10.1.10

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ 19 [ΑΘΗΝΑ]

ένα βιβλίο ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ



οδυσσέως σχεδία* _09.01_βιβλίο _01.11.2009_αθήνα

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΜΙΑ ΒΡΑΔΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΥ ΜΕ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ, ΠΡΩΤΗ ΝΗΟΨΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΛΟΥ ΤΗΣ «ΟΔΥΣΣΕΩΣ ΣΧΕΔΙΑΣ _09», Η ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙ Η ΣΥΝΑΨΗ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΣΦΑΤΟ ΠΟΝΗΜΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ (ΜΟΥ) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

ΕΝΑΣ ΟΙΟΝΕΙ ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΙΟΥ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΛΥΤΟΥ
«ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ» ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΗ ΚΑΙ ΦΘΑΡΤΗ ΟΨΗ ΜΙΑΣ ΠΛΑΝΗΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΚΤΙΣΜΕΝΗΣ ΜΕ ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΜΙΑΣ ΑΝΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ ΒΟΥΛΙΜΙΚΗΣ –ΚΑΙ ΚΑΤΑ Μ.ΜΠΡΕΧΤ- ΑΠΛΗΣΤΙΑΣ

ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΩΣΜΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝ-ΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΒΙΟΥ & ΒΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΕΠΙΚΑΙΡΙΚΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΙΖΗΜΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ, Η ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΚΑΜΒΑ ΕΡΜΗΝΕΙΩΝ ΚΑΙ Η ΡΟΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΜΕΣΩ ΜΙΑΣ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΟΥΝ ΜΙΑ ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΕ ΠΡΟΒΟΛΗ -ΣΧΕΔΟΝ- ΜΙΑΣ ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΣΕΚΑΝΣ


Με αφορμή την (επίσημη) παρουσίαση του βιβλίου «ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ 19» του –και δικού μου – καθηγητή Αρχιτέκτονα και συγγραφέα Δημήτρη Φιλιππίδη, βρέθηκα εκείνη τη μέρα στο κτίριο της Ιονικής στην oδό Πεσμαζόγλου στην Αθήνα. Ήταν μια εξαιρετική και λαμπρή βραδιά οργανωμένη από την τράπεζα ALPHA. Διακριτικός έλεγχος στην είσοδο (σε τράπεζα βρισκόμασταν) και τακτοποιημένες θέσεις που περίμεναν ένα διαλεγμένο με επίσημες προσκλήσεις κοινό που δεν άργησε να καταλάβει αθόρυβα τις θέσεις του και να ξεκινήσει επιτέλους η αναμενόμενη παρουσίαση.

Εγώ για να είμαι ειλικρινής αλλού είχα το μυαλό μου. Από την ώρα που μπήκα στον πολυτελή χώρο του φουαγιέ του κτιρίου, όπου όλα ήταν τακτοποιημένα με φοβερή τάξη (και θυμήθηκα τη Μαρία Νεφέλη του Ελύτη και πάλι) μέχρι και την ώρα που έκατσα δίπλα στο Δημήτρη και τη Σουζάνα Αντωνακάκη, επέμενα να ελέγχω διερευνητικά το ταβάνι και όλες τις λεπτομέρειες και τις φιοριτούρες με τις οποίες είναι κατάφορτο το εσωτερικό του κτιρίου, ως γνήσια έκφραση ενός αστικού εκλεκτικισμού που εξακολουθεί να συντηρείται με σχολαστικό τρόπο για να προβάλλει με τη σειρά του τη μνήμη και τη διαρκή υπενθύμιση για τη σοβαρότητα και τη διακριτική πολυτέλεια που πρέπει να έχουν οι αντίστοιχοι χώροι της κυρίαρχης οικονομικής έκφρασης του τόπου, δηλαδή των τραπεζών του.

Δεν ξέρω γιατί μου ερχότανε μαζεμένες στο μυαλό εκείνη την ώρα όλες οι ατάκες από την «όπερα της πεντάρας» του Μπρεχτ που εξακολουθεί πάντα να γοητεύει την καλλιτεχνική ελίτ μέχρι και σήμερα ( προσεχώς και στην Αθήνα ,14-17.1.2010,η νέα παράσταση σε σκηνοθεσία του πολύ Μπομπ Γουίλσον),τα εκατοντάδες συνθήματα του προπερσινού Δεκέμβρη στην Αθήνα που αναφέρονταν κυρίως στις τράπεζες και τώρα τελευταία οι συνεχείς αναφορές των εφημερίδων σε δικαστικές αποφάσεις καταδικαστικές για την απληστία των αφανών χρεώσεων που καθημερινά μας επιβάλλουν. Γεγονός είναι πάντως ότι ένιωθα ένα δέος ανάμεικτο με μια κριτική διάθεση για την απύθμενη υποκρισία που ήταν παρούσα σε κάθε χρυσοστόλιστη λεπτομέρεια της υπέροχης αίθουσας που έχει πληρωθεί στο ακέραιο από τη νόμιμη καθ΄όλα βέβαια δραστηριότητα της τοκογλυφίας των πυλώνων του συστήματος που έχουν καταφέρει να χρεώσουν ολάκερη την περίφημη «κρίση» στις σθεναρές -και γαϊδουρινής αντοχής- πλάτες των πολλών ανωνύμων καταθετών και συναλλασσομένων τους –από υποχρέωση ή και ανάγκη- κάθε μέρα, κάθε στιγμή της αέναης σαν τα μυρμήγκια ,τα θυμάστε ; – δραστηριότητάς μας.

Το πάνελ τακτοποιήθηκε με μικρή καθυστέρηση. Μίλησαν κατά σειρά, οι αναθέτες και προσκαλούντες τραπεζίτες, μετά ο ακαδημαϊκός λόγος (Π.Τουρνικιώτης/καθ.ΕΜΠ) παρέσχε τη δική του νομιμοποιητική προσέγγιση στο εγχείρημα, ακολούθησε η δημοσιογραφική υπόκλιση (Δ. Ρηγόπουλος /εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ) στο ευμεγέθες πόνημα – και αυτό ανάμεσα σε πολλά άλλα παράλληλα- του πολυγραφότατου συγγραφέα και βέβαια το καλύτερο ακολούθησε μετά για να δώσει ένα τέλος και τη λυτρωτική απόλυση στη βραδιά… Ο Δημήτρης Φιλιππίδης με μαύρο κοστούμι και γραβάτα, δεμένη γρήγορα σχεδόν από τυπική υποχρέωση όπως μαρτυρούσε κι ο κόμπος- πήρε το λόγο για να καταθέσει με λιτό,σχεδόν δωρικό -όπως πάντα- τρόπο, τη δική του προσέγγιση για τη σταχυολόγηση και την αξιοποίηση του υλικού, την οργάνωση μιας άλλης οπτικής από τα τετριμμένα, την ερμηνεία των μικρών και των μεγάλων μέσω της αναζήτησης του αυτονόητου αλλά και του μη προφανούς, δηλαδή το δημιουργικό μετασχηματισμό των σπαραγμάτων της πόλης από τις αφετηρίες ίσαμε τη μετατροπή της σε πολύβουη αστική συγκέντρωση, τη σταδιακή μεταμόρφωση της οδού Σταδίου σε άξονα γοήτρου της κεντρικής Αθήνας, τη μεταβαλλόμενη στο χρόνο και διαρκώς ανανεούμενη αρχιτεκτονική στρωματογραφία του οικοδομικού καμβά και των κτιρίων που ενσωμάτωσαν σ΄αυτό προτιμήσεις και αρχιτεκτονικούς προσανατολισμούς κάθε εποχής που με τη δική της κάθε φορά γλώσσα ανανεώνει ,εκβάλλει και υποδέχεται υλικό ,όπως στην κοίτη του κρυμμένου πια Ηριδανού εκεί παραπέρα που εξακολουθεί να διατρέχει πάντα τα σπλάχνα της πόλης…Και όλα αυτά με ένα βλέμμα σχεδόν δανεισμένο από τον κινηματογράφο, που με κάποιο τρόπο αναπτύχθηκε και αυτός με μια παράλληλη διαδρομή με τα κτίρια του οικοδομικού τετραγώνου 19 ,που ο συγγραφέας τα είδε ως αποτέλεσμα μιας σεκάνς τραβηγμένης χωρίς σχεδόν αναπνοή - σχεδόν μονοπλάνο- από τον καταστατικό για την πόλη 19ο αιώνα ίσαμε τις αφετηρίες του 21ου ,στην αυγή μιας νέας υπερτεχνολογικής συνθήκης που ήδη εισήγαγε την τρίτη διάσταση -3D- στους αφηγηματικούς της τρόπους…Μια διήγηση κυριολεκτικά τριών αλλά και μιας παραπάνω διαστάσεων, μιας και ο χρόνος ήταν απ΄ αρχής παρών και καταλυτικός πάντα…

Είναι εντυπωσιακή η αλληλουχία που επιλέγεται για να στοιχειοθετηθεί το τελικό υλικό της παρουσίασης. Δεν πετάχτηκε τίποτα. Όλα στο φως, τα πιο απίθανα αρχεία και ντοκουμέντα αξιοποιήθηκαν και αναλύθηκαν, κρατήθηκαν σημειώσεις και γράφτηκαν κείμενα και σβήστηκαν σκέψεις και αφέθηκαν όλα να διατρέχουν και να διαγράφουν διαδρομές προς κάθε κατεύθυνση που θα μπορούσε να αναζητηθεί «νόημα»…Ναι, γιατί περί αυτού πρόκειται τελικά…Μου έρχονταν στο τέλος στο νού οι περίφημες σπουδές και οι πίνακες του Νικόλαου Γύζη, μείζονος εκφραστή εκείνου του εκ νέου αφετηριακού των πραγμάτων μας 19ου αιώνα, με το θρίαμβο της Ιστορίας και της Δόξας και έκανα τους δικούς μου προσωπικούς –και ολωσδιόλου ιδιαίτερους - παραλληλισμούς… Αυτός εδώ είπα μέσα μου είναι ο κατά κράτος θρίαμβος, η απόλυτη κυριαρχία του αιώνιου και αληθινού πνεύματος πάνω στην εφήμερη και ληξιπρόθεσμη υλική ευδαιμονία του πλούτου, του χρήματος, των ιστορικών εκφραστών της απληστίας και της εκμετάλλευσης… Μια τράπεζα αναθέτει στον Αρχιτέκτονα συγγραφέα να γράψει την ιστορία του κεντρικού εμβληματικού της κτιρίου κι εκείνος αρπάζει την ευκαιρία και καταθέτει μια συγκλονιστική αφήγηση που μετασχηματίζει σε παλίμψηστο ολόκληρη και ακέραιη τη μνήμη που περικλείει ο τόπος και η πόλη της Αθήνας…

Στην χαϊντεγγεριανή διατύπωση για την α-λήθεια (α στερητικό + λήθη) επιλέγεται η αριστοτελική προσέγγιση για να ερμηνευθεί μια κι έξω η ουσιαστική και βαθιά νοηματοδότηση της έννοιας…Και ο Δημήτρης Φιλιππίδης το γνωρίζει αυτό πολύ καλά. Για να μιλήσει για ένα κτίριο, για ένα οικοδομικό τετράγωνο της πόλης πρέπει να καταδυθεί στο βάθος των πραγμάτων και να συναντήσει όλα τα όστρακα και τα ρεύματα που διατρέχουν το υπόστρωμα και στη συνέχεια να αναδυθεί στην επιφάνεια και να περιτρέξει ακάματος τις γειτονιές- περιηγητής των χρόνων- και να οξύνει το αίσθημα και ύστερα να ανυψωθεί σε μια πτήση που με βλέμμα πουλιού –αετίσιο θα πρόσθετα- να δεί όλα τα πράγματα από απόσταση και να τα αξιολογήσει νηφάλια κάνοντας ζουμ–εστιάσεις σε ό,τι συγκίνησε στιγμιαία και χάθηκε ίσως από τη ματιά αλλά και σε ό,τι έχει μια αξία τέτοια που αντέχει –έστω και φασματικά – και μπορεί να διαρκέσει στο χρόνο…Μια ,δυο , τρεις πολλές σεκάνς …Μόνο το φιλμ έλειπε ίσως για να τις υποδεχτεί και να, έτοιμη η «ταινία» για προβολή στην οθόνη της πόλης ξανά και ξανά μέσα από τις σελίδες ενός γοητευτικού βιβλίου…

Το «ΟΤ 19» είναι αναμφίβολα ένα ακόμη σημαντικό βιβλίο από τα τόσα πολλά που υπάρχουν στη βιβλιοθήκη μου και είναι γραμμένα από το Δημήτρη Φιλιππίδη…Αθροίζεται και συνυπάρχει με μερικά από τα σπουδαιότερα κείμενα που έχουν γραφτεί για την νεοελληνική αρχιτεκτονική από τον ίδιο ,αειθαλή και αεικίνητο και ακούραστο εκπρόσωπο ενός κυριαρχικού και υπερμεγέθους πνεύματος που σε μένα εξακολουθεί να ασκεί πάντα εκείνη την ακατάλυτη επιρροή που μόνη μπορεί να εκφράζει την επιβολή μιας διαρκούς κυριαρχίας της διανοητικής μας πλευράς πάνω στη φθαρτή σκόνη των άστρων από την οποία είμαστε πλασμένοι όλοι οι βροτοί (=θνητοί) -και το γνωρίζουμε- στο σπαρακτικό μας ταξίδι προς την αιωνιότητα…

Οdyss, 10.01.2010

* Αφηγήσεις στα ίχνη που άφησε το 2009.
'Ενας τίτλος δανεισμένος από την Οδύσσεια, ένα προσωπικό κιβώτιο μνήμης.Όλα όσα κατάφεραν να μου δημιουργήσουν μια εντύπωση ή μια συγκίνηση ή διαθέτουν χαρακτηριστικά που διασώζει ο χρόνος. Ο αγώνας της μνήμης – του μοναδικού μας επιχειρήματος- για την αναζήτηση και της προσωπικής μας α-λήθειας, μια διαρκής στάση απέναντι στη λήθη που δεν εννοεί κα κατανοήσει τον κόσμο μας όπως πραγματικά είναι. Ίσως το μόττο «Εγώ είναι ένας άλλος» του Α.Ρεμπώ να καταφέρνει να διατυπώνει με σαφήνεια και ουσιαστικό νόημα τους λόγους για τους οποίους «ανθεί και δένει» σήμερα περισσότερο από ποτέ ο Λόγος ,ως κορυφαία και καταστατική πράξη εκχώρησης και αλληλοπεριχώρησης με τον άλλο και ως διαρκής στάση αντίστασης –και ενίοτε εναντίωσης- στον απύθμενο «θεαματικό» καταναγκασμό της σημερινής μας συνθήκης που όπως φαίνεται μπορεί να αντιμετωπισθεί και μέσα από τις ροές που αναπτύσσονται στο χάος του διαδικτύου.