένος από τους ναζί την ώρα που επιχειρούσε να περάσει στην Ισπανία διωκόμενος, ο Βάλτερ Μπένζαμιν, έγραφε σε μια από τις 20 θέσεις του για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας**, πως όταν «…η γνώση δεν υπηρετεί την επανάσταση μπορεί να καταστεί επικίνδυνη…».

Πέρασαν 70 χρόνια και το αρχοντικό στο Βάνζεε έχει μετατραπεί σε μουσείο. Πριν από λίγα χρόνια θυμάμαι σε μια επίσκεψή μου στο Βερολίνο τη φωτεινή επιγραφή έξω από κάποιο κτίριο που έγραφε «Βerlin never forgets Aichmann» [Το Βερολίνο ποτέ δεν ξεχνά τον Άιχμαν] και βέβαια την επίσκεψή μου στο Μουσείο του εβραϊκού ολοκαυτώματος (της Shoah όπως λέγεται στη γλώσσα τους), όπου είχα τη διδακτική κλειστοφοβική εμπειρία του εγκλεισμού και της μόνωσης μέσα στο βαθύ περίκλειστο πηγάδι που προσφέρει σε όσους το επιθυμούν ως διαδραστική εμπειρία αυτό το καταπληκτικό ίδρυμα της ιστορικής μνήμης. Οι Γερμανοί με όλους τους τρόπους προσπαθούν να μην ξεχάσουν οι επόμενες γενιές. Έχουν επιβάλει ακόμη και υποχρεωτικές επισκέψεις των σχολείων τους στα φοβερά στρατόπεδα συγκέντρωσης, που αποτελούν πια επισκέψιμους τόπους Μνήμης.

Εμείς αλήθεια θυμόμαστε το Δίστομο, τα Καλάβρυτα, την Κάνδανο και τη Βιάννο; Ή θεωρούμε πως θα έρθουν όλα αυτόματα στη θύμησή μας αν κερδίσουν τα θύματα τις δίκες που εκκρεμούν ακόμη στα διεθνή δικαστήρια για τις αποζημιώσεις που δικαιούνται και δεν πρόκειται ποτέ να παραγραφούν; Aυτοί οι τόποι είναι τόσο κοντά και δίπλα μας. Ως πότε θα περιμένουμε για να διδάξουμε τις γενιές των νέων ανθρώπων για τα εγκλήματα της πρόσφατης Ιστορίας που απέδειξαν πως τα όρια μιας μαζικής δολοφονίας ανθρώπων από την πραγματοποίηση μιας συστηματικής γενοκτονίας είναι τόσο κοντινά ,που πρέπει να είμαστε πάντα σε εγρήγορση. Μοναδικό μας όπλο είναι η Μνήμη…

Οdyss, 23.01.2011

1.1.11

MEMORIA VISUS*_ 2010

Εικόνες που συνέλεξε το βλέμμα την περσινή χρονιά
# άλμπουμ _άλφα #
Απόπειρα ενός πολυεπίπεδου σχολιασμού
με οδηγό την εμπειρία της οπτικής μνήμης

01 # Kτίριο Narkomfin dom-Kommuna _ 1928 _ Mόσχα
Αρχιτέκτονες_Mοisei Ginsburg, I. Milinis and S. Prokhorov


Αγώνας για τη διάσωση της κληρονομιάς της ουτοπίας

 

Φωτογραφίες εποχής από ένα μοναδικό κτίριο κοινοβιακής κατοίκησης στη Μόσχα του 1928. Το περίφημο κτίριο Narkomfin Dom-Kommuna, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Moisei Ginzburg μαζί με τους Ι. Millinis και S.Prokhorov. Η σημερινή του κατάσταση είναι σχεδόν απελπιστική καθώς έχει παραμείνει ασυντήρητο για πολλά χρόνια. Το επισκέφθηκα στο τέλος του 2009 και κατάφερα να τραβήξω μερικές φωτογραφίες εξωτερικά, μιας και οι σημερινοί κάτοικοί του δεν μας θεώρησαν και πολύ ευπρόσδεκτους για εσωτερικές ξεναγήσεις.
Κοιτάζω τις φωτογραφίες του 1930 στη χιονισμένη Μόσχα με τα μικρά παιδιά και σκέφτομαι πως σήμερα μετά από 80 χρόνια υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είναι ηλικιωμένοι που θα΄ χουν πολλά να μας διηγηθούν. Η γραμμική σε όλο το μήκος της πρόσοψης τοποθέτηση των εσωτερικών διαδρόμων – οδεύσεων επέτρεπε στους ενοίκους να συναντιούνται σε ένα κλειστό στεγασμένο και ζεστό κοινόχρηστο χώρο, αφήνοντας άπλετο φως να μπαίνει μέσα από τα μακρόστενα παράθυρα με την ισχυρή επιμήκη γεωμετρική οργάνωση ,διευκολύνοντας τις κινήσεις και μεταθέτοντας ουσιαστικά την κυκλοφορία και την επικοινωνία ανάμεσα στις μονάδες της κατοικίας από τον παγωμένο εξωτερικό δρόμο μέσα στον ίδιο τον οργανισμό του κτιρίου του κοινοβίου.
Αυτή η τολμηρή συνθετική επεξεργασία δεν επιλύει μόνο ζητήματα που απαιτούν αρχιτεκτονικό χειρισμό αλλά αποτελεί και ουσιώδη πολεοδομική χειρονομία. Το κτίριο της κομμούνας αποκτά έτσι μια ιδιαίτερη σχέση με την πόλη που το περιβάλλει ενώ παράλληλα διαθέτει και μια εσωτερική δομή μονάδων κατοικίας (π.χ. οι κοινές κουζίνες) αλλά και χώρων κυκλοφορίας που επιτρέπουν στους ενοίκους τη μέγιστη δυνατή συνάντηση σε δραστηριότητες της μέρας και βέβαια την αναγκαία μόνωση στις προσωπικές τους στιγμές.
Ο χώρος της επίστεψης στο δώμα οργανώνεται με στιβαρό στερεομετρικό τρόπο που τον καθιστά ιδιαίτερο και του προσδίδει τεκτονικότητα και έχει σίγουρα αποτελέσει πρότυπο για αντίστοιχου τύπου επεξεργασίες της περιόδου (π.χ. πολυκατοικία του Le Corbusier στη Μασσαλία).Η συγκρότηση της μορφής με την απόλυτη συμμόρφωση στις αρχές ενός αφαιρετικού και αυστηρού αλλά ποιητικού ρασιοναλιστικού ιδιώματος, παρουσιάζει αναμφισβήτητες συγγένειες με την εμφαντική χρήση των οριζόντιων δυναμικών γραμμών του Giuseppe Τerragni, στα έργα της αντίστοιχης περιόδου και ιδιαίτερα στην Casa del fascio στο Λισσόνε και στο Novocomum στο Κόμο αλλά και με τις «ταινίες»- παραθύρων του Le Corbuisier σε μερικά από τα πρώιμα και πιο εμβληματικά κτίρια κατοικιών του στη διάρκεια του μεσοπολέμου.
Είναι προφανές πως ο Moisei Ginzburg κατάφερε στο συγκεκριμένο κτίριο να συγκεράσει μερικές από τις πιο ριζοσπαστικές πολιτικές και κοινωνικές προσεγγίσεις της ρώσικης πρωτοπορίας και να τις μετασχηματίσει σε μια οργανωμένη αρχιτεκτονικά μονάδα πρότυπης κατοίκησης που δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει στην εικονογραφία της όλα τα νέα υλικά και τις συνθετικές προτιμήσεις ενός δυναμικού, σχεδόν βιομηχανικού τύπου, μοντερνισμού βασισμένου σε λειτουργικό πρόγραμμα και σχηματοποιημένου με την πιο τολμηρή ποιητική διάθεση με την οποία ήταν εξοπλισμένη όλη η καλλιτεχνική ρητορεία των πρώιμων επαναστατικών χρόνων στη Σοβιετική Ένωση.

02# Hρώο στην Πλατεία Ελευθερίας στο Ηράκλειο_1933
       Aρχιτέκτονας Δημήτρης Κυριακός [1881-1971]
       Αγώνας για τη διάσωση της ιστορικής και αρχιτεκτονικής
       μνήμης της πόλης



Μια εκπληκτική φωτογραφία του 1933, από το Ηράκλειο της Κρήτης αποτυπώνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο την ανάγκη για τον άμεσο χαρακτηρισμό του Ηρώου της πλατείας Ελευθερίας, ως διατηρητέου ιστορικού και αρχιτεκτονικού δημιουργήματος και αποτελεί ελάχιστη χειρονομία ανταπόκρισης στο ευρύτερο πολιτισμικό απόθεμα της πόλης και του τόπου και δείγμα στοιχειώδους συμμόρφωσης στις ελληνικές και ευρωπαϊκές προβλέψεις προστασίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που έχουν κυρωθεί μέσα από πολύχρονες προσπάθειες των επιστημονικών και τεχνικών φορέων και συναντήσεις όλων των αντιπροσωπευτικών θεσμών και των εθνικών και διεθνών οργανισμών προστασίας (UNESCO,UIA, ICOMOS, TICCIH, DOCOMOMO κ.α.)
Αποτελεί πρωτότυπο για την εποχή του έργο του αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριακού, σημαντικού δημιουργού εξαιρετικών κτιρίων της περιόδου αυτής στο Ηράκλειο και συνδημιουργού του κηρυγμένου ήδη ως διατηρητέου συγκροτήματος των προσφυγικών πολυκατοικιών στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα. Ο αρχιτεκτονικός του σχεδιασμός αλλά και η συνολικότερη τυπολογική επεξεργασία του αποτέλεσε κορυφαία στιγμή ενός εμβληματικού μεσοπολεμικού αρχιτεκτονικού συμβολισμού και των επιρροών του παμμινωισμού που χαρακτήριζε τις προτιμήσεις και τις αναζητήσεις εκείνης της περιόδου στην Κρήτη.
Η χρήση μιας εκλεκτικιστικής ιστορικιστικής συνθετικής γλώσσας με άμεσες αναφορές στις πρόσφατες τότε αποκαταστάσεις του ανακτόρου της Κνωσού από τον Sir Arthour Evans, η χρήση στη μορφολογική του οργάνωση των στοιχείων ενός νεο-μινωικού αρχιτεκτονικού λεξιλογίου που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται στις αρχές του 20ου αιώνα στην Κρήτη και η καλλιέργεια ενός πνεύματος συλλογικής κινητοποίησης για τους εορτασμούς της 100ετηρίδας της εθνικής παλιγγενεσίας που προώθησε το 1930 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου απευθύνοντας ανοικτό προσκλητήριο στις τοπικές ανθρώπινες κοινότητες και τους φορείς της περιφέρειας, έδωσε τη δυνατότητα να υπάρξει μια πρωτοφανής οικονομική συμμετοχή των κοινωνιών του Νομού Ηρακλείου και της μεγαλονήσου στο εγχείρημα της κατασκευής και να σχηματισθεί ένα «δημιουργικό μέτωπο» που κατάφερε να ολοκληρώσει το έργο μέσα σε ελάχιστο χρόνο για τα δεδομένα της εποχής του (1930-1933).
Το Ηρώο αυτό αποτέλεσε στη συνέχεια - μέχρι το 1941 - το πρώτο Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο της Κρήτης που εμπλουτίστηκε με μεγάλο αριθμό κειμηλίων και τεκμηρίων των απελευθερωτικών αγώνων του νησιού και η παρουσία του στο κεντρικό περιβάλλον του αναδυόμενου αστικού σχηματισμού της πόλης, δημιούργησε μια ισχυρή εικόνα και αναφορά φορτισμένη με πολλαπλούς συμβολισμούς για το ιστορικό της βάθος καθώς αποτέλεσε και στοιχείο πρώιμης σήμανσης μιας διαδρομής προς τον παρακείμενο αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού. Παρά την αρχιτεκτονική του αξία και τη χρήση του που θα μπορούσε να έχει μετασχηματισθεί με θετικό περιεχόμενο τα χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι σήμερα, το Ηρώο της πλατείας Ελευθερίας κατά τα πρόσφατα χρόνια γνώρισε την εγκατάλειψη και την επιδεικτική αδιαφορία και δέχτηκε παρεμβάσεις και αλλοιώσεις στην αρχική του εικόνα που δεν κατάφεραν όμως να το καταστρέψουν και να το εξαφανίσουν από το σώμα της μεγάλης ιστορικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης του Ηρακλείου.
Σήμερα στέκεται πάντα στον ίδιο πολύβουο χώρο, όπως και το παρακείμενο κάτω από τα τείχη παλιό εργοστάσιο περιμένοντας την αφύπνιση και την κινητοποίηση των ενεργών πολιτών και των θεσμικών εκφράσεων του μεγάλου περιφερειακού κέντρου της μεγαλονήσου, του Ηρακλείου που υπερασπίζονται τη μνήμη. Την προσπάθεια που ανέλαβαν ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων Κρήτης, οι τοπικές εφορίες αρχαιοτήτων, το ΤΕΕ/τμήμα ανατολικής Κρήτης, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ηρακλείου και επώνυμοι και ανώνυμοι άνθρωποι της περιοχής αξίζει να την προβάλουμε και να τη στηρίξουμε όλοι.

03 # Η αγαλματώδης γυναίκα του Pablo Picasso
            Μουσείο Guggenheim_NY_1.10.10 - 9.01.2011
            [έκθεση/ CHAOS &CLASSICISM _ Art in France,Italy,Germany_1918-1936]




O Πάμπλο Πικάσο, ποτέ δεν έκρυψε την αγάπη του για τις γυναίκες. Το αποδεικνύει η προσωπική του περιπετειώδης ζωή, το αποκαλύπτει με χιλιάδες τρόπους το εκτεταμένο υλικό της δημιουργικής του κατάθεσης που σε όλες τις φάσεις και τις περιόδους που το χαρακτήρισαν, επιφύλαξε πάντα μια ξεχωριστή θέση στην εικονογραφία του φύλου της. Η γυναικεία μορφή καταλάμβανε κυρίαρχη θέση στις εικονοπλαστικές και τις εικονοκλαστικές του προτάσεις και το μεγάλο εύρος των απεικονίσεων, των σχεδίων, των γλυπτικών προσεγγίσεων και των πειραματισμών του την ανέδειξε σε μια ιδιαίτερη για τον ίδιο θεματική ενότητα στην οποία υπάρχουν πυκνές αναφορές από την πρώτη πολύ πρώιμη κατάθεσή του ίσαμε και τα πιο τελευταία του αφαιρετικά και επηρεασμένα από ένα σχεδόν επιθετικό εξπρεσιονισμό έργα.
Λέγεται και έχει γραφτεί πως η συμπεριφορά του ήταν ιδιότυπη και σε μερικές περιπτώσεις δεν ήταν η ενδεδειγμένη για ένα άνθρωπο και μάλιστα καλλιτέχνη του δικού του αναστήματος. Η συγγραφέας Μαργαρίτα Καραπάνου στα ημερολόγιά της αναφέρθηκε στην τραυματική εμπειρία που αποκόμισε από τη συνάντηση μαζί του στην παιδική της ηλικία. Σε αρκετές περιπτώσεις σχολιάζεται η σκληρότητα που έδειχνε ακόμη και στα ίδια τα δικά του παιδιά και βέβαια η ευκολία με την οποία χρησιμοποιούσε τις σχέσεις του με το άλλο φύλο για την προσωπική του και μόνο καλλιτεχνική ικανοποίηση. Φυσιολογικά ίσως όλα τούτα, όταν έχεις να κάνεις με μια προσωπικότητα έντονη αυτού του μεγέθους που καθόρισε με τη διαδρομή της μεγάλο μέρος από την εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης στον 20Ο αιώνα.
Θα σταθώ στην εικόνα που μου προξένησε το ερέθισμα για αυτό το κείμενο. Είναι αυτή η σχεδόν άχρωμη αγαλματώδης μορφή που εκτίθεται ακόμη στη μεγάλη έκθεση που είναι αφιερωμένη στο έργο του και θα είναι ανοικτή μέχρι τις 9.01.2011, στο μουσείο Solomon Guggenheim στη Νέα Υόρκη.
Η πρωτογενής αρχαϊκή της φιγούρα στέκεται με τρόπο απόλυτο σαν ένα κλασικό γλυπτό και στρέφει με ευθύ τρόπο το βλέμμα μπροστά, χαμηλώνοντας ελαφρά το κεφάλι και δένοντας τα χέρια στο πάνω μέρος του κεφαλιού. Η έκφρασή της είναι λίγο θλιμμένη, τα χέρια της στιβαρά και ο κορμός ενδεδυμένος με μια εσθήτα που παραπέμπει στο σεμνό κάλλος μιας πολύ παλιάς εποχής. Τίποτα το ανατρεπτικό και το παράδοξο. Εικόνα βγαλμένη λες από τις σπουδές ενός μαρμαρογλύπτη που ετοιμάζει τη δημιουργική του γραφή για να τη μετασχηματίσει σε σχόλιο πάνω στη σκληρό υλικό της πέτρας ή του μαρμάρου. Κι όμως αυτή η στιγμιαία ανεπαίσθητη και άδηλη έκφραση που τη συνοδεύει συνδυασμένη με το αδειανό της βλέμμα, αποκτά μια διάσταση σχεδόν μεταφυσική που υποχρεώνει την αισθητηριακή εμπειρία να αναζητήσει συνάψεις πολύ πιο περίπλοκες. Στο σκοτεινό βάθος των ματιών κατοικεί η άδηλη και σχεδόν μυστική επίκληση της πιο εξεζητημένης κατάδυσης στα άδυτα ενός ορατού κόσμου που μπορεί να εικονογραφεί ο καλλιτέχνης προκαλώντας αυτό το μοναδικό δέος που μόνο οι κυματισμοί της έμπνευσής του και η μαεστρία των χεριών του μπορεί να ανασυνθέτει. Όλες οι εικόνες από τις καρυάτιδες της Ακρόπολης, ίσαμε τις ανησυχαστικές μούσες του Giorgio de Chirico και τα λαϊκά ξύλινα ακρόπρωρα αριστουργήματα των σκαριών του Αιγαίου, παρέλασαν φασματικά μπροστά μου όταν αντίκρυσα αυτή τη σπουδαία εικόνα τη βγαλμένη από το εργαστήρι της διανοητικής και της ζωγραφικής κατάθεσης αυτού του σπουδαίου τεχνίτη. Μια εικόνα που μπορεί να μας διηγείται όλη την περιπέτεια της τέχνης και να ενεργοποιεί και το τελευταίο κύτταρο μιας αφύπνισης διαρκούς, μιας εμπειρίας που μόνο οι αληθινοί δημιουργοί μπορούν απλόχερα να μας επιφυλάσσουν.

04 # Τα «αρχέτυπα» του Γιώργου Τριανταφύλλου
        και η καταστατική ουσία της αρχιτεκτονικής


             Ανιχνεύοντας με το βλέμμα τις απτές εικόνες
             και το άδηλο σύμπαν των νοημάτων της κατασκευής



    φωτο.Γιώργος Τριανταφύλλου_ 2007
Πάντα όταν περνώ από το Πάνορμο Ρεθύμνου μου αρέσει να παρατηρώ και να σχολιάζω τις υπέροχες «καλύβες» που φιλοξενούν τα ώριμα φρούτα των παραγωγών της κρητικής γης παρέχοντας προστασία από το δυνατό ήλιο και τη βροχή. Καμωμένες από απλά υλικά ,κυρίως ξύλινα στοιχεία σε δεύτερη χρήση, και καλυμμένες με φυσικές ψάθες, εξακολουθούν χρόνια τώρα να αντιστέκονται στην επέλαση των νέων υλικών και να μου υπενθυμίζουν πάντα τις σχετικές αναφορές στα σκίαστρα της ελληνικής υπαίθρου του νεαρού ακόμη Άρη Κωνσταντινίδη.
Την ίδια αίσθηση έχω και με τις ορθογωνικές μάντρες των βοσκών στο ορεινό Καθαρό της Κριτσάς - όσες διασώθηκαν μέχρι τώρα - ή με τα τυρόσχημα στρογγυλά μιτάτα στην περιοχή του Ψηλορείτη κοντά στο Ιδαίο Άντρο που είναι σπαρμένα γύρω από το μινωικό μέγαρο της Ζωμίνθου και αποτελούν κι αυτά μέρος του τοπίου που λες και υπήρχαν πάντα εκεί. Η σημερινή υπερκάλυψη κάθε σπιθαμής γης στα βόρεια παράλια της Κρήτης με τουριστικές υποδομές κάθε είδους έχει εξαφανίσει σχεδόν ολοκληρωτικά απλές και ταπεινές κατασκευές κάθε είδους που υποστήριζαν τις καθημερινές ανθρώπινες δραστηριότητες. Τώρα πρέπει να προσπαθήσει κανείς πολύ για να ανακαλύψει το ανόθευτο βλέμμα που απόμεινε και πρέπει κυρίως να κινηθεί μακριά από την πολύβουη «αναπτυγμένη» αστική και περιαστική πραγματικότητα και κυρίως όσο γίνεται σε μεγαλύτερη απόσταση από τις παραλιακές περιοχές που έχουν γεμίσει με πισίνες.
Πόσοι «τρελοί αρχιτέκτονες» αλήθεια χρειάζονται για να δουν και να καταγράψουν όχι μόνο στα όρια της ελληνικής επικράτειας -αλλά και αλλού- όσα απόμειναν ακόμη ανέγγιχτα, όσα εξακολουθούν πάντα να πλάθονται με ειλικρίνεια από ανθρώπινα χέρια την ώρα του κάματου για να καλύψουν την ανάγκη της συνθήκης του καθημερινού βίου; Ένας, θα απαντούσα χωρίς δεύτερη σκέψη. Ο Γιώργος Τριανταφύλλου! Η έκθεση με τίτλο «αρχέτυπα» που είδα φέτος στο βυζαντινό μουσείο της Αθήνας, ήταν μια από τις καλύτερες εκθεσιακές προτάσεις της χρονιάς και αναμφίβολα ήταν μοναδική τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο και από άποψη οργάνωσης της ίδιας της εσωτερικής της δομής.
Στο καλύτερο ίσως μουσείο της Αθήνας ( που έστησε με πολύ μεράκι ο μακαρίτης πια Δημήτρης Κωνστάντιος) ο αρχιτέκτονας, φωτογράφος, καλλιτεχνικός ακτιβιστής και –πραγματική τιμή - και δικός μου φίλος πια Γιώργος Τριανταφύλλου, έστησε μια από τις πιο γοητευτικές εκθέσεις που θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς και μάλιστα εκατό φορές πληρέστερη από την πρόταση του Μπαχρέιν (με το παράπηγμα των ψαράδων) που τιμήθηκε με το φετινό πρώτο βραβείο στη μπιενάλε αρχιτεκτονικής της Βενετίας. Συλλέγοντας με το ευαίσθητο βλέμμα του και τη βαθιά υποψιασμένη κατασκευαστική και αρχιτεκτονική του εμπειρία τις πιο αναπάντεχες εικόνες που μπορούν να συγκινήσουν τη ματιά αλλά κυρίως τη συνείδηση του αληθινού δημιουργού και του ανεπιτήδευτου τεχνίτη, κατάφερε να συγκεντρώσει ένα μοναδικό υλικό που θα το ζήλευαν πολλοί υποψιασμένοι επιμελητές κάθε είδους καλλιτεχνικού εγχειρήματος. Παρατήρησε, ανακάλυψε, κατέγραψε φωτογραφικά και συστηματοποίησε με την ακρίβεια ενός λεπταίσθητου εκτιμητή έργων τέχνης και με τη βαθιά και εμπνευσμένη εσωτερική του ματιά που διαθέτουν ελάχιστοι, όλα εκείνα που έχουν αξία και ουσία και αντέχουν γιατί μπορούν να κερδίζουν τη μάχη με το χρόνο και να διαρκούν. Τα μονάκριβα, πλασμένα με οίστρο οδηγημένο από την ανάγκη της χρηστικότητας κατασκευάσματα της καθημερινής ανθρώπινης δραστηριότητας, που βάζοντας όλα τα υλικά που είχαν διαθέσιμα από πρώτο, δεύτερο και τρίτο χέρι και επινοώντας τους πιο απίθανους κατασκευαστικούς και λειτουργικούς συνειρμούς μπορεί να γεννά η στιγμή, κατάφεραν να μετασχηματίσουν την ευτελή τους εικόνα σε κορυφαία εκφραστική διατύπωση ενός υψηλού αρχιτεκτονικού και παροξυσμικά δημιουργικού αποτελέσματος που σε ορισμένες περιπτώσεις μας αφήνει άφωνους.
Όμως ο Τριανταφύλλου δεν σταματά εκεί. Επιστρατεύοντας όλη την πολύπλοκη προσωπική του σχέση με τον κόσμο της τέχνης και της δομής και πραγματοποιώντας τις πιο περίτεχνες και αναπάντεχες συνάψεις με τα υλικά και τα αχανή όρια της κριτικής δημιουργικής του συνείδησης, αναπλάθει και ανασυστήνει παραθέτοντας με καταιγιστικό τρόπο κάθε υπόγειο κοίτασμα ιδεών που παραμονεύει στο βάθος της δικής του συνείδησης και μας παρουσιάζει συσχετισμούς, συγκρίσεις, ομόλογες και επάλληλες προσεγγίσεις, λεπτούς διανοητικούς χειρισμούς και απελευθερωτικά ρεύματα που διατρέχουν και παρασέρνουν στο πέρασμά τους όλο το εποικοδόμημα της ιστορικής και της τρέχουσας αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής σκέψης.
Ένα πράγμα είναι σίγουρο μετά από αυτή την εξαιρετική περιδιάβαση και την κατάδυση στα παράλληλα σύμπαντα των πολύπλευρων οπτικών εμπειριών του Γιώργου Τριανταφύλλου. Κανείς και ποτέ πια δεν θα μπορεί με άνεση να προσπερνά ή να αγνοεί όλα όσα συναντήσει στο δρόμο του και έχουν μια καταγωγική αναφορά που σε πρώτη ανάγνωση μοιάζει να τον αφήνει αδιάφορο ή και να μην ενδιαφέρει το βλέμμα. Πάντα μια δεύτερη οπτική ανάγνωση μπορεί να καταφέρει να αφυπνίσει τη δυνατή εσωτερική του όραση που είναι εκείνη ακριβώς που περισσεύει εδώ και προτείνει τεκμήρια ισότιμα και αφειδώλευτα προς όλους με την ελπίδα πως μπορεί να καταφέρει να κινητοποιήσει έστω και ένα. Ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε πει πως γράφει γιατί ελπίζει πως θα βρεθεί ένας αναγνώστης να τον διαβάσει. Έχω την πεποίθηση πως και το υλικό που μας προτείνεται στα «αρχέτυπα» από τον αρχιτέκτονα Γιώργο Τριανταφύλλου έχει ακριβώς την ίδια φιλοδοξία. Να καταφέρει ίσως να λειτουργήσει αφυπνιστικά και να μας δείξει ένα άλλο τρόπο που μπορούμε να διαβάζουμε τον ορατό κόσμο που μας περιβάλλει. Αυτόν που έχει να κάνει με τα μικρά ταπεινά πράγματα ενός αληθινού όμως Θεού που δεν διστάζει να κατοικεί στις λεπτομέρειες όπως έλεγε ο Mies van de Rhoe, αρκεί να έχουμε το εσωτερικό βλέμμα μας στραμμένο εκεί για να καταφέρουμε να τον ανακαλύψουμε.

05#  4 αστραπές φωτίζουν τη σκηνή
        του Κόλπου του Μεραμπέλλου

             Το ανοικτό κλείστρο του Νίκου Γεροντή μια βραδιά με καταιγίδα

        

Ο Άγιος Νικόλαος με τα φώτα της νύχτας αναμμένα, βουτηγμένος μέσα στην ηρεμία μιας κρυπτικής σχεδόν, φασματικής πανοραμικής τοιχογράφησης. Η μακρόστενη απλωμένη με ράθυμο τρόπο και αφώτιστη φιγούρα του νησιού των Αγίων Πάντων στο κέντρο ορίζει τη χαμηλή ίσαλη γραμμή του ορίζοντα και ένας ουρανός δανεισμένος από τον Γκρέκο ή τον A. Boecklin ή και τον F.Goya θα πρόσθετα τολμηρά, με μια ολόφωτη στιγμιαία έκλαμψη ενός ηλεκτρικού καταρράκτη που μοιάζει να στηρίζεται στα τέσσερα πύρινα πόδια των αστραπών που ξεσπούν με τη νυκτερινή καταιγίδα, απλώνει ένα διάπυρο δίχτυ δεσμών της πανίσχυρης φυσικής ιεραρχίας κενώνοντας με ένταση τις συμπαντικές αιώνιες δυνάμεις που ορίζουν με τις σταθερές τους τα φαινόμενα και τις ισορροπίες του υλικού μας κόσμου.
Η οικεία αλλά εξωκοσμική αυτή εικόνα αυτή πάνω από το ήρεμο τοπίο του κόλπου του Αγίου Νικολάου, φαίνεται σαν να μετασχηματίζει την πραότητα της μοναδικής του ακτογραμμής σε αποκαλυπτικό όραμα που κινητοποιεί για μια επικείμενη κρίση. Η σκηνή συνοδεύεται χαμηλά από τη σχεδόν μυστηριακή τοτεμική φιγούρα μιας κατασκευής που είναι τοποθετημένη στο πρώτο πλάνο του κάδρου και προβάλλεται μέσα στην αντανάκλαση των κεραυνών στο θαλασσινό νερό. Όπως στέκεται βυθισμένη στο μαύρο μοιάζει ισότιμα με εραλδικό σύμβολο μιας σκοτεινής εποχής ή με λατρευτικό γλυπτό που ταπεινώνεται με δέος και προσμονή μπροστά στην ακατάληπτη θέα και την ιερή μανία ενός εξωπραγματικού γεγονότος που το ξεπερνά καταυγάζοντας με δραματικό τρόπο όλα τα ίχνη της φυσικής γεωγραφίας και προσμένοντας τη μυστική απόκριση από το βλέμμα των μυημένων.
Η διπλή κόκκινη γραμμή που καταγράφει την κίνηση του κοντινού δρόμου, μιας και το ανοικτό διάφραγμα της μηχανής μπορεί να μετατρέπει το δυναμισμό της μεταφορικής λειτουργίας σε τεκμηριωμένη αφήγηση και ανεξίτηλο ίχνος στον καμβά της κάρτας δεδομένων της ψηφιακής απομνημόνευσης, λες και οριοθετεί την περιοχή του προσκηνίου υπογραμμίζοντας τον πεπερασμένο έτσι κι αλλιώς χώρο που απέμεινε σε επαφή με τη γήινη υπόσταση των πραγμάτων. Ταυτόχρονα αντιδιαστέλλει τις λεπτές κόκκινες γραμμικές χαράξεις της κοντινής δράσης από το βυθισμένο στις δραματικές εντάσεις αχανές θέατρο του κόλπου όπου οι κλίμακες της γεωμετρίας του τοπίου και οι εντάσεις των ακραίων καιρικών γεγονότων συνθέτουν μια εκκωφαντική χειμερινή συμφωνία που προσλαμβάνει σχεδόν δοξαστικό για τον τόπο χαρακτήρα.
΄Ετσι αυτή η σπάνια καταγραφή μιας στιγμής παύει πια να αποτελεί ντοκουμέντο μιας απλής φωτογραφικής τεκμηρίωσης και αίρεται σε στιγμιότυπο ενός διαρκούς ύμνου στις αδυσώπητες αλλά λυτρωτικές φυσικές εμπειρίες που μόνες μπορούν να αποκαλύπτουν την πραγματική αλήθεια του ορατού αλλά και του αφανούς Κόσμου που μας περιβάλλει περιέχοντας εν σπέρματι τους αστρικούς κόκκους της ύπαρξής και την κοσμική τάξη της αιωνιότητας.

06# Γεφυρώνοντας τις οδεύσεις της μνήμης
      με πολύτροπες συνθετικές συνάψεις
      που κυοφορούν γεγονότα του τόπου


_Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός Δ. Νε-ωρίων_Ηράκλειο Κρήτης
_Νηοψίες του εφήμερου και του διηνεκούς από μια ομάδα άνευ-ορίων


Πρόταση της ομάδας «άνευ ορίων»* στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό νε-ωρίων_13.04.2010

Η συμμετοχή σε μεγάλους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς δοκιμάζει τις αντοχές αλλά σφυρηλατεί και το βλέμμα, αναδεικνύοντας μαζί τη δημιουργία ενός συλλογικού πνεύματος. Η συνάντηση, η συνεννόηση η συνθετική οπτική δεν είναι ζητήματα που προκύπτουν αυτόματα. Διαφορετικοί κόσμοι και αφετηρίες δουλεμένες στο χρόνο οδηγούν τα βήματα και τις προσεγγίσεις και απαιτούν τη διαρκή κινητοποίηση και μαζί το σχηματισμό μιας μέσης κοινής συνθετικής γλώσσας. Όλα δουλεύουν γύρω από το «συν» και καθόλου στο «δια», δηλαδή βασίζονται στην ανοικτή συν-πληρωματική ματιά προς τον άλλο και όχι στην ανάδειξη της δια-φοράς, τείνοντας πάντα στους όρους μιας ευδιάκριτης και αποδεκτής συν-φωνίας και όχι στον τονισμό της δια-φωνίας που μπορεί να αποδειχτεί χασμωδία διχαστική.
Η εμπλοκή στην επεξεργασία αυτής της πρότασης ξεκίνησε με την προβολή του «Οthello» του Φράνκο Τσεφιρέλι και περνώντας από βιωματικά εννοιολογικά συμβάντα της Μαρίας Χουλάκη, αρθρώθηκε κλιμακωτά στα σχεδιαστήρια και στις αναλυτικές συζητήσεις ,ανιχνεύοντας με υπομονή και απόλυτη αφοσίωση και την πιο μικρή διατύπωση ενός τυπικού προγράμματος που δεν γνωρίζω πόσο φάνηκε να λαμβάνεται υπόψη -στο τέλος- από την κριτική αποτίμηση αυτού του πραγματικά σπουδαίου σε συμμετοχές διαγωνισμού. Όλα χτίστηκαν με σχολαστική αναφορά σε όλες τις δυνατές σχέσεις και συνάψεις ενός κτισμένου γεγονότος της ιστορικής αστικής γεωγραφίας του Χάνδακα, με επίπονη εντρύφηση σε καταστρώματα από ξύλο και καβίλιες σε μόρσα και κοντέινερ του λιμανιού, σε ανάδυση από το βυθό του κτισμένου πρωτογενούς τείχους που έκρυψαν άφρονες με βαρύγδουπους όγκους και περιτοιχίσεις που αγνόησαν επιδεικτικά τα πρωταρχικά νοήματα μιας χαμένης πρώιμης αναγέννησης .
Το εργαστήρι των ιδεών και των πολύσημων συσχετίσεων άρχισε έτσι σταδιακά κα εξελίσσεται και να μεταμορφώνει τις αρχικές υποψίες σε βεβαιότητες μιας ολοκληρωμένης συνθετικής επεξεργασίας βασισμένης σε ένα παιχνίδι με κλίμακες, περνώντας από τους άδειους ψηλούς καμαροσκέπαστους θόλους στις γέφυρες των ιστορικών διαδρομών με το χρόνο και τα τοπόσημα της παραθαλάσσιας γεωγραφίας του Ηρακλείου, οδηγώντας τα βήματα μέσα από τους λαβυρίνθους-ηχεία των σπαραγμάτων των βενετσιάνικων νεωρίων στην ανακάλυψη ενός νέου ανοικτού ορίζοντα που ορίζει στην άκρη του παλιού λιμανιού ο Κούλες, ανασυστήνοντας με την πορεία πάνω στις τάβλες και τα μαδέρια τα καλαφατισμένα σκαριά και τους χτύπους των καραβομαραγκών σ΄αυτή την παμπάλαια αυλή της ανθρώπινης εμπειρίας.
Το σύγχρονο λιμάνι και τα αφημένα ξύλινα κιβώτια, τα μεγάλα κουτιά των κοντέινερ και όλη η πολύβουη κίνηση ενός ζωντανού κόμβου κινήσεων ήταν η ομόλογη αναζήτηση για την ένταξη εκείνων των νέων ήπιων χρήσεων υποδοχής και ξενάγησης που θα έπρεπε να περιλαμβάνει ο χώρος. Που κρίθηκε πως πρέπει να παραμείνει κενός, δυνατή υπόμνηση μιας μακρινής απουσίας και μαζί ηχείο εξαιρετικών αισθημάτων γεννημένων από την κατάδυση στη γοητεία μιας πολύχρονης και πολύτοπης περιδιάβασης που θα δημιουργούσε αναπνοές , θα έδινε χώρο για να υπάρξει ξανά αυτή η αναγεννητική αύρα που θα έδινε στην ευρύτερη ενότητα τις νέες της χρήσεις και θα την επανέντασσε στο μεγάλο κύκλο της πόλης που από Χάνδακας και Κάστρο μεταμορφώθηκε σε Ηράκλειο και κέντρο της μεγαλονήσου.
Οι εικόνες αυτού του διαγωνισμού δεν αποτελούν πόζες ενός εξαιρετικού φωτορεαλιστικού σχεδιασμού από μια σπουδαία έτσι κι αλλιώς σχεδιαστική ομάδα, αλλά αποδίδουν μια προς μια όλες τις πολύπλοκες συσχετίσεις και τις ατέλειωτες συζητήσεις και την ευδαιμονία που μοιραζόταν αφειδώλευτα μεταξύ μας όταν τις συνθέταμε κομμάτι κομμάτι. Ψηφίδες όλες πολύτροπες μιας διανοητικής και συνθετικής αναζήτησης που δεν άφηνε τίποτα στην τύχη και περίμενε να συναντήσει ένα βλέμμα να την υποδεχτεί και να μετρήσει το αληθινό της βάθος. Αυτό στις πιο πολλές περιπτώσεις μπορεί να μη γίνει ποτέ. Τίποτα όμως δεν αφαιρείται από την αξία και το ουσιαστικό της νόημα, που μερικές φορές χρειάζεται για να τα δει κανείς την εσωτερική όραση που δε διαθέτουν όλοι. Η μελέτη των νεωρίων ήταν μια μεγάλη άσκηση για μια άνευ-ορίων περιήγηση που ξεκίνησε μόλις και έχει πολύ δρόμο να διανύσει ακόμη.

* Ομάδα / Τ. Αλεξοπούλου, Ν. Κουτάντος, Ο. Κουτάντου, Ε. Μουντράκη, Κ. Πλατύρραχου, Ο. Σγουρός , Μ. Χουλάκη.

07 # ασκήσεις γεωμετρίας_μια φωτο. της μαρίας χουλάκη
        οι αφαιρετικές σκοπεύσεις του βλέμματος μιας εστέτ



Η δουλειά της Μαρίας Χουλάκη είναι βέβαια και φωτογραφική πολλές φορές μιας και φαίνεται πως και η ίδια εκτιμά ιδιαίτερα το χειρισμό αυτού του μέσου γραφής, αλλά εγώ πιστεύω πως αποτελεί μόνο μια μερικότερη εκφραστική κατηγορία που αποκαλύπτει τη συνολικότερη προσέγγισή της στα υλικά αλλά και τα άϋλα συμβάντα μιας διαρκούς καλλιτεχνικής διερώτησης που μόλις και καταφέρνει να τιθασεύσει την αποδεδειγμένη εκλεκτικότητα και την «υστερική» τελειοθηρία που τη διακρίνει.
Οι ασπρόμαυρες ή καλύτερα ατονικές θα έλεγα, φωτογραφικές της στοιχειώσεις υποκρύπτουν πολλά παράλληλα μικρά γεγονότα που έχοντας την αφετηρία τους πάντα σε μια απλή στιγμιαία παρατήρηση που προκύπτει σχεδόν αβίαστα, καταφέρνουν να μεγεθύνουν και να προσδίδουν σχεδόν διανοητικές προεκτάσεις σε κοινές περιπλανήσεις του βλέμματος και σε στοιχειώδεις διατυπώσεις του οπτικού της ερεθίσματος και να τα μεταμορφώνουν σε αμετάκλητη επιτομή και οριστικό καταστάλαγμα με το καταστατικό βάθος που διαθέτουν τα σπουδαία καλλιτεχνικά συμβάντα.
Η φωτογραφία με τον τίτλο «ασκήσεις γεωμετρίας» -που έσπευσε η ίδια να θέσει προκαταβολικά- δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται παρά μόνο σε μερικά εξωτερικά γνωρίσματα που περιλαμβάνει καθώς οι πολλαπλές αναγνώσεις που επιτρέπει εξανεμίζουν αυτό τον πρόωρο αρχικό υπομνηματισμό. Τα στέρεα γεωμετρικά χαρακτηριστικά ενός κατά τεκμήριο αδιάφορου δωματίου ,με απροσδιόριστη μακρινή εποπτεία στο πουθενά, υπονομεύονται από την πρώτη στιγμή από την ηθελημένη συμπαράθεση μιας αφαιρετικής εξαγνιστικής απλότητας σε πρώτο επίπεδο που οργανώνει όμως με σχεδόν μυστικό τρόπο τα πολλαπλά επιχειρήματα του μετασχηματισμού της φωτογραφίας σε παλίμψηστο ανασημασιολόγησης και αντιστροφής των αρχικών παραμέτρων. Το πάνω και το κάτω, το μέσα και το έξω, το φως και η σκιά, το πραγματικό και το είδωλο, όλα συναντούνται και συνυπάρχουν, συμπαρασύροντας την αισθητηριακή εμπειρία στο απροσδόκητο βάθος μιας πλειάδας σημασιών όπου όλα φαίνεται να ανατρέπονται και η αντιστροφή του σημαίνοντος και του σημαινόμενου είναι διαρκής ,θέτοντας υπό αίρεση κάθε λογική αλλά και εξωλογική αξιολόγηση. Η βαθιά -ανησυχαστική- αίσθηση μιας επικείμενης διαταραχής του εφήμερου και εύθραυστου αρχιτεκτονημένου χώρου επιτείνεται ιδιαίτερα από την ακύρωση της στερεότητας και της συμπαγούς δομής των επιφανειών που εισάγουν οι υγρές επιφάνειες και η πρωτογενής και υλική παρουσία μιας λεπίδας φωτός που διασχίζει λοξά και διαιρεί την εικόνα. Η παρουσία του νερού που στοιχειοθετείται ως καθρέπτης και ανατρέπει την παραδοσιακή γεωμετρική οργάνωση αντανακλώντας την άνοψη στην κάτοψη του κενού δωματίου, αποτελεί μόνο μια οριακή αφορμή για να δουλέψει το κλείστρο αποθησαυρίζοντας την κλειστοφοβική και διάχυτη ένταση και την όλη συμπαιγνία του παιγνιώδους συνόλου μιας συμβατικής πόζας, μεταμορφώνοντάς τη σχεδόν με ταρκοφσκικό τρόπο σε απόλυτη διαδικασία ρήξης με τη μονοτροπία του καρτεσιανού χώρου, φέρνοντας σε πρώτο πλάνο το παλίμψηστο των διαδοχικών φασματικών αφηγήσεων και καθιστώντας την ασπρόμαυρη λήψη ολοκληρωμένη σχεδόν λογοτεχνική αφήγηση ενός δραματοποιημένου εικαστικού γεγονότος.
Στις οπτικές αμφισημίες που κυριαρχούν μετονομάζοντας το θέμα από άσκηση σε αγωνιώδη αναζήτηση ενός σταθερού γεωμετρικού εμβάτη, οι λεπταίσθητοι τονικοί χειρισμοί και οι κλιμακώσεις του βάθους και της ποιότητας των εφορμήσεων του φωτός προσθέτουν με μοναδικό τρόπο το δικό τους σχολιασμό στις κινήσεις του βλέμματος αξιοποιώντας όλες τις διαβαθμίσεις και τα δραματικά κρεσέντο του γκιαροσκούρο και μετατρέποντας τη σκόπευση σε μικρό «σχολείο» φωτογραφικών εξασκήσεων. Ο Le Corbusier έλεγε πως η αρχιτεκτονική είναι το υπέροχο παιχνίδισμα των όγκων κάτω από το φως. Σήμερα που αυτό φαίνεται πια να απασχολεί ελάχιστους, στην εποχή της απόλυτης δυνατότητας για συγχύσεις και γενικεύσεις κάθε είδους και κυρίως σε μια φάση που η ποιητική γραφή έχει υποκατασταθεί από τη ρητορική των ζαχαρωτών της κατανάλωσης, η φωτογραφία της Μαρίας προσπαθεί να επαναφέρει ξανά μέσα στο αισθητηριακό μας πεδίο εκείνη την ουσιώδη ασκητική και αφαιρετική διάθεση που επαρκεί για να υποστηρίζει κανείς το αληθινό βάθος των πραγμάτων.
Κατά την έννοια αυτή πιστεύω πως αυτή η σπουδαία φωτογραφία της όπως και πολλές άλλες, έχουν αναλάβει σχεδόν ένα αποστολικό ρόλο να διεκπεραιώσουν. Αφαιρώντας τα κάθε λογής ψιμύθια που μας θολώνουν το βλέμμα και λειτουργώντας με ένα τρόπο σχεδόν καθαρτικό μας υποχρεώνουν μα ψιθυρίσουμε ίσως τα λόγια μιας μυστικής προσευχής, που έρχεται μέσα από το εσωτερικό της πιο κρυφής και κρυστάλλινης εκδοχής της συνείδησής μας. Less is more είναι μια πρόωρη υπόθεση του Mies van de Rhoe, που αξίζει πάντα να θυμόμαστε.
08# Οι σκάλες του μοντέρνου
       Η «ιδιοστροφορμή» της μπλε πολυκατοικίας
       στα Εξάρχεια


φωτο.Δημήτρης Φιλιππίδης_2010
Το spin είναι ένας όρος της Φυσικής και της κβαντομηχανικής. Έτσι είναι διεθνώς γνωστή η ιδιοστροφορμή. Πρόκειται για μια κβαντομηχανική ιδιότητα χωρίς αναλογία στην κλασική μηχανική. Ενώ στην κλασική μηχανική η στροφορμή είναι ιδιότητα που σχετίζεται με περιστροφές αντικειμένων το spin δεν σχετίζεται με περιστροφές μαζών αλλά είναι η ικανότητα των σωματιδίων του πυρήνα να περιστρέφονται με την ίδια ταχύτητα και να διατηρούν τη κινητική τους ενέργεια ανεξάρτητα από τις εξωτερικές δυνάμεις που επενεργούν στο σύστημα. Αυτά τα γοητευτικά και για όλους μας λίγο πολύ ακατάληπτα μου ήρθαν στο νου όταν αντίκρυσα αυτή την υπέροχη φωτογραφία του κλιμακοστασίου της περίφημης μπλε πολυκατοικίας που μου έστειλε ο Δημήτρης Φιλιππίδης.
Υπάρχει άραγε καλύτερη μεταφορά από την παραπάνω για να μπορέσει να περιγράψει κανείς αυτή τη μοναδική εικόνα, την εξαιρετική σκάλα μιας εμβληματικής πολυκατοικίας που στη διάρκεια του μεσοπολέμου κατάφερε να σχεδιάσει και να κατασκευάσει ο αρχιτέκτονας Κούλης Παναγιωτάκος στα σχεδόν άκτιστα ακόμη Εξάρχεια; O ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς καταστατικός εκπρόσωπος κι αυτός του ελληνικού μοντερνισμού επεξεργάστηκε την πρόταση για το χρωματισμό της, βάφοντάς τη ολάκερη με ένα σκούρο μπλε χρώμα που της έδωσε από την αρχή και το όνομα που διατηρεί ίσαμε σήμερα που το έχει πια χάσει.
Παρατηρώ τις λεπτομέρειες αυτής της κομψής χάραξης που έγινε για να οδηγήσει τα βήματα των τυχερών της ενοίκων στην κυριολεξία σε μια «έφοδο στου ουρανό». Η προσεκτική πρώιμη διαίρεση των λοξών βαθμίδων για να μπορεί σταδιακά να απορροφηθεί η οξύτητα της γωνίας τους και να είναι εργονομικά και ανθρωπομετρικά σωστά και προσπελάσιμα μαρτυρεί την έγνοια και τη φροντίδα που είχε εξ αρχής ο δημιουργός της απέναντι σε εκείνους που προορίζονταν να κατοικήσουν εκεί. Έχει ιδιαίτερη σημασία αυτή η αναφορά καθώς σήμερα στις συντριπτικές περιπτώσεις αντίστοιχης προσέγγισης είναι τέτοια η άγνοια και η αδιαφορία που οι περισσότερες σκάλες είναι απροσπέλαστες και σε αρκετές περιπτώσεις επικίνδυνες και καθόλου φιλικές για τους χρήστες.
Ένα στηθαίο με σφυρήλατες φαρδιές λάμες και κουπαστή με άψογα επεξεργασμένες τις λεπτομέρειες και τις συνδέσεις του υλικού, προστατεύει το ανέβασμα με περιέλιξη γύρω στο μεγάλο ανοικτό «φανάρι» της σκάλας που ακολουθώντας τις ήπιες καμπυλώσεις της χάραξης φαίνεται να οδηγεί αβίαστα την κίνηση προς τα πάνω παρακολουθώντας με αδιατάρακτη ένταση την ορμή του βήματος και του βλέμματος στη διάρκεια αυτής της τόσο σημαντικής λειτουργίας της προσπέλασης και της διανομής των κινήσεων στους ορόφους.
Τα πλάγια σκούρα σκαλομέρια έρχονται να επανακαθορίσουν το αυστηρό γεωμετρικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εγγράφεται η τοποθέτηση των βαθμίδων και να συμβάλουν στις απαραίτητες οπτικές διορθώσεις που χρειάζονται οι διαρκώς ανελισσόμενες πλευρικές ακμές των αναβαθμών που δεν διαθέτουν όλοι καθώς ανεβαίνουν το ίδιο εξωτερικό πλάτος. Έτσι μια σκάλα με σφηνοειδείς βαθμίδες που οι περισσότερες δεν μοιάζουν μεταξύ τους οριοθετείται μέσα σε ένα απόλυτα ορθογωνικό περίγραμμα που καθώς είναι σε σκούρο τόνο συνδιαλέγεται εκπληκτικά με τη χειρολαβή και τα μαύρα πλακάκια του πλατυσκάλου.
Το πλατύσκαλο είναι ένα δάπεδο με ανοιχτό φόντο πάνω στο οποίο τοποθετούνται με ένα περιμετρικό κάναβο τα έντονα σκούρα τετράγωνα με τρόπο που τα λευκά να κυριαρχούν καθώς καταλαμβάνουν την τετραπλάσια έκταση. Είναι παράξενο γιατί όπως τα βλέπει κανείς ανεβαίνοντας κυκλικά στη σκάλα έχει την αίσθηση πως αποκτούν την ίδια περιστροφική φορά καθώς η εικόνα των μαύρων μεταβάλλεται αγγίζοντας με κυκλικό τρόπο τις ακμές των κεντρικών τετραπλών τους πυρήνων. Δεν ξέρω γιατί η φωτογραφία αυτή μου ανακαλεί με τόσο άμεσο τρόπο τις πολυπροοπτικές και εξωλογικές εικονογραφήσεις του E.M.Escher και μου δημιουργεί την αίσθηση ότι η σκάλα αυτή δεν είναι μόνο ένας χώρος λειτουργικής εξυπηρέτησης της κατακόρυφης κυκλοφορίας αλλά σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να μετατρέπεται σε συνολική χωρική και εικαστική εμπειρία.
Απ΄ όσα γνωρίζω και έχω διαβάσει το ίδιο συνολικά αίσθημα κυριαρχεί και στους σημερινούς χρήστες αυτού του σημαντικού κτιρίου που η δημιουργία του συνέβαλε αναμφίβολα για να γράψει το 1937 το περίφημο «Κουτιών εγκώμιο» το πολύ γνωστό κείμενό του για την Τέχνη, ο Ηλίας Φ. Ηλιού, υπερασπίζοντας και αποκαλώντας τις πολυκατοικίες «καθεδρικούς του 20ου αιώνα». Είναι το ίδιο κτίριο πάνω στο οποίο ο Le Corbusier έγραψε τη φράση «est tres beau» (=είναι πολύ ωραίο) κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα το 1933 για το 4ο CIAM, που συγκέντρωσε τότε στην Ελλάδα όλη την πρωτοπορία του αναδυόμενου ευρωπαϊκού μοντερνισμού.

09# Οι πολλαπλές συνάψεις της φόρμας
       στην αυγή του 21ου αιώνα


           Ή πως η Ζaha Hadid [ξανα]συναντά τις ιπτάμενες
           μηχανές και την ταχύτητα της αβαν γκαρντ




Όταν ήμουν μικρός θυμάμαι πως διασκέδαζα ιδιαίτερα όταν στα περιοδικά ποικίλης ύλης και τα κόμικ συναντούσα το γνωστό παιχνίδι «ανακαλύψτε τις διαφορές ανάμεσα στις δυο εικόνες». Μου άρεσε να παρατηρώ σχολαστικά τις σχεδόν πανομοιότυπες εικόνες που κατά κανόνα διέφεραν ελάχιστα μεταξύ τους και σε υποχρέωναν να ασχοληθείς με πολλή προσοχή σε αρκετές περιπτώσεις για να ανακαλύψεις στο τέλος –πάντα- πως ακόμη και όταν τα πράγματα φαίνονται τα ίδια, τελικά ποτέ δεν είναι τα ίδια.
Το δικό μου κουίζ είναι πιο εύκολο. Στην πρώτη φωτογραφία απεικονίζεται μια λεπτομέρεια από το «σώμα» του κτιρίου της νέας όπερας του Guangzu στην Κίνα που ολοκληρώνεται τώρα και θα εγκαινιαστεί το Φεβρουάριο της νέας χρονιάς. Είναι καταφανώς σχεδιασμένο από την αρχιτέκτονα Zaha Hadid, εκφράζει απόλυτα τις προτιμήσεις και τους προσανατολισμούς που την έχουν χαρακτηρίσει για πολλά χρόνια και διαθέτει ένα ολοφάνερα φουτουριστικό χαρακτήρα όπως όλα της τα κτίρια. Παράλληλα με πολύ έντονο τρόπο μας υπενθυμίζει την ανάδυση μιας τεράστιας δύναμης όπως η Κίνα, που ενώ έχει μπει με ταχύτητα στους φρενήρεις ρυθμούς μιας απίστευτης οικονομικής και κατασκευαστικής εξέλιξης δεν έχει καταφέρει ακόμη να αναπτύξει με τρόπο πειστικό και για μας τους υπόλοιπους τους δημοκρατικούς της θεσμούς.
Στη δεύτερη φωτογραφία βλέπετε μια λεπτομέρεια από το υπερηχητικό και σούπερ σχεδιασμένο αμερικάνικο βομβαρδιστικό b2-spirit (=πνεύμα!), σε ώρα πτήσης. Θεωρώ πως είναι προφανής η αιτία αυτής της επιλογής. Η κατατομή της μορφής, οι καμπύλες με τις συστροφές και τις εξάρσεις και η γενική σχηματοποίηση αυτού του αεροπλάνου, ακόμη και η γωνιώδης επιθετική του ακμή, μοιάζουν εκπληκτικά και μου ανακαλούν άμεσα την εικόνα του πρώτου κτιρίου. Οι ομοιότητες όμως δεν είναι μόνο εξωτερικές. Εκεί που τα πράγματα γίνονται πιο πολύπλοκα είναι όταν σκεφθεί κανείς πως κατά βάθος αυτές οι δυο φόρμες εκφράζουν την ίδια αντίληψη με τους ίδιους εξπρεσιονιστικούς χειρισμούς της φόρμας και την ογκοπλαστική τους συγκρότηση. Είναι και τα δυο δημιουργήματα μιας νέας εποχής στην αυγή ενός νέου αιώνα.
H Zaha Hadid (γεν.1951) ουσιαστικά ξεκίνησε να κτίζει και να υλοποιεί τα σχεδιαστικά της οράματα τα τελευταία 15 χρόνια.Mέχρι τότε δεν ήταν μόνο οι πόροι που απέτρεπαν την κατασκευαστική τους υλοποίηση αλλά κυρίως η τεχνολογία των υλικών και η τεχνογνωσία της κατασκευής που δεν ήταν επαρκείς για να υποστηρίξουν τις υπεσχεδιασμένες και φοβερής πολυπλοκότητας οργανικές συνθετικές της προτάσεις και βέβαια σ΄αυτό πρέπει να προσθέσουμε και τη δυνατότητα σχεδιαστικής υποστήριξης που πρόσφερε η εξέλιξη των υπολογιστών και των σύγχρονων προγραμμάτων. Η αναπαράσταση αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεση για την αρχιτεκτονική πράξη. Η Zaha άρχισε να αισθάνεται στα νερά της όταν ξεκίνησε να σχεδιάζει με το λογισμικό της αεροναυτικής βιομηχανίας της γαλλικής Dassault. Από τότε και μετά τα πράγματα έγιναν και στην παρουσίαση τους εφικτά και υλοποιήσιμα.
Πριν από εκατό χρόνια (1909) ο ιταλός ποιητής F.T.Marinetti έγραφε ανάμεσα στα άλλα στο μανιφέστο του φουτουρισμού. «…Επιβεβαιώνουμε ότι η μεγαλοπρέπεια του κόσμου έχει εμπλουτιστεί με μια νέα ωραιότητα: την ωραιότητα της ταχύτητας. Ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο του οποίου η εξάτμιση κοσμείται με μεγάλους σωλήνες, σαν ερπετά με εκρηκτική ανάσα – ένα βρυχώμενο αυτοκίνητο που καλπάζει μανιασμένο είναι ωραιότερο από τη Νίκη της Σαμοθράκης…»..΄Ηταν 3 μόλις χρόνια πριν τη βύθιση του Τιτανικού στο παρθενικό του ταξίδι και 5 πριν από τον αιματηρό α΄ παγκόσμιο πόλεμο στον οποίο σκοτώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι με τη χρήση των νέων χημικών όπλων. Αυτά όμως δεν μπορούσε να τα προβλέψει κανένα μανιφέστο. Το ίδιο ισχύει βέβαια και σήμερα. ΄Εχουν περάσει πολλά χρόνια βέβαια και από την εποχή του μεσοπολέμου, τότε που ο Ivan Leonidov, ριζοσπάστης αρχιτέκτονας και οραματιστής χρησιμοποιούσε αεροπλάνα που πετούσαν ψηλά και μεγάλα αερόστατα και Ζέππελιν, για να εμπλουτίσει με τον αέρα του μέλλοντος τις ποιητικές και μαγικές του εικονογραφήσεις που συνόδευαν τις αρχιτεκτονικές του προτάσεις στους διαγωνισμούς μιας περιόδου που κτίζονταν οι κάθε λογής ουτοπίες και η πρωτοπορίες είχαν το πάνω χέρι ακόμη στην πατρίδα του τη Σοβιετική Ένωση αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη μέχρι να σαρωθούν κι αυτές από τις μάστιγες του 20ου αιώνα.
Τον Ιούνιο του 2010 η Zaha Ηadid τιμήθηκε ,από την Unesco αυτή τη φορά, ως «καλλιτέχνης για την ειρήνη του 2010». Πήγε βέβαια και παρέλαβε αυτό το βραβείο. Λίγο μετά μπορεί να πέταξε και μέχρι την Κίνα για να δει την όπερά της να κτίζεται. Στις 10 Δεκεμβρίου στο Όσλο απονεμήθηκε το φετινό βραβείο Νομπέλ για την Ειρήνη και στη θέση του ανθρώπου που τιμήθηκε υπήρχε μόνο μια άδεια καρέκλα. Ήταν για τον Κινέζο Λιου Σιαομπό που εξακολουθεί να είναι στη φυλακή για υπονόμευση του καθεστώτος της πατρίδας του. Που μπορεί να κτίζει νέες φουτουριστικές μητροπόλεις και εκπληκτικές όπερες που προξενούν δέος αλλά δεν μπορεί ακόμη να «κτίσει» με αξιοπρεπή τρόπο και δημοκρατικά δικαιώματα. Η Zaha Hadid είναι πολύ σπουδαία για όσα καταφέρνει κυρίως να φτιάχνει και οι αρχιτέκτονες όλου του κόσμου έχουν ένα καλό λόγο να πουν για όσα αντιπροσωπεύει με πολλούς τρόπους. Μακάρι στα εγκαίνια του κτιρίου της στο Guangzu να είχαν όλοι τη δυνατότητα να πάνε. Και κυρίως ο Λιου Σιαομπό που τόσο έχει παλέψει για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

10# ΑURORA AUSTRALIS _Το άγγιγμα του ήλιου
       Μια παντοτεινή εικόνα;



Aυτή η καταπληκτική φωτογραφία της NASA είναι παρμένη από το διεθνή διαστημικό σταθμό. Eίναι το νότιο σέλας πάνω από την Αυστραλία. Προέρχεται αυτός ο ιριδισμός από το σκεδασμό του φωτός που προκαλείται καθώς καταφθάνουν στη γήινη ατμόσφαιρα τα ωστικά κύματα από τη δραστηριότητα του ζωοδότη ήλιου. Το 2011 λέγεται πως θα είναι μια χρονιά έντονης τέτοιας δραστηριότητας στο άστρο του δικού μας συστήματος. Μια χρονιά Solar Max.
Η εικόνα αυτή έχει μια γοητεία καθώς είναι παρμένη πολύ ψηλά πάνω από τη γη και δεν μπορεί κανείς να διακρίνει τι συμβαίνει εκεί κάτω. Υπάρχει ένα περιβάλλον που καθημερινά καταστρέφουμε αδυνατώντας να αποκτήσουμε μια μέση κοινή συνείδηση που θα κατανοεί πως όλα τα πράγματα δεν αντέχουν για πάντα. Πολλές φορές εξαντλούνται, φτάνουν στα όριά τους. Μόνο εμείς μπορούμε να τα αλλάξουμε, να κάνουμε τη διαφορά. Να σκεφτόμαστε σφαιρικά και να δρούμε τοπικά. Να παραδεχτούμε πως πρέπει να περιορίσουμε την κατανάλωση και να πάψουμε να μιλούμε μόνο για αξιοποίηση και ανάπτυξη. Η γη μας, οι τόποι μας, το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, οι πόροι και οι ενεργειακές πηγές χρειάζονται σήμερα επειγόντως άλλες ιδέες και κυρίως αλλαγή της στάσης μας. Βιωσιμότητα, ποικιλότητα, αποκατάσταση. Οι κοινωνίες των Πολιτών του Κόσμου είναι η μόνες που μπορούν να κινητοποιηθούν και ν΄ αλλάξουν τα πράγματα.
Να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας δείχνοντάς τους τέτοιες εικόνες. Της αιωνιότητας και της συμπαντικής αρμονίας. Που θα πρέπει να παραμείνουν ανέγγιχτες για να γοητεύουν και τις επόμενες γενιές.-

Οdyss,1.01.2011

*/ Η μνήμη της όρασης (λατιν.)