6.12.09

O LEON LEVINSTEIN και Ο ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ

Η αστυγραφία των δρόμων, οι προσλήψεις των μεγεθών
στο δημόσιο χώρο και οι πολύπλευρες τεκμηριώσεις τους
μέσω της λειτουργίας του βλέμματος

Η ανασύσταση του κόσμου των αισθημάτων μέσω της

κατάλυσης της συναισθηματικής σκόπευσης και του
φορτίου των πολύπλευρων στρατεύσεων του δημιουργού

Η «περίπτωση» του αμερικανού φωτογράφου

Leon Levinstein (1910-1988)*


Το βλέμμα του Leon Levinstein είναι ξεχωριστό και ο τρόπος που το μετασχηματίζει σε (ασπρόμαυρες) φωτογραφικές λήψεις, τουλάχιστον συναρπαστικός. Μόνο μια φωτογραφία, που εικονογραφούσε την είδηση για την – πρώτη - έκθεση έργου του στην Αθήνα** αυτό το χειμώνα, ήταν αρκετή για να κινητοποιήσει την αναζήτηση για το έργο του και τη γοητευτική όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια γνωριμία με την εξαιρετική δημιουργική του κατάθεση στο χώρο της φωτογραφίας.




Ξεπερνώντας προσεγγίσεις και κριτικές αξιολογήσεις πολλών επωνύμων ή και ειδικών*** θα ήθελα να σταθώ μόνο στα στοιχεία της ματιάς του που μου προκάλεσαν ενδιαφέρον ή και θαυμασμό καθώς κατάφεραν να συναιρέσουν υποθέσεις και ζητήματα που εξακολουθούν πάντα να διατηρούν σε εκκρεμότητα τη σχέση του βλέμματος με όλα όσα αντιπροσωπεύει η καταγραφή, η τεκμηρίωση ή και η αναπαράσταση της δημιουργικής εμπειρίας που έχει αποτυπώσει με όλες τις δυνατές τεχνικές ή και τεχνολογικές ακόμη δυνατότητές της η σύγχρονη εξέλιξη.

Ο κόσμος μας βρίθει από αμέτρητες εικόνες μιας οριστικής θεαματικής κυριάρχησης που έχει σταδιακά μετασχηματίσει τα «σημεία» και τις εμβληματικές εικονογραφίες του χτες σε λογότυπα ή εμπορικά σήματα. Μετά από μια κατακλυσμική του συσσώρευση το κεφάλαιο έχει πια οριστικά μετατραπεί σε ευδιάκριτες εικόνες που αναπαράγουν στο διηνεκές τη νέα οικονομική και κοινωνική μας συνθήκη. Ο Γκι Ντεμπόρ, πρώιμος και μαχητικός οραματικός προφήτης της «κοινωνιολογίας του θεάματος» φαντάζει σήμερα τόσο δικαιωμένος και η σύγχρονη σκέψη μοιάζει να αγωνιά για να καταφέρει να διατυπώσει τις νέες παραμέτρους πάνω στις οποίες δομείται ή καλύτερα αποδομείται ο συλλογικός μύθος της ύπαρξης. Η τέχνη του δρόμου (street art) φαίνεται να παράγει την πιο δυνατή ερμηνεία του θεάτρου συμβάντων του σήμερα ,εποχή που η δυναμική της εξέλιξης έχει μεταφερθεί από τις οροφές των καθεδρικών ,των εργοστασίων, των μουσείων και τα εργαστήρια των καλλιτεχνικών ομάδων του 20ου αιώνα στις παρατημένες καπνοδόχους ή υψικαμίνους και τους ψηλούς μαντρότοιχους του εκτεταμένου δικτύου των δρόμων των αχανών μητροπολιτικών εξαπλώσεων.

Ο Leon Levinstein υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της νεοϋορκέζικης σχολής στη φωτογραφία. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως μια μητρόπολη με την κλίμακα μεγεθών αυτής της καταπληκτικής πόλης καταφέρνει να προσφέρει ένα ανεξάντλητο υλικό από το οποίο αντλούν έμπνευση για τις περιηγήσεις τους μερικοί από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες του 20ου αιώνα. Η ατμόσφαιρα και η ένταση της αστικής δραστηριότητας και της γεωγραφίας της Νέας Υόρκης είναι μοναδική και αυτό το γεγονός εκφράζεται με μια αντίστοιχη ορμή και σε όλα τα γεγονότα αλλά και τη ζωή των ανθρώπων της. Αναμφίβολα η πόλη αυτή μπορεί να γονιμοποιεί και να μετατρέπει σε εύφορη γραφή όλες εκείνες τις μεταβάσεις στα σχήματα και τα μεγέθη που περιγράφουν την αστική της εικονογραφία και παράλληλα δημιουργεί ερεθίσματα για την ανάπτυξη πολλών οπτικών που έχουν σχέση με το μετασχηματισμό της εικόνας, με την κατανόηση της σχέσης του μεγάλου και του μικρού, με την αποτύπωση του συλλογικού γεγονότος και του προσωπικού βιώματος σε ένα αχανές αστικό τοπίο, με τη μοναδική εμπειρία της συμπαράθεσης των πιο ετερόκλητων φυσικών, κοινωνικών και ταξικών κατατάξεων,με τις φυλές και τις ανθρώπινες κοινότητες να συναγωνίζονται και να συμπάσχουν –σχεδόν πάντα- σε ένα μεγάλο δοχείο σε διαρκή αναβρασμό.

Οι πολλές σημασίες ενός φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και βέβαια και της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής τοιχογραφίας που μας περιβάλλει, δεν αποτελούν μόνο δεδομένα μιας αντικειμενικής κατόπτευσης και πολύ περισσότερο δεν μπορούν να αποδίδονται πάντα με ένα κοινό και αντικειμενικό «πρωτόκολλο» αποτύπωσης ή αναπαράστασης που βασίζεται στη κοινή αίσθηση του βλέμματος, της ματιάς, της αντίληψης του χώρου, της διαθλαστικής έστω σε πολλές περιπτώσεις ερμηνείας του. Σε ορισμένες περιπτώσεις , όπως στην περίπτωση του φωτογράφου Leon Levinstein, η πραγματικότητα δεν αποτελεί καν την αφορμή καθώς ο τρόπος με τον οποίο «καταστασιακά» οριοθετείται μέσω της οπτικής τακτοποίησης της ήδη έχει μετασχηματισθεί σε ένα άλλο –πέραν του πραγματικού και όλων των εκδοχών του- πεδίο. Εδώ ένας κόσμος απρόσμενων εστιάσεων, ετερόκλητων μεγεθών και διευρυμένης και διασταλτικής λειτουργίας του ματιού και της νόησης, εισάγει αναπότρεπτα την αμφισημία και παράλληλα διατρανώνει δυναμικά τη μεταμόρφωση του ορατού σε ένα διαφορετικό και ριζικά αναδιατυπωμένο σύμπαν όπου οι αρχές της καρτεσιανής προοπτικής και η οικειότητα του γνωστού κόσμου έχουν εισέλθει σε μια κατάσταση θραύσης και ανατροπής της ίδιας της ισορροπίας τους.

Το μάτι τεκμηριώνει μέσω των φωτογραφικών στοχεύσεων μόνο εκείνες τις πληροφορίες που η διανοητική προεργασία του δημιουργού τού επιτρέπει να οριοθετήσει, με εμφανή διάθεση να προσφέρει την «απόλαυση» που μόνο η εικαστική αναζήτηση ενός καθαρού βλέμματος και ενός ανήσυχου δημιουργικού μυαλού μπορεί να συλλέξει, επιτρέποντας τις συμπλεύσεις και τις συναντήσεις σε όλες τις περιοχές της νοηματικής και της αισθητικής διαπραγμάτευσης και την ίδια ώρα επιχειρώντας πολλαπλούς συνειρμούς και σχολιασμούς της κοινωνικής συνθήκης, του εμπνευσμένου σχηματισμού της μορφής που επιτρέπει το καλλιτεχνικό μέσο και της πιο γόνιμης τεχνικής αρτιότητας, σε μια και αδιαίρετη ενότητα ικανή να συνεγείρει με όλους τους συνδυαστικούς τρόπους αυτά που μόνο μια -αληθινά καλλιτεχνική- ιδιοφυία επιτρέπει. «Η τέχνη θέτει έν έργω την α-λήθεια των όντων», έγραφε ο Μάρτιν Χάϊντεγγερ και αυτό μπορεί να καταστεί τόσο ευανάγνωστο στις μοναδικές σκοπεύσεις του Leon Levinstein στην πόλη της Νέας Υόρκης όπου καταφέρνει με εντυπωσιακή εκφραστική λιτότητα και δύναμη να διατυπώνει ένα προσωπικό όραμα χωρίς την κυριαρχία του πλήθους και τη δραματική παρουσία του συλλογικού ή του δημόσιου γεγονότος αλλά απλά και μόνο με την καταγραφή της μιας και μοναχικής –τόσες φορές- μοναχικής διαδρομής ή παρουσίας του ενός προσώπου που μετατρέπεται αυτόματα σε υποκείμενο- αναφορά της ίδιας της ύπαρξης.

Σκίτσο του J.Hejduk
Δεν ξέρω γιατί οι φωτογραφίες του Leon Levinstein μου φέρνουν στο νου τα άτιτλα ποιήματα της Εmily Dickinson και τα ξεχασμένα ­-από τους περισσότερους­- σήμερα σκίτσα του αρχιτέκτονα John Hejduk (1929-2000, ένας από τους ΝΥ5). Ίσως γιατί είναι και αυτοί σημαντικοί στη συνείδησή μου αμερικανοί δημιουργοί που ο καθένας με τα δικά του μέσα , κατάφεραν με το «χειρισμό της κλίμακας» να μεταμορφώσουν τη στιγμή σε πρελούδιο της αιωνιότητας και να καταστήσουν το «μικρό» μέγεθος ή και τη λέξη, ποιητικό γεγονός που αδυνατεί να χωρέσει σε στίχο, σε σχέδιο ή σε κάδρο του υπαρκτού φαντασιακού και να δείξουν πως τα όρια του κόσμου και του χρόνου δεν είναι μόνο τα φυσικά αλλά κυρίως εκείνα που μπορεί να θέτει πρώτα μια διανοητική επεξεργασία και μετά –ίσως και καμιά φορά με αυτόματο τρόπο- και μια δημιουργική γραφή. Αρκεί να είναι «ανοιχτή» και να αφήνει την εσωτερική όραση να κατοπτεύει τις εσχατιές και να ανακαλύπτει ελεύθερη - από τα όποια δεσμά -τα ίχνη ενός προσωπικού οράματος…

Odyss, 6.12.2009

* / Ο Leon Levinstein γεννήθηκε στη Δυτική Βιρτζίνια το 1910 και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1988. Θεωρείται ένας από τους εξέχοντες φωτογράφους της Νεοϋορκέζικης Σχολής. Η πλειοψηφία των φωτογραφιών του έχει τραβηχτεί στη διάρκεια των μοναχικών περιπάτων του στις γειτονιές της Νέας Υόρκης. Η δυναμική αισθητική τους σύνθεση και η φορτισμένη θεματολογία τους, όμως, δεν υποκύπτουν στον πειρασμό του εντυπωσιασμού και συναισθηματισμού. Ήταν μαθητής τριών διάσημων δασκάλων-φωτογράφων: του Alexei Brodovitch, διευθυντή του μεγάλου περιοδικού μόδας Harper's Bazaar, της Lisette Model, που συνέδεσε το όνομά της με την πιο γνωστή μαθήτριά της, την Diane Arbus και του Sid Grossman, πολιτικά στρατευμένου νεοϋορκέζου φωτογράφου. Ο Levinstein δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τη δημιουργία καλλιτεχνικής καριέρας, έζησε στην αφάνεια, αλλά άφησε πίσω του σημαντικό και πλούσιο φωτογραφικό έργο. Το έργο του αναγνωρίστηκε ευρύτερα στη δεκαετία του 1990, παρόλο που κατά τη διάρκεια της ζωής του πολλά περιοδικά, μουσεία και γκαλερί είχαν δημοσιεύσει και εκθέσει πολλές φωτογραφίες του.

**/ Φωτογραφίες του Leon Levinstein στην Ελληνοαμερικανική Ένωση στην Αθήνα (οδός Μασσαλίας 22, μέχρι 23.01.2010).
Η Ελληνοαμερικανική Ένωση διοργανώνει αναδρομική έκθεση του σημαντικού Αμερικανού φωτογράφου Leon Levinstein. Την έκθεση, που περιλαμβάνει 85 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, επιμελείται ο θεωρητικός της φωτογραφίας Πλάτων Ριβέλλης. Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο-λεύκωμα που περιλαμβάνει αναπαραγωγές όλων των φωτογραφιών που παρουσιάζονται στην έκθεση, η οποία πραγματοποιείται με την ευγενική συνεργασία της Howard Greenberg Gallery της Νέας Υόρκης.Τον κατάλογο επιμελήθηκε η Ελισάβετ Πλέσσα.
http://www.hau.gr/

Η έκθεση θα παραμείνει κλειστή από 21 Δεκεμβρίου 2009
μέχρι και 10 Ιανουαρίου 2010.

***/ Βλ. και το ενδιαφέρον κριτικό κείμενο με τίτλο «Η ποίηση της πληροφορίας»
του Πλάτωνα Ριβέλλη στη διεύθυνση:
http://photocircle.gr/content/view/306/77/lang,el/