VOLUTAS IN LOCO | IN HONOREM *

ΠΤΗΣΗ ΣΤΟ ΤΟΠΙΟ , ΜΙΚΡΟΣ ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ
ΣΤΟΝ ΤΑΚΗ ΖΕΝΕΤΟ (1926-1978),
ΤΟΝ ΥΨΙΠΕΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΜΙΑΣ ΒΑΘΙΑ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ
ΚΑΙ ΑΠΡΟΣΠΕΛΑΣΤΗΣ -ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΛΟΥΣ-
ΟΡΑΜΑΤΙΚΗΣ & ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ


Τάκης Ζενέτος, Κατοικία στο Καβούρι (1969)

Ο.Σγουρός, Κατοικία κοντά στον Άγιο Νικόλαο (2009)

Νεαρός φοιτητής το 1978 στην αρχιτεκτονική της Αθήνας, έμαθα την είδηση του τραγικού χαμού του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου. Δεν γνωρίζαμε τότε και πολλά πράγματα εμείς οι νεώτεροι για το τεράστιο σε σημασία έργο και τη μοναδική δημιουργική κατάθεση στο σώμα της ελληνικής και διεθνούς αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας που είχε με μοναδικό κουράγιο και επιμονή καταφέρει να πραγματοποιήσει αυτός ο συμπαντικός Αρχιτέκτονας.

Ο Τάκης Ζενέτος με το έργο του, αποτελεί την κορυφαία περίπτωση μιας φουτουριστικής και ακραία τεχνολογικής αρχιτεκτονικής προσέγγισης που με πρωτοφανή για τα δεδομένα του τόπου μας τρόπο ,μπόρεσε να αρθρώσει το κατασκευαστικό και βαθιά οραματικό της περιεχόμενο σε εποχές απίστευτα δυσκολότερες από σήμερα και κυρίως σε φάσεις της ακόμη δυσδιάκριτης για τους πολλούς εξέλιξης της δεύτερης τεχνολογικής επανάστασης. Η αφοσίωση του Τάκη Ζενέτου σε μια υλοποιημένη και απτή κτισμένη επιτομή των πρωτόλειων ακόμη για την εποχή του ψηφιακών εφαρμογών ενός «θαυμαστού» καινούριου κόσμου, μπόρεσε να στοιχειωθεί σε κτισμένο έργο εξαιρετικής ποιότητας , μετασχηματίζοντας τις πιο ριζοσπαστικές προβλέψεις της περιόδου και ιδιαίτερα την επερχόμενη έκρηξη των τεχνολογικών εξελίξεων και της πληροφορίας, σε ένα γοητευτικό και βαθιά διανοητικό «κτισμένο παραλήρημα» που φέρνει στο νου τις πιο πρώιμες και ρηξικέλευθες καλλιτεχνικές και αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις της αβαν-γκαρντ των αρχών του 20ου αιώνα.

Yakov Chernikov /Yakov Chernikov

Konstantin Melnikov / Yakov Chernikov

Στα μάτια τα δικά μου μόνο τα σχέδια του Ivan Leonidov,του El Lissitzky,του Yakov Chernikov, του Konstantin Μelnikov και του Vladimir Tatlin, μπορούν να συγκριθούν με το συγκινητικό και ακατάπαυστα αισθητικό τεκτονικό βλέμμα του Τάκη Ζενέτου που κατάφερε με τρόπο μοναδικό -και για τα σημερινά δεδομένα ακόμη- να μεταγράψει τη θεμελιώδη και καταστατική ποιητική αλλά πραγματική αρχιτεκτονική του δεινότητα σε κτισμένο και χειροπιαστό την εποχή του έπος, μιας ακραία ποιητικής και πιστεύω μοναχικής – στα όρια της απελπισίας – αρχιτεκτονικής χειρονομίας που όμοια της δεν είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο Τόπος μας.

Ivan Leonidov/Ivan Leonidov/El Lissitzky /Vladimir Tatlin

Τη δεκαετία του 1960, μέσα στην ανθοφορία μιας πρωτόγνωρης δημιουργικής έκρηξης στο χώρο των ιδεών και της τέχνης, ο ελληνικός μοντερνισμός κατάφερε με τα περιορισμένα μέσα της εποχής να γνωρίσει τη δεύτερη –μετά το μεσοπόλεμο- αρχιτεκτονική περίοδο πειραματισμών και εφαρμογών και να δημιουργήσει ένα μεγάλο κτισμένο απόθεμα κτιρίων δημόσιου χαρακτήρα που μέχρι σήμερα εξακολουθεί να εντυπωσιάζει. Τα γνωστά Ξενία, ορισμένα σχολεία και κτίρια εκπαίδευσης, τα αρχαιολογικά μουσεία και οι εργατικές κατοικίες, μαζί με ξενοδοχεία υψηλής συνθετικής στάθμης, είναι μόνο μερικά από τα δημιουργήματα εκείνης της περιόδου. Σ΄αυτά όλα πρέπει να προστεθούν στο χώρο της μικρής κλίμακας-και κυρίως της κατοικίας- μερικά από τα πιο εμβληματικά κτίρια του μοντερνισμού, μοναδική επιτομή ενός ιδιαίτερα επεξεργασμένου και ώριμου αρχιτεκτονικού συντακτικού που διέθετε πολύ ισχυρό υπόβαθρο πριν προλάβει να σαρώσει τα πάντα η μαζική κατασκευαστική εξάπλωση που έφερε μαζί της η «ανάπτυξη» του ΄70 και η μετατροπή των ελληνικών τόπων σε τουριστικούς προορισμούς με ορατό αποτέλεσμα την άμεση και άμετρη κατανάλωσή τους.

Μέσα στο κλίμα αυτό η περίπτωση του Τάκη Ζενέτου αποτέλεσε εμφανώς τη δυναμική πρωτοπορία και την αιχμή στην ιχνηλάτηση ενός κόσμου σε μετάβαση που μόνο το ταλέντο, η γνώση και η αφοσίωση ενός τόσο προικισμένου δημιουργού θα μπορούσε να ανακαλύψει και να προτείνει. Ο Τάκης Ζενέτος δεν ήταν μόνο ο καλύτερος αρχιτέκτονας συνθέτης ενός οραματικού σχεδίου για το μέλλον που θα δημιουργούσε ο ερχομός της νέας τεχνολογίας αλλά ήταν μαζί και ο διανοούμενος-προφήτης της χρήσης της πιο εκτεταμένης διανοητικής μεταλλαγής στα μέχρι τότε παραδοσιακά πρότυπα της σύνθεσης, της αναπαράστασης και της κατασκευής. Ο μετασχηματισμός ενός κόσμου ενστικτώδους έμπνευσης σε μια δραστική εγκεφαλική συνθετική διαδικασία, όπου τον πρώτο λόγο δεν είχαν μόνο οι λειτουργικές επιλύσεις αλλά η δυναμική αξιοποίηση της γνώσης (κατακτημένης και επερχόμενης) και η διανοητική επεξεργασία του αριτεκτονικού γεγονότος, είχε ως αποτέλεσμα σε όλες του τις μελέτες ,την παραγωγή και το σχεδιασμό ενός παλίμψηστου εμπλουτισμένου με τις πιο ρηξικέλευθες και νεωτερικές συμπαραθέσεις.

Ο Τάκης Ζενέτος υπήρξε ένας οραματιστής που ελάχιστοι κατάφεραν να κατανοήσουν και βέβαια μέχρι το τέλος της ζωής του δεν έπαψε ποτέ –κατά που λένε αυτοί που τον γνώρισαν- να αντιμετωπίζει την καχυποψία και σε πολλές περιπτώσεις την έλλειψη επικοινωνίας πολλών από τους συγχρόνους του. Στην αδυναμία πρόσληψης της ριζοσπαστικής του ματιάς οι πιο πολλοί αντέταξαν τον ασφαλέστερο τρόπο αντίδρασης και εναντίωσης. Την εχθρότητα, που σε πολλές περιπτώσεις στη διάρκεια του χρόνου οδήγησε στο πρωτογονικό σύνδρομο της καταστροφής και του αφανισμού κάθε ίχνους της παρουσίας του. Χαρακτηριστική η τύχη του κτιρίου του Φιξ, του σταθμού λεωφορείων,του μόλις διασωζόμενου θεάτρου στο Λυκαβητό (διάβασα πως θα αποκατασταθεί κατά …30%) και της οριστικής κατεδάφισης ή της πλήρους και καταστροφικής αλλοίωσης όλων σχεδόν των μικρών αριστουργηματικών δοκιμίων –κατοικιών που κατάφερε να πραγματοποιήσει…

Που ήταν αλήθεια η έγνοια και η φροντίδα της συλλογικής πολιτείας όλα εκείνα τα “δίσεκτα” χρόνια; Αλλά τι μπορεί να περιμένει κανείς από εκείνους που με το στανιό «ανάγκασε» το Σ.τ.Επικρατείας να μη γκρεμίσουν τις προσφυγικές πολυκατοικίες της λεωφόρου Aλεξάνδρας και τώρα βέβαια δεν ξέρουν τι να τις κάνουν…Ο Κωνσταντινίδης είπε κάποτε πως έπρεπε κάποια στιγμή «..να τελειώνουμε με τα νεοκλασικά» και φαίνεται πως είχε τους λόγους του. Θα πρόσθετα πως τώρα έχουν «τελειώσει» όλα σχεδόν τα μοντέρνα κτίρια γιατί η οπτική μας δεν φτάνει τόσο κοντά… Μπορεί σε 200 χρόνια για όσα θα έχουν γλυτώσει...

Τα παραπάνω μου έφερε στο νου, η ολοκλήρωση μιας κατοικίας που σχεδίασα κοντά στον Άγιο Νικόλαο ,που αποτελεί ελάχιστο φόρο τιμής σε αυτόν και προσωπική χρέωση που μου είχε δημιουργηθεί όταν είδα για πρώτη φορά τη μακρινή πόζα του σπιτιού του Τάκη Ζενέτου στο Καβούρι. Ένας πρόβολος μέσα στο τοπίο προέκταση μιας κατοικίας στο περιβάλλον που την υποδέχεται και παράλληλα τολμηρή κατασκευαστική χειρονομία που αποκαλύπτει το χειρισμό και τη συνεχή διαπραγμάτευση με το «όριο» που ουσιαστικά δεν παύει ποτέ να υλοποιεί τα περιγράμματα ενός υπαρκτού κόσμου και την ίδια στιγμή να περιέχει εν σπέρματι την υπέρβαση, το επέκεινα, το τάνυσμα του ουσιώδους στην περιοχή που το μετασχηματίζει σε προανάκρουσμα ενός επικείμενου γεγονότος νοήματος ...

ΙΝ ΗΟΝΟΡΕΜ…Προς τιμή λοιπόν του Τάκη Ζενέτου, ένας πρόβολος πάνω από τα λιόδεντρα ενός κρητικού ελαιώνα ,για να πληρωθεί το χρέος και η υπόκλιση σε ένα μεγάλο δημιουργό, το μεγαλύτερο κατά τη δική μου γνώμη του 20ου αιώνα στον τόπο μας… Που θα είναι πάντα εκεί μέρος του τοπίου, όπως στο σπίτι εκείνο στο Καβούρι που με δίδαξε τι σημαίνει να πετάς μέσα στον αιθέρα, αναζητώντας την έφοδο στον ουρανό που ενέπνευσε ποιητές σαν το Βλαδίμηρο Μαγιακόφσκι, τη μαγική ώρα που τα σύννεφα διαλύονταν για να διαβούν οι πύργοι και οι ουρανομήκεις μολυβιές μιας αξεπέραστης και διεισδυτικής έμπνευσης…

Odyss, 17.06.2009

* Πτήση στο τοπίο/ Προς τιμήν...(λατιν.αποδ.:Μανόλης Τζάβλας/Φιλόλογος)