ΕRIETA ATTALI

ΔΙΑΦΑΝΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΑΝ ΤΗ ΡΙΠΗ ΤΟΥ ΑΓΕΡΑ

…από τη ρητορεία του φακού και της εικόνας
στην επανασύσταση ενός πεδίου νοήματος
και προσωπικής παραμυθίας

Αν ο λόγος έχει τη δύναμη να επαναθεμελιώνει ηθικά τον κόσμο (1), η ματιά της Εριέτας ξεπερνά την καταγωγική σημασία των γεγονότων και προτείνει την καταστατική τους επανασύσταση μέσα από μια διαθλαστική αφήγηση…Η αρχιτεκτονική φωτογραφία ως ειδική κατηγορία αποτελεί μια περιορισμένη αναφορά για την πραγματική αποτίμηση της δημιουργικής της γραφής που ξεπερνά κατά πολύ τις γραμμικές διηγήσεις που μπορεί να μας επιφυλάσσει η εμπειρία της όρασης και οι αποτυπώσεις της μηχανής καθώς συλλέγει και συναιρεί τις προσλήψεις της και τις επανασυγκροτεί με μια λεπταίσθητη ακρίβεια -που θυμίζει την επιμονή μιας υφάντρας- σε μια συγκλονιστική τοιχογράφηση του εσώτερου εαυτού της…

Φωτογραφία. Ο Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν στο τέλος έλεγε πως η πραγματικότητά του έχει ξεπεράσει τη φωτογραφία και έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της ως πεδίο εκφράσεων… Η Εριέτα όμως προχωρεί ένα βήμα παραπέρα. Αντιστρέφει τα είδωλα και διατυπώνει το δικό της μετασχηματισμό μεταθέτοντας τη σειρά του σημαινόμενου και του σημαίνοντος και ανακαλύπτοντας ένα καινοφανές οραματικό σύμπαν…Εκεί καιροφυλακτεί το συμβάν και το βλέμμα της πραγματεύεται τη δημιουργική του ανάταξη και τη μετατροπή του από ρητορική σκόπευση σε άρρητη σχεδόν μυστική διατύπωση που μοιάζει με μια νοητή προσευχή…

Το κτιστό -μέρος ενός άναρχου κόσμου- είναι η αφετηρία μιας περιήγησης που χρησιμοποιώντας το απτό υλικό του τεκμηρίου το μεταμορφώνει σε αφήγημα -με τον τρόπο που κατοικεί στο εσωτερικό της τοπίο- και δεν διστάζει να αναδυθεί και να μετατραπεί σε συμφωνία πολύφθογγη και πολύφωτη που αναζητεί τις πρωτόλειες χαράξεις της συλλογικής μνήμης και γεωμετρεί κάτω από το φορτίο των κυματισμών της ανθρώπινης νόησης.

Ο Βάλτερ Μπένζαμιν έγραφε (2) πως η γνώση όταν δεν είναι στην υπηρεσία της επανάστασης μπορεί να καταστεί επικίνδυνη, όπως έδειξε και η Ιστορία που τον δικαίωσε. Η Εριέτα επιμένει σ΄αυτή τη διατύπωση την ώρα που φωτογραφίζει και μετασχηματίζει τα είδωλα σε φασματικές φιγούρες ενός αρχιτεκτονικού φαντασιακού που προορίζονται να αντέξουν στο χρόνο ξεπερνώντας το εφήμερο και ανακαλύπτοντας τα όρια μιας διήγησης σχεδόν μαγικής που ανατρέπει τα πάντα.

Το τοπίο και το τευκτό. Εν τέλει τα πράγματα μπορούν να εξελίσσονται με ένα διαφορετικό τρόπο σε τοπία του κτιστού που θα μπορούσαν να υπάρχουν εκεί πριν δημιουργηθούν οι πλασματικές εικόνες μιας ψευδούς ,αλλοτριωμένης από την κυριαρχία του αυτονόητου, συνείδησης που αποφεύγει επιδεικτικά τις νοηματικές προσεγγίσεις...Ο Άρης Κωνσταντινίδης κολακεύτηκε όταν έγραψαν πως το σπίτι στη Ανάβυσσο λες κι ήταν πάντα εκεί μέρος του τοπίου, ο χρόνος φρόντισε να το ακυρώσει με όργανο την ανθρώπινη ματαιοδοξία…

Οι εικόνες που αναδύονται από την κατάδυση του βλέμματος της Εριέτας στην πηγή της εσωτερικής της όρασης, αθροίζουν τη διάσταση του χρόνου και της εμπειρίας που μπορεί να κατοικεί στο βάθος ,εκεί που τα νερά κυλούν σαν κρύσταλλο και οι εντυπώσεις διαθέτουν την αθωότητα που έχει το ανόθευτο βλέμμα ενός μικρού παιδιού… Και την ίδια ώρα το φως φροντίζει να σχηματοποιήσει σε ορατό γεγονός το γεωμετρικό έπος των πραγμάτων και μας επαναφέρει στην πραγματικότητα του αληθινού, με τρόπο που χρησιμοποιεί το αξιακό τους υπόστρωμα και το μεταμορφώνει χωρίς τραπουλόχαρτα και σπασμένους καθρέπτες στην πιο δυνατή εμπειρία των αισθήσεων και της συνείδησης μαζί…

Οι φωτογραφίες της Εριέτας δεν αποτυπώνουν την αρχιτεκτονική εμπειρία ενός κόσμου ανήμπορου να χειριστεί την αιωνιότητα αλλά γίνονται ανησυχαστικά οικείες, σαν τις ονειρικές στοιχειώσεις μιας πρώιμης μεταφυσικής τοιχογραφίας που αιχμαλωτίζει το βλέμμα στη «νήσο των νεκρών» του Boecklin, σαν τους μελαγχολικούς δρόμους και τις πλατείες με το προανάκρουσμα ενός αδήλωτου συμβάντος στον De Chirico, σαν τη διάχυση και την επασύσταση της συμπαντικής σκόνης στον J.Pollock, σαν τη γοητευτική θαμπή εικόνα της χαμένης Azzanathkona του Γιάννη Σταθάτου (3), σαν το μυστικό ψίθυρο από το βιβλίο των ψαλμών και σαν την εσχατολογική διατύπωση στους πρώτους στίχους του Εκκλησιαστή και των πιο κρυφών βιβλίων του κόσμου.

Η Εριέτα δεν είναι φωτογράφος του πραγματικού αλλά η ίδια η ιδρυτική ματιά της ιδέας ενός κόσμου που ξεπερνά τις εικόνες και επιστρέφει ξανά στη μήτρα όπου κυοφορείται, έτοιμη να γεννηθεί μια λειτουργία του ματιού, βουτηγμένη στο γόνιμη παρουσία των χυμών που θρέφουν στοργικά τη μοναδική αλήθεια της ύπαρξης…

Ο αγέρας και το φώς, το θάμπος της σκόνης και τα ριπίσματα του πιο τρελού καιρού είναι κι αυτά στοιχεία και μαζί στοιχειά μιας ανακάλυψης.. Η ματιά της Εριέτας σαν τη ριπή του αγέρα στο σκοτεινό φως του δειλινού, εστιάζει στην τελευταία αχτίδα που διαχέει η πλάση και σιγοτραγουδεί το δοξαστικό λόγο του παντός και των όντων…Yπάρχουν βλέμματα, οπτικές, ματιές και εικόνες…Και στον ουσιώδη δημιουργικό βυθό του βλέμματος ,με διάθεση σχεδόν κρυπτική η αλήθεια των όντων και το γλυκό φως της αυγής την επόμενη μέρα…

Τα πράγματα. τα όργανα και στο τέλος η Τέχνη(4). Η μόνη σπαρακτική υπεκφυγή ενός κόσμου που φτιάχτηκε λες για να καταναλώνει συνεχώς την ουσία του. Η Εριέτα είναι ένας άνθρωπος που μας ταξιδεύει, περιπλανώμενη κι η ίδια στα περατά όρια ενός κόσμου που σε ορισμένους επιφύλαξε την καταβύθιση στην ίδια την κόλαση. Ο Τιοντόρ Αντόρνο έγραψε πως «μετά το Άουσβιτς η ποίηση είναι βαρβαρική» την ίδια ώρα όμως ο Παόυλ Τσέλαν «πίνοντας το μαύρο γάλα της αυγής» καθαγίαζε με την ποίηση –τη διαρκή ελπίδα μας- την ανελέητη εκδοχή ενός κόσμου που σε πολλούς επιφυλάσσει ακόμη μόνο δάκρυα και την αποκρουστική εμπειρία μιας έσχατης διακριτικής μεταχείρισης χωρίς ανοχή…

Πλουτίζοντας με την Εριέτα, το όραμα μιας προσωπικής μυθολογίας, ήλθα κοντά στην πιο καταστατική ,ανόθευτη και στο τέλος ηθική περιγραφή του καθαρού συναισθήματος και κατάφερα να κατανοήσω πως οι εικόνες της χρειάζονται για να τις δεις ,μόνο την πιο δυνατή εσωτερική όραση…Κάποιοι στίχοι της ‘Εμιλυ Ντίκινσον (4) είναι η λιγότερη αφιέρωση που μπορώ να κάνω στη διάφανη Εριέτα που με έμαθε να «βλέπω» με το δικό της μοναδικό –ανθρώπινο – τρόπο:

(778)

Tέσσερα Δέντρα – σ ΄έρημο Χωράφι –
Δίχως Τάξη
'Η Σκοπό, ή Δράση Φανερή –
Στην ίδια θέση –

Ο Ηλιος – ένα Πρωί τα συναντά –
Ο Ανεμος –
Κανένας Γείτονας – κοντά τους –
Μόνο ο Θεός –

To Χωράφι τους δίνει – τον Τόπο –
Για χάρη Του – Εκείνα – το Βλέμμα του Περαστικού –
Μιας Σκιάς, ή ενός Σκίουρου ,ίσως-
Κάποιου Παιδιού –

Ποιο είναι το Έργο τους στην όλη Φύση –
Ποιό Σχέδιο
Καθένα χώρια- εμποδίζει – ή επιτρέπει –
Άγνωστο -

Οδυσσέας Ν. Σγουρός
Αρχιτέκτονας

Σημειώσεις:
1: Tζούλια Κρίστεβα: Συνέντευξη στην εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,22-10-06
2: .Mίκαελ Λεβί (M.Lowy):W.Benjamin-Προμήνυμα κινδύνου-Μια ανάγνωση των θέσεων
«για τη φιλοσοφία της Ιστορίας»,Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 2006
3:John Stathatos: The book of lost cities, ex pose 2005

4: 'Εμιλυ Ντίκινσον:44 ποιήματα,μετάφραση Ερρίκος Σοφράς, εκδόσεις το ροδακιό

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε το Δεκέμβριο του 2007 στο περιοδικό "Ελληνικές ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ" στο πλαίσιο του αφιερώματος στη φωτογράφο Erieta Attali με αφορμή την έκθεσή της με τίτλο "Τοπία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής" στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς στην Αθήνα (6.12.07-6.01.08)