HIROSHIMA...RELOADED

ή βαθύ σκούρο, σχεδόν μαύρο

6.08.1945 / 6.08.2009

64 χρόνια από το άνοιγμα της πύλης της κόλασης
που αφάνισε τη ζωή στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι

R1 /
Ο αμερικανός δημοσιογράφος John Hersey (1914-1993), λίγες μέρες μετά τη φρίκη της ατομικής βόμβας που αφάνισε τη ζωή στη Χιροσίμα στις 6.08.1945, έγραφε:

«…πάνω στο δέρμα μερικών γυναικών-καθώς το άσπρο ανακλούσε τη θερμότητα της βόμβας και το μαύρο την απορροφούσε και την έκανε να το διαπερνά-έβλεπες τα σχέδια των λουλουδιών από τα κιμονό τους…»
(«Ημουν εκεί στις 6 Αυγούστου 1945»,μεταφρασμένο άρθρο της Monde Diplomatique στην Κυριακ. Ελευθεροτυπία στις 7.08.2005)

Aδιάψευστος μάρτυρας η φωτογραφία του AP από ένα νοσοκομείο της Χιροσίμα το Σεπτέμβρη, ένα μόλις μήνα μετά την καταστροφή. Τα σχόλια είναι περιττά.

R2/

O Θόλος του κτιρίου πάνω στο ποτάμι. Μόνο αυτό άντεξε, λένε πως ήταν ακριβώς κάτω από το σημείο που έγινε η έκρηξη και η σχάση. Γύρω η αστική ζωή ισοπεδωμένη, με μοναδικό ίχνος τη βρώμικη και επικίνδυνη σκόνη μιας ολέθριας βροχής που ήρθε από τον ουρανό εκείνο το πρωί λίγο μετά την ανατολή του ήλιου και εξαέρωσε ανθρώπους και γέφυρες μαζί. Οι φωτογραφίες διέσωσαν ατέλειωτες πόζες από το θέατρο της φρίκης που ξεκίνησε εκείνο το μοιραίο πρωινό στη Χιροσίμα και λίγο μετά στο Ναγκασάκι και συνεχίζεται ακόμη διατηρώντας πάντα ακέραιο το ηθικό τραύμα που προξένησαν οι παράφρονες εκτελεστές του εγχειρήματος στον ανθρώπινο πολιτισμό.

R3/

ENOLA GAY.Το αεροπλάνο είχε το όνομα της μάνας του πιλότου. Και μέσα στα σπλάχνα του είχε το «little boy»,το δαιμονικό μωρό της πυρηνικής εποχής που σαν άλλο «μωρό της Ρόζμαρι» άνοιξε το κουτί της Πανδώρας για να γεμίσει ο κόσμος με αποκρουστικά τελώνια και τερατόμορφες μεταλλάξεις που δεν μπόρεσαν ποτέ να ξεπεράσουν ούτε η καφκική μορφοπλασία του Odilon Redon (γάλλος συμβολιστής ζωγράφος, 1840-1916) στην αυγή του 20ου αιώνα, ούτε η ανατριχιαστική έμπνευση του Η.R. Giger (ελβετός ζωγράφος, γλύπτης και σκηνογράφος,γενν. το 1940) την ώρα της κυοφορίας των πιο αποκρουστικών alien της σύγχρονης εικονογραφίας της επιστημονικής φαντασίας.

R4 /

Διαβάζοντας πριν από λίγο καιρό ένα βιβλίο των εκδόσεων Tachen για το σπουδαίο γιαπωνέζο χαράκτη Ηiroshige μπόρεσα να έρθω σ΄επαφή για μια ακόμη φορά με τη γοητευτική ζωγραφική κληρονομιά της μεγάλης αυτής χώρας με τo μοναδική πλούτο και πολιτισμό των εικόνων και ιδιαίτερα τις πολλαπλές και αμφίσημες αποδόσεις του τοπίου και της καθημερινής ανθρώπινης δραστηριότητας. Συγκρατώ πάντα στη μνήμη τις «εκατό αποδόσεις του Έντο» και τις εξαιρετικές σκηνές από τις γέφυρες και τους διαβάτες που τρέχουν να προστατευτούν από τη βροχή. Αυτές οι συμβολικές εικόνες στις 6.08.1945 μετασχηματίστηκαν σε στιγμιότυπα μιας πυρηνικής κόλασης που ούτε οι πιο σκοτεινές σχετικές εικονογραφήσεις των βυζαντινών ναών και του Hieronymous Bosch δεν καταφέρνουν να ξεπεράσουν.

R5/
Κοιτάζω το έμβλημα της πόλης της Χιροσίμα. Τρεις επάλληλες κυματιστές λωρίδες, συμβολισμός του ρέοντος ποταμού που διατρέχει την πόλη, του νερού που τη μέρα εκείνη μετατράπηκε σε κοχλάζοντα καιάδα που συμπαρέσυρε στο πέρασμά του ανθρώπινα σώματα, κατάστικτα από το θάνατο αντικείμενα της νέας πυρηνικής εποχής. Μοιάζει σχεδόν με τραγική ειρωνεία ο μετασχηματισμός της ροής του υγρού της ζωής σε νεροσυρμή του ολέθρου για το διάβα των ιπποτών της Αποκάλυψης. Που δεν ήταν άλλοι από το ανυποψίαστο (?) πλήρωμα του αμερικάνικου Β-29, που έμελε να μετατρέψει εκείνη την αυγή, σε λυκόφως της ανθρώπινης ύπαρξης για την τραγική Χιροσίμα.

R6 /

Πριν ένα χρόνο περίπου είχα δει στο σινεμά την ταινία του γιαπωνέζου Χιρόσι Tεσιγκαχάρα «Το πρόσωπο ενός άλλου» (1966), ένα ασπρόμαυρο μοντέρνο δοκίμιο πάνω στον αφανισμό της ανθρώπινης ιδιοπροσωπίας ,με σενάριο που αναφέρεται στην αγωνιώδη υπαρξιακή μεταλλαγή ενός ανθρώπου που χάνει το πρόσωπό του και αναζητά μια νέα ζωή με τη φυσιογνωμία και τα χαρακτηριστικά ενός «άλλου». Μια από τις πιο σημαντικές κινηματογραφικές αφηγήσεις που είδα τα τελευταία χρόνια και με άγγιξε γιατί σ΄όλη τη διάρκεια της προβολής εγώ συνδύαζα την υπόθεση με την κατεστραμμένη Ιαπωνία και τη μεταπολεμική της προσπάθεια να καταστεί μια διαφορετική φιλειρηνική χώρα, σβήνοντας τα επώδυνα ίχνη της εμπειρίας του αφανισμού των αθώων. Μια ολόκληρη χώρα με μια δηωμένη στην κυριολεξία ταυτότητα από το βαρύ πλήγμα της πυρηνικής εποχής, που αγωνίστηκε να σταθεί με ένα άλλο τρόπο στο σύγχρονο κόσμο, καταφέρνοντας κατά την προσωπική μου εκτίμηση να διαμορφώσει μια σπουδαία μοντέρνα παράδοση που μας έδωσε εξαιρετικά δείγματα γραφής από το σινεμά ίσαμε την αρχιτεκτονική και το θέατρο, διασώζοντας πάντα μια βαθιά κληρονομημένη παράδοση ευγένειας και ζηλευτού βιοτικού επιπέδου που λίγες χώρες του κόσμου έχουν καταφέρει να φτάσουν.

R7/

Η διάσημη ταινία «Χιροσίμα,αγάπη μου» (Hiroshima,mon amour) του γάλλου σκηνοθέτη Αλέν Ρενέ (1959, 88λ.),ασπρόμαυρη γαλλοϊαπωνική παραγωγή σε σενάριο Μαργκερίτ Ντιράς (Εμανουέλ Ριβά, Εϊτζι Οκάντα, Στέλα Ντασάς, Πιερ Μπαρμπό, Μπερνάρ Φρεσόν),αναφέρεται στο παρελθόν και το παρόν, στη μνήμη και τα παιχνίδια της μέσα από τη σχέση μιας Γαλλίδας μ' ένα Γιαπωνέζο, με αναφορές στην ατομική καταστροφή της Χιροσίμα. Ταινία ιδιαίτερα σημαντική στην εξέλιξη της έβδομης τέχνης που μέχρι σήμερα παραμένει το ίδιο συναρπαστική, όταν ολόκληρος σχεδόν ο σύγχρονος κινηματογράφος, με λιγοστές εξαιρέσεις, έχει μετατρέψει την τεχνολογία σε αυτοσκοπό, ξεχνώντας την ουσία της κινηματογραφικής τέχνης. Το σενάριο της ταινίας μας πηγαίνει στη Χιροσίμα του '57, όπου η νεαρή Γαλλίδα - Εμανουέλ Ριβά - φτάνει για να γυρίσει μια ταινία με θέμα την ειρήνη... Εκεί συναντά το Γιαπωνέζο Αρχιτέκτονα και για ένα 24ωρο θα ζήσουν μια ερωτική ιστορία... Αυτός κουβαλάει - θέλοντας και μη - το βάρος της μνήμης της πόλης που δέχτηκε πάνω της την ατομική βόμβα. Αυτή, τα τραύματα από τον έρωτά της με ένα Γερμανό στρατιώτη κατά τη διάρκεια του B' Παγκοσμίου Πολέμου... Και για τους δύο, «η μνήμη βιώνεται διαβρωτικά, ροκανίζει τον χρόνο και αλέθει τις αναμνήσεις σε έναν μνημοπολτό»! «Το ερωτικό ζευγάρι της ταινίας - ο Ρενέ ανακατεύει το φιξιόν με εικόνες ντοκουμέντα - είναι εγκλωβισμένο, αιχμάλωτο της ιστορίας. Και ο σκηνοθέτης κάνει ένα φιλμ-δοκίμιο σχετικά με τη λειτουργία της μνήμης. Ένα δοκίμιο που δεν γίνεται επιστημονικό εγχειρίδιο, χάρη στην ποιητική του προσέγγιση. Με αποτέλεσμα η ποίηση του λόγου της Ντιράς να χάνεται στην καθαρά μουσική δομή του σεναρίου για να ξορκίσει τον εφιάλτη της καταστροφής της ζωής από την ατομική βόμβα. Χρησιμοποιεί προσχηματικά την κεντρική σεναριακή ιδέα του "ερωτικού δράματος" για να θρηνήσει το τέλος του έρωτα, που τον διέλυσε η ατομική βόμβα! Γιατί, από 'δώ και πέρα, ο έρωτας μεταξύ δύο ανθρώπων δεν θα είναι ποτέ αθώος. Και ακόμα πιο "αδίστακτα": H αθωότητα χάθηκε από όλα τα γεγονότα της ζωής», λέει συννεφιασμένη η Αντιγόνη, που ως γυναίκα βιώνει σπαρακτικά την καταστροφή και το «τέλος» της φύσης!

R8/

Το τραγoύδι των OMD με τον εμβληματικό τίτλο Enola Gay είναι μια διαρκής επίκληση της εποχής μας στη συλλογική μνήμη και εκφράζει με το μοναδικό τους εκφραστικό τρόπο και τη μουσική που ξεσήκωνε τα στάδια στο πέρασμά τους, μια ειρωνεία σχεδόν ανάμεικτη με ένα βουβό κλάμα, για εκείνους που μετά από 64 χρόνια δεν κατάφεραν ακόμη να ξεπεράσουν την καταρράκωση που έφερε σε όλο το ανθρώπινο γένος εκείνο το αποτρόπαιο πρωινό. Το ηθικό πλήγμα εξακολουθεί να παραμένει ακέραιο όσο υπάρχουν πυρηνικές κεφαλές ικανές να εξαφανίσουν τον πολιτισμό μας μια κι έξω. Οι επιζήσαντες (hibakusha) εκείνης της μέρας είναι οι μάρτυρες που μπορούν να διηγηθούν με εκατό τρόπους σαν το χαράκτη Hiroshige, πως οι άνθρωποι και το τοπίο μπορούν να αφανιστούν όταν γίνουμε όλοι τόσο ευάλωτοι που να μην μπορούμε πια να δούμε πόσο κοινότοπο μπορεί να γίνει το κακό όπως έγραψε η Hannah Arendt…

Odyss, 6.08.2009