20.01.1941_Η ΜΝΗΜΗ ΜΙΑΣ ΜΕΡΑΣ ΣΤΟ ΒΑΝΖΕΕ

20.01.1941_Μια μέρα στο Βάνζεε του Βερολίνου

20.01.2011_Ένας πίνακας από τη συλλογή του Prado στη Μαδρίτη
(Pieter Brueghel the Elder [1525-1569] / O θρίαμβος του Θανάτου)

Πέρασαν 70 ακριβώς χρόνια. Εκείνη τη μέρα στο προάστιο Βάνζεε του Βερολίνου, σε ένα παλιό αρχοντικό συναντήθηκαν 15 ανώτατα στελέχη των ναζί. Αντικείμενο της σύσκεψης η ανακοίνωση των αποφάσεων που άνοιγαν τις πύλες της κόλασης για την εξολόθρευση 6 εκατομμυρίων ανθρώπων στα στρατόπεδα θανάτου του Γ΄ Ράιχ. Εβραίοι συντριπτικά, ρομά, φιλελεύθεροι αντιναζί και κομμουνιστές, ομοφυλόφιλοι, ανάπηροι, αντιστασιακοί και αντίπαλοι του καθεστώτος και κάθε λογής άνθρωποι που εναντιώνονταν στους σχεδιασμούς και την άρια αποκλειστικότητα των γερμανών ναζί και των συγκυριακών τους συμμάχων μπήκαν στο στόχαστρο. Αρκούσε μια από τις ιδιότητες αυτές για να τους κατατάξει στις λίστες του θανάτου που ξεκίνησαν αμέσως με επιστημονικό τρόπο και τη μεθοδικότητα της γερμανικής ναζιστικής μηχανής να συντάσσονται παντού όπου κυριαρχούσαν στην Ευρώπη, έχοντας καταλύσει με την πολεμική τους επέλαση κάθε έννοια δικαίου και μετατρέποντας τις χώρες που τους εναντιώθηκαν σε κατεχόμενα σφαγεία.

Στο αρχοντικό λοιπόν εκείνο, 15 αποκτηνωμένα καθάρματα μεταξύ των οποίων ήταν και ο Άντολφ Άιχμαν, καπνίζοντας πούρα και πίνοντας κονιάκ, συζήτησαν γύρω από το αναμμένο τζάκι, τις λεπτομέρειες του πιο ανατριχιαστικού εγχειρήματος στη διάρκεια της Ιστορίας. Της σύλληψης, της μεταφοράς και του αφανισμού 6 εκατομμυρίων ανθρώπων, στην πλειονότητά τους βέβαια Εβραίων, με μια καλοστημένη και απίστευτα οργανωμένη επιχείρηση που όμοιά της ποτέ δεν γνώρισε ο κόσμος. Εκείνη τη μέρα στο Βάνζεε, η αποκτήνωση της ανθρώπινης ιδιότητας υπήρξε απόλυτη, στις παρουσίες εκείνων των ελεεινών υποκειμένων, ανώτατων αξιωματούχων και εκφραστών της μαζικής ψυχολογίας του γερμανικού ναζισμού. ΄Ηταν ακριβώς αυτό που έκανε μετά τον πόλεμο τη σπουδαία εβραία διανοούμενη και καθηγήτρια Φιλοσοφίας Χάνα Άρεντ να παρατηρήσει κατά τη διάρκεια της δίκης του Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ το 1961 με πολύ εύστοχο τρόπο πως οι ναζί δεν ήταν ηθικά διαφορετικοί από τους υπόλοιπους ανθρώπους αλλά δημιούργησαν και ζούσαν μέσα σε μια συνθήκη όπου το «..κακό είχε καταστεί κοινοτοπία…»*!

Από τους 15 αυτούς εγκληματίες οι 12 είχαν ανώτερους τίτλους σπουδών. Η επιστημονική αρτιότητα και η γνώση δεν αποδείχτηκαν ικανές να ξεριζώσουν από μέσα τους το φοβερό θηρίο, που μόνο ο πολιτισμός και η πολιτική συνείδηση της συλλογικότητας , δηλαδή με λίγα λόγια η ηθική συνιστώσα της ύπαρξης μπορεί να περιορίσει ή και να τιθασεύσει. Ένας σπουδαίος τραγικός Εβραίος και αυτός διανοούμενος και στοχαστής που αυτοκτόνησε το Σεπτέμβρη του 1940 στα Πυρηναία κυνηγημένος από τους ναζί την ώρα που επιχειρούσε να περάσει στην Ισπανία διωκόμενος, ο Βάλτερ Μπένζαμιν, έγραφε σε μια από τις 20 θέσεις του για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας**, πως όταν «…η γνώση δεν υπηρετεί την επανάσταση μπορεί να καταστεί επικίνδυνη…».

Πέρασαν 70 χρόνια και το αρχοντικό στο Βάνζεε έχει μετατραπεί σε μουσείο. Πριν από λίγα χρόνια θυμάμαι σε μια επίσκεψή μου στο Βερολίνο τη φωτεινή επιγραφή έξω από κάποιο κτίριο που έγραφε «Βerlin never forgets Aichmann» [Το Βερολίνο ποτέ δεν ξεχνά τον Άιχμαν] και βέβαια την επίσκεψή μου στο Μουσείο του εβραϊκού ολοκαυτώματος (της Shoah όπως λέγεται στη γλώσσα τους), όπου είχα τη διδακτική κλειστοφοβική εμπειρία του εγκλεισμού και της μόνωσης μέσα στο βαθύ περίκλειστο πηγάδι που προσφέρει σε όσους το επιθυμούν ως διαδραστική εμπειρία αυτό το καταπληκτικό ίδρυμα της ιστορικής μνήμης. Οι Γερμανοί με όλους τους τρόπους προσπαθούν να μην ξεχάσουν οι επόμενες γενιές. Έχουν επιβάλει ακόμη και υποχρεωτικές επισκέψεις των σχολείων τους στα φοβερά στρατόπεδα συγκέντρωσης, που αποτελούν πια επισκέψιμους τόπους Μνήμης.

Εμείς αλήθεια θυμόμαστε το Δίστομο, τα Καλάβρυτα, την Κάνδανο και τη Βιάννο; Ή θεωρούμε πως θα έρθουν όλα αυτόματα στη θύμησή μας αν κερδίσουν τα θύματα τις δίκες που εκκρεμούν ακόμη στα διεθνή δικαστήρια για τις αποζημιώσεις που δικαιούνται και δεν πρόκειται ποτέ να παραγραφούν; Aυτοί οι τόποι είναι τόσο κοντά και δίπλα μας. Ως πότε θα περιμένουμε για να διδάξουμε τις γενιές των νέων ανθρώπων για τα εγκλήματα της πρόσφατης Ιστορίας που απέδειξαν πως τα όρια μιας μαζικής δολοφονίας ανθρώπων από την πραγματοποίηση μιας συστηματικής γενοκτονίας είναι τόσο κοντινά ,που πρέπει να είμαστε πάντα σε εγρήγορση. Μοναδικό μας όπλο είναι η Μνήμη…

Οdyss, 23.01.2011