BAUHAUS 1919-2009 [3]

H ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ
Oι πολλαπλές ωσμώσεις του μοντέρνου
στην ελληνική εμπειρία και οι μετασχηματισμοί
των ιδιωματισμών της τοπικότητας σε ανθεκτικά
αρχιτεκτονικά γεγονότα υψηλού συνθετικού

και κατασκευαστικού ήθους

Εξαιρετική περίπτωση στα πεπραγμένα της περιφερειακής και τοπικής αρχιτεκτονικής εμπειρίας αποτελεί -στη διάρκεια του μεσοπολέμου αλλά και κατά την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία -η εκτεταμένη παραγωγή ενός αρχιτεκτονικού ιδιώματος επηρεασμένου από τις αρχές της μετα-bauhaus μοντερνικότητας , που άφησε εντυπωσιακής ποιότητας δείγματα στις πόλεις και σε αρκετούς οικισμούς του τόπου μας.

Η αφομοίωση και η επεξεργασία των αρχών ενός αφαιρετικού σχεδιαστικού και κατασκευαστικού συντακτικού που εισήγαγε η εποχή της «μετάβασης» του μεσοπολεμικού αναβρασμού, μετά τις τελευταίες εκλάμψεις των ρομαντικών αναβιώσεων του 19ου αιώνα και τη δυναμική εμφάνιση των κινημάτων του πρώιμου 20ου αιώνα και το πέρασμα σε μια νέα ριζοσπαστική και εικονοκλαστική αντιμετώπιση των δεδομένων της αρχιτεκτονικής γλώσσας ,φάνηκε να παγιώνεται πολύ γρήγορα και να κατακτά σημαντικό πλεονέκτημα στη διαμόρφωση ενός καινούριου ορθολογικού –κοντά στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της εποχής – κανόνα.

Giuseppe Terragni,Villa Bianca,Σεβέζο,1937

Πάτροκλος Καραντινός, Αρχ.Μουσείο Ηρακλείου,1933-1953 (φωτο.Odyss /2009)

Είναι εντυπωσιακή η μεγάλη επιρροή που απέκτησε η οπτική του μοντέρνου μέσα στο έργο όλης της μεσοπολεμικής αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας, πράγμα που δεν άργησε να επεκταθεί παντού και να δημιουργήσει πλήθος φανερών αλλά και άδηλων επιδράσεων που εξακολουθεί και σήμερα να διασώζει ο χρόνος, παρά τη μεγάλη φθορά και την επιδεικτική έλλειψη φροντίδας και προστασίας που παρατηρείται σήμερα ακόμη και για εμβληματικά κτίρια εκείνης της περιόδου.

H γενικευμένη αποκαθαίρεση των κάθε είδους διακοσμητικών και ιστορικιστικών αναφορών που είχαν καθορίσει ένα ολόκληρο αιώνα αρχιτεκτονικών και καλλιτεχνικών εφαρμογών συνδυάστηκε με την ανάπτυξη μιας συνολικότερης οπτικής για τα πολιτικά δρώμενα και την κοινωνική πραγματικότητα που σε πολλές περιπτώσεις επιχείρησε να αφομοιώσει στοιχεία από τα ίδια τα προγράμματα πολιτικών ανατροπών και τα κάθε λογής μανιφέστα που τα συνόδευαν. Ο μοντερνισμός ταυτίστηκε με την αμφισβήτηση της υπάρχουσας τάξης και η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία μπόρεσαν να αρθρώσουν σε πολλές περιπτώσεις λόγο αιρετικό αλλά και οραματικό εκφράζοντας την κυοφορία και το προανάκρουσμα της μετάβασης σε μια καινούρια εποχή.

Η εισαγωγή των νέων υλικών και του οπλισμένου σκυροδέματος έδωσε μια απίστευτη ώθηση στην ανάπτυξη καινοφανών σχεδιαστικών και κατασκευαστικών μεθόδων και παράλληλα επέδρασε καταλυτικά στο μετασχηματισμό των μορφών και των αισθητικών αναζητήσεων που είχαν μέχρι τότε κυριαρχήσει. Το πέρασμα από τη χρήση του πέτρινου τοίχου και της συμπαγούς φέρουσας δομής στον κομψό σκελετό από λεπτούς στύλους, δοκάρια και πλάκες χυτού υλικού, δημιούργησε μια νέα συνθήκη τυπολογικής και μορφολογικής οργάνωσης του συνθετικού υλικού και έδωσε νέες δυνατότητες στην παραγωγή νέου νοήματος στις ποικίλες αρχιτεκτονικές αναζητήσεις της περιόδου. Η casa domino του Le Corbusier, αποτέλεσε έτσι τη νέα ισχυρή καταγωγική αφετηρία της μοντερνικότητας ,ενώ η παρουσία αρχιτεκτόνων σαν τον Giuseppe Terragni στην Ιταλία ή τον Πάτροκλο Καραντινό στην Ελλάδα, που κατάφεραν όχι μόνο να εκπροσωπήσουν τις κυρίαρχες τάσεις στο εθνικό τοπικό επίπεδο όπου ανέπτυσσαν δραστηριότητα αλλά να αποτελέσουν και παραδείγματα μιας ευρύτερης ακτινοβολίας στο χώρο των ιδεών και των έργων της μοντέρνας αρχιτεκτονικής ,έθεσαν καταστατικές συνιστώσες στη διαμόρφωση του συνολικού ήθους της μοντερνικότητας.

Ο ποιητικός ρασιοναλισμός του μεσοπολέμου, εμπλουτισμένος με ισχυρά στοιχεία τοπικότητας, δεν παύει να αποτελεί με τα έργα του, μια αστείρευτη δεξαμενή παραδειγμάτων και υλοποιημένης αρχιτεκτονικής με ισχυρό χαρακτήρα που κατάφερε να ενσωματώσει την έκρηξη της γνώσης και τις νέες τεχνικές δεξιότητες στην κατασκευή και να πάει πιο πέρα από τις αφετηριακές λειτουργικές και στενά φανξιοναλιστικές κατευθύνσεις που είχε αρχίσει με διακριτό τρόπο να επιβάλλει σε πολλές περιπτώσεις η νέα κατάσταση.

Είναι γοητευτική η περιήγηση στο αρχιτεκτονικό υπόστρωμα εκείνης της περιόδου στην ελληνική περίπτωση και ιδιαίτερα η επισήμανση των δειγμάτων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δεν κατάφερε να ρευστοποιήσει ο χρόνος και εξακολουθούν να στέκονται στις πιο απίθανες γωνιές των πόλεων και ορισμένων οικισμών μας. Τα κτίρια αυτά που δεν ήταν ποτέ τόσο παλιά όσο τα «νεοκλασικά» για να κηρυχτούν διατηρητέα αλλά ούτε και τόσο καινούρια για να αποφύγουν την κατεδάφιση και την αντικατάστασή τους με νέες πολυώροφες πολυκατοικίες, είναι εκείνα που στις περισσότερες περιπτώσεις διέσωσαν την κλίμακα, τους τύπους και τη μορφολογική πρόταση του μοντερνισμού πριν προλάβει να σαρωθεί εντελώς κάθε ίχνος του από την απίστευτη επέλαση των νεότερων ιστορικισμών και της αχώνευτης περιφοράς των κάθε λογής προτύπων και εικόνων που μετέτρεψαν σταδιακά μέσα στα τελευταία 30 χρόνια την αρχιτεκτονική μας παραγωγή σε μια τεράστια επώνυμη –πάντα- αλλά στις πιο πολλές περιπτώσεις αδιάφορη και «θεαματική» ρητορεία κτισμένων γεγονότων και σε φανερή υπερκαταναλωτική και κυνική καρικατούρα μιας υποβαθμισμένης α-τεκτονικής πολυμορφικότητας.

Όλα επιτρέπονται σήμερα στο σώμα του περιβάλλοντος της πόλης και στα αστικά κέντρα όπου δοκιμάζεται στο χρόνο η συγκρότηση της νέας πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής μας φυσιογνωμίας. Οι πιο απίθανοι μορφοπλαστικοί και κατασκευαστικοί νεωτερισμοί μπορούν να προτείνονται με μεγάλη ευκολία και να στοιχειώνονται στον ανθρωπογενή χώρο, αρκεί να υπάρχει ικανή χρηματοδότηση για την ολοκλήρωση κάθε είδους βερμπαλισμού την ίδια ώρα που τα ¨ταπεινά” υπέροχα σπαράγματα μιας ανώνυμης ή και επώνυμης καμιά φορά μοντερνικότητας με συνέπεια και ήθος αρθρωμένης στο χρόνο δεν καταφέρνουν να αποτελέσουν πρότυπα, να συνομιλήσουν με τις άναρθρες κραυγές που αναπτύσσονται τριγύρω, να διατηρήσουν αλώβητο στο χρόνο ένα ορατό –έστω στους λίγους- αισθητικό και ηθικό πλεονέκτημα που θα μπορούσε να δείχνει το μέτρο και τον προσανατολισμό για όσα θα μπορούσαν να συμβαίνουν στο εξελισσόμενο σώμα του τόπου και του τοπίου σε πολλές περιπτώσεις.

Κατοικία Συγγελάκη,Άγιος Νικόλαος, 1950 (φωτο.Οdyss/2007)

Kατοικία Ι.Ταβλά, Άγιος Νικόλαος (φωτο.Οdyss/2009)

Τριώροφη οικοδομή στην πλατεία Ε.Βενιζέλου στον Άγιο Νικόλαο,

αρχιτ.Γ.Παπαθεοδώρου,1952 (φωτο. Οdyss,2008)

Oικία Αλέξη,Άγιος Νικόλαος 1952 (φωτο.Οdyss,2009)

Στον 'Αγιο Νικόλαο, διασώζονται ακόμη μερικά δείγματα αυτής της αρχιτεκτονικής που προσωπικά με ενδιαφέρει και αθροίζονται και αυτά στις πολύπλευρες προσωπικές μου προτιμήσεις καθώς εξακολουθούν να με επηρεάζουν θετικά και να μου δείχνουν πάντα ένα δρόμο κι ένα τρόπο. Μερικά άλλα χάθηκαν για πάντα ενώ η κατάσταση ορισμένων άλλων που αξίζει να διασωθούν έχει από καιρό αφεθεί στη φθορά που μοιάζει να κερδίζει αυτή την ώρα τις εντυπώσεις. Η στρωματογραφία της πόλης είναι ένα ζήτημα που πρέπει να μας απασχολεί όλους αν έχουμε την πεποίθηση πως όσο περνά ο χρόνος πρέπει να διασώζεται ό,τι έχει αξία καθώς μπορεί να αποτελεί έκφραση μιας ολόκληρης εποχής και να μεταφέρει τις εμπειρίες και τις προτιμήσεις που παρήγαγε συνολικά ο πολιτισμός και η αντίληψη των ανθρώπων που το δημιούργησαν…Μαρτυρία του αγώνα της μνήμης απέναντι στη λήθη ...

Οdyss, 2.07.2009