Η κατοικία στην Ελλάδα από τον 20ο στον 21ο αιώνα
ΟΡΓΑΝΩΣΗ : ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
& ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ
ΕΓΚΑΙΝΙΑ: 22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2008
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ: 23.01.09 – 15.03.09 (Κτίριο Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς)
[Τα τελευταία χρόνια αναβιώνει σε παγκόσμιο επίπεδο το ενδιαφέρον για την κατοικία, η οποία είχε παραμεληθεί εδώ και κάποιες δεκαετίες. Η «στροφή στην κατοικία» ξεκίνησε από τη Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας του 2006 που είχε ως θέμα τη σύγχρονη μητρόπολη και συνεχίζεται από τότε με μια σειρά εκθέσεων στις πρωτεύουσες και τα καλλιτεχνικά κέντρα του πλανήτη.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, η έκθεση που πραγματοποιείται τώρα στο Μουσείο Μπενάκη, ένα από τους σημαντικότερους και περισσότερο προβεβλημένους εκθεσιακούς χώρους στην Αθήνα, μοιάζει να είναι ιδιαιτέρως επίκαιρη, καθώς κάνει μια αναδρομή σε κατοικίες «σταθμούς» για τη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική, παρουσιάζοντας και καταγράφοντας τις φάσεις εξέλιξης και τις τάσεις της αρχιτεκτονικής των κατοικιών από τον 20ο στον 21ο αιώνα και παράλληλα παρέχει τη δυνατότητα επαφής με το έργο αρκετών εκπροσώπων της σημερινής αρχιτεκτονικής σκηνής του τόπου μας.
Σκοπός της έκθεσης είναι να «ανοίξει» η Αρχιτεκτονική σε ένα ευρύτερο κοινό που μέχρι τώρα προσεγγίζει την κατοικία κυρίως μέσα από την εμπορική της διάσταση και να μπορέσει η ποιοτική αρχιτεκτονική να προβληθεί στο μέτρο που της αξίζει. Οι διοργανωτές επιδιώκουν να ευαισθητοποιήσουν και να κινητοποιήσουν ειδικότερες ομάδες του κοινού για να συμβάλουν στην ανάδειξη του αρχιτεκτονικού έργου και τη βελτίωση του επιπέδου των κατοικιών και βέβαια να συσχετίσουν τη σύγχρονη αρχιτεκτονική με τα σύγχρονα υλικά και τις νέες τεχνολογίες της κατασκευής στον τόπο μας και διεθνώς.
Στην έκθεση θα παρουσιασθούν 73 κατοικίες Ελλήνων αρχιτεκτόνων, που επελέγησαν από τις συνολικά 175 συμμετοχές με υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά που ανταποκρίθηκαν στην ανοικτή πρόσκληση – διαγωνισμό του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής που έγινε τον Ιούνιο του 2008.Την επιτροπή αξιολόγησης των έργων αποτελούσαν καταξιωμένοι Έλληνες Αρχιτέκτονες και καθηγητές των Αρχιτεκτονικών Σχολών και συγκεκριμένα οι Δημήτρης Φατούρος (Πρόεδρος), Αλέξανδρος Τομπάζης, Νίκος Καλογεράς, Κυριάκος Κυριακίδης και Σπύρος Ραφτόπουλος. Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν οι Αρχιτέκτονες Αλέξανδρος Τομπάζης και Σταύρος Γυφτόπουλος].*
ΟΡΓΑΝΩΣΗ : ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
& ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ
ΕΓΚΑΙΝΙΑ: 22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2008
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ: 23.01.09 – 15.03.09 (Κτίριο Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς)
[Τα τελευταία χρόνια αναβιώνει σε παγκόσμιο επίπεδο το ενδιαφέρον για την κατοικία, η οποία είχε παραμεληθεί εδώ και κάποιες δεκαετίες. Η «στροφή στην κατοικία» ξεκίνησε από τη Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας του 2006 που είχε ως θέμα τη σύγχρονη μητρόπολη και συνεχίζεται από τότε με μια σειρά εκθέσεων στις πρωτεύουσες και τα καλλιτεχνικά κέντρα του πλανήτη.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, η έκθεση που πραγματοποιείται τώρα στο Μουσείο Μπενάκη, ένα από τους σημαντικότερους και περισσότερο προβεβλημένους εκθεσιακούς χώρους στην Αθήνα, μοιάζει να είναι ιδιαιτέρως επίκαιρη, καθώς κάνει μια αναδρομή σε κατοικίες «σταθμούς» για τη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική, παρουσιάζοντας και καταγράφοντας τις φάσεις εξέλιξης και τις τάσεις της αρχιτεκτονικής των κατοικιών από τον 20ο στον 21ο αιώνα και παράλληλα παρέχει τη δυνατότητα επαφής με το έργο αρκετών εκπροσώπων της σημερινής αρχιτεκτονικής σκηνής του τόπου μας.
Σκοπός της έκθεσης είναι να «ανοίξει» η Αρχιτεκτονική σε ένα ευρύτερο κοινό που μέχρι τώρα προσεγγίζει την κατοικία κυρίως μέσα από την εμπορική της διάσταση και να μπορέσει η ποιοτική αρχιτεκτονική να προβληθεί στο μέτρο που της αξίζει. Οι διοργανωτές επιδιώκουν να ευαισθητοποιήσουν και να κινητοποιήσουν ειδικότερες ομάδες του κοινού για να συμβάλουν στην ανάδειξη του αρχιτεκτονικού έργου και τη βελτίωση του επιπέδου των κατοικιών και βέβαια να συσχετίσουν τη σύγχρονη αρχιτεκτονική με τα σύγχρονα υλικά και τις νέες τεχνολογίες της κατασκευής στον τόπο μας και διεθνώς.
Στην έκθεση θα παρουσιασθούν 73 κατοικίες Ελλήνων αρχιτεκτόνων, που επελέγησαν από τις συνολικά 175 συμμετοχές με υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά που ανταποκρίθηκαν στην ανοικτή πρόσκληση – διαγωνισμό του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής που έγινε τον Ιούνιο του 2008.Την επιτροπή αξιολόγησης των έργων αποτελούσαν καταξιωμένοι Έλληνες Αρχιτέκτονες και καθηγητές των Αρχιτεκτονικών Σχολών και συγκεκριμένα οι Δημήτρης Φατούρος (Πρόεδρος), Αλέξανδρος Τομπάζης, Νίκος Καλογεράς, Κυριάκος Κυριακίδης και Σπύρος Ραφτόπουλος. Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν οι Αρχιτέκτονες Αλέξανδρος Τομπάζης και Σταύρος Γυφτόπουλος].*
Το παραπάνω κείμενο έχει συντεθεί από αποσπάσματα των σχετικών δελτίων τύπου του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) και του Μουσείου Μπενάκη.
...Με αφορμή τη συμμετοχή σε μια έκθεση
μερικές σκέψεις για την ανάγκη επαναθεμελίωσης
της Αρχιτεκτονικής ως συλλογικού γεγονότος...
μερικές σκέψεις για την ανάγκη επαναθεμελίωσης
της Αρχιτεκτονικής ως συλλογικού γεγονότος...
Η συμμετοχή σε μια έκθεση αρχιτεκτονικής με πολλές διαφορετικές οπτικές σε ένα θέμα, αποτελεί μια ουσιαστική χειρονομία επαναπλήρωσης του κενού χώρου των συλλογικών συναντήσεών μας. Όχι μόνο των Αρχιτεκτόνων μεταξύ τους ,αλλά κυρίως ενός ευρύτερου ακροατηρίου που συντίθεται από πολλούς εταίρους που διαπραγματεύεται ο καθένας με προσωπικό τρόπο τη μετοχή του στην πρόσληψη, την επεξεργασία και τελικά την ερμηνεία μιας υπόθεσης που φαίνεται να επανακτά πάλι το ενδιαφέρον των πολλών. Η κατοικία, ο προσωπικός χώρος, το ιδιαίτερο άσυλο, η απαραβίαστη ατομική στέγη ή αν προτιμάτε το «δοχείο ζωής»* του σημερινού ανθρώπου, δεν έχει πάψει να αποτελεί την καταστατική διαφυγή «προστασίας»,στέγασης, φιλοξενίας και το κυριότερο τον προσωπικό μικρόκοσμο –με τα χαρακτηριστικά της μικρογραφίας ενός συμπαντικού χώρου-που έχει το δικαίωμα να διεκδικεί και να διαθέτει κάθε ανθρώπινη ύπαρξη που βλέπει το φως του κόσμου μας.
Σήμερα, σε μια κοινωνία όπου κυριαρχούν οι εικόνες και η ατέρμονη και πολυπληθής καθημερινή τους αναπαραγωγή, τις περισσότερες φορές για κατανάλωση, ενώ παράλληλα ο «ατομικός χώρος» τείνει να υποκαταστήσει σε όλες του τις παραμέτρους το γεγονός του «δημόσιου θεάτρου» συμβάντων μέσα στο οποίο συντελείται και εκδηλώνεται η διαδρομή του κοινού μας βίου, η μετατροπή της κατοικίας σε αυστηρά οριοθετημένο, φρουρούμενο και απροσπέλαστο-σε πολλές περιπτώσεις- κλειστοφοβικό κατασκεύασμα**, υποδηλώνει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τις αλλαγές και τους μετασχηματισμούς που έχει υποστεί η δομή και η μορφή της ίδιας της κοινωνικής μας πραγματικότητας τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια.
Σήμερα, σε μια κοινωνία όπου κυριαρχούν οι εικόνες και η ατέρμονη και πολυπληθής καθημερινή τους αναπαραγωγή, τις περισσότερες φορές για κατανάλωση, ενώ παράλληλα ο «ατομικός χώρος» τείνει να υποκαταστήσει σε όλες του τις παραμέτρους το γεγονός του «δημόσιου θεάτρου» συμβάντων μέσα στο οποίο συντελείται και εκδηλώνεται η διαδρομή του κοινού μας βίου, η μετατροπή της κατοικίας σε αυστηρά οριοθετημένο, φρουρούμενο και απροσπέλαστο-σε πολλές περιπτώσεις- κλειστοφοβικό κατασκεύασμα**, υποδηλώνει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τις αλλαγές και τους μετασχηματισμούς που έχει υποστεί η δομή και η μορφή της ίδιας της κοινωνικής μας πραγματικότητας τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια.
Οικισμός Ρομά , Αθήνα,Ασπρόπυργος 2007
Σε πόλεις απλωμένες σε κάθε γωνιά του πλανήτη, μπορεί να συναντήσει κανείς πάμπολλα παραδείγματα που αποτυπώνουν με δραματικό τρόπο τη νέα φοβερή και φοβική διάταξη των υπερκατασκευών της κυρίαρχης τοπικής ελίτ και των ντενεκεδένιων καταλυμάτων των κολασμένων στα όρια των οποίων κυριαρχεί εκτός από τη φτώχεια και η απόλυτη ανασφάλεια. Φαβέλες δεν υπάρχουν μόνο στη Λατινική Αμερική. Στο Κάιρο κατοικούνται τα νεκροταφεία, στις απαστράπτουσες μητροπόλεις του αναπτυγμένου κόσμου οι σταθμοί του μετρό και τα παγκάκια στις πλατείες, σε πόλεις της «πολιτισμένης Ευρώπης» και σε αρκετές δικές μας οι ρομά συνυπάρχουν με τις λάσπες και τα σκουπίδια, στην τραγική Γάζα οι άνθρωποι κοιμούνται και ανεφοδιάζονται σκάβοντας λαγούμια στην έρημο. Τι άλλο να προσθέσει κανείς για να υπογραμμίσει πόσο σημαντικό γεγονός για την όλη ύπαρξη αποτελεί η δυνατότητα μιας προσωπικής κατοικίας για όλους;
Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, μετά τις σαρωτικές αλλαγές που επέφερε στις συνθήκες των ανθρώπινων τόπων και στο περιβάλλον των πόλεων η συνεχής διαδικασία αστικοποίησης, ως αποτέλεσμα των μεγάλων παραγωγικών και κοινωνικών μετασχηματισμών που συνέβησαν στο διαρκώς αναπτυσσόμενο κόσμο, η ανθρώπινη διεκδίκηση και το αίτημα μιας κατοικίας με αξιοπρεπείς όρους διαβίωσης, αργά αλλά σταθερά μπόρεσε να γίνει κοινή υπόθεση, να διαμορφώσει μια συλλογική συνείδηση και να αποτελέσει μέρος των πολιτικών προγραμμάτων μιας ολόκληρης περιόδου. Τα μανιφέστα και τα προγράμματα της Αρχιτεκτονικής του μοντερνισμού στη διάρκεια ενός ολόκληρου αιώνα, κατάφεραν να επηρεάσουν θετικά την πραγματικότητα και να διαμορφώσουν καινοτομικές προσεγγίσεις μέσα από σχολές σαν το Bauhaus, μέσα από καταστατικές διατυπώσεις (Χάρτα των Αθηνών/1933) και διεθνή συνέδρια (C.I.A.M. κλπ), μέσα από μεγάλα προγράμματα στέγασης και ποιοτικής λαϊκής κατοικίας, που άφησαν το ίχνος τους με εξαιρετικό τρόπο στη στρωματογραφία των πόλεων (Βιέννη- Συγκρότημα Karl Marx Hof/Aθήνα-Προσφυγικές πολυκατοικίες στη λεωφ.Αλεξάνδρας κλπ) και εξακολουθούν μέχρι σήμερα να αποτελούν θετικά πρότυπα για μια αντίστοιχη διαπραγμάτευση που όμως φαίνεται λιγότερο πιθανή με τη σύγχρονη εξέλιξη και τις θεμελιώδεις αλλαγές που έχει επιφέρει η ολοένα και μεγαλύτερη αναδίπλωση στο «ιδιωτικό» και η περιχαράκωση του συλλογικού μέσα σε μικρούς και περιορισμένους θύλακες δραστηριοτήτων.
Σε πόλεις απλωμένες σε κάθε γωνιά του πλανήτη, μπορεί να συναντήσει κανείς πάμπολλα παραδείγματα που αποτυπώνουν με δραματικό τρόπο τη νέα φοβερή και φοβική διάταξη των υπερκατασκευών της κυρίαρχης τοπικής ελίτ και των ντενεκεδένιων καταλυμάτων των κολασμένων στα όρια των οποίων κυριαρχεί εκτός από τη φτώχεια και η απόλυτη ανασφάλεια. Φαβέλες δεν υπάρχουν μόνο στη Λατινική Αμερική. Στο Κάιρο κατοικούνται τα νεκροταφεία, στις απαστράπτουσες μητροπόλεις του αναπτυγμένου κόσμου οι σταθμοί του μετρό και τα παγκάκια στις πλατείες, σε πόλεις της «πολιτισμένης Ευρώπης» και σε αρκετές δικές μας οι ρομά συνυπάρχουν με τις λάσπες και τα σκουπίδια, στην τραγική Γάζα οι άνθρωποι κοιμούνται και ανεφοδιάζονται σκάβοντας λαγούμια στην έρημο. Τι άλλο να προσθέσει κανείς για να υπογραμμίσει πόσο σημαντικό γεγονός για την όλη ύπαρξη αποτελεί η δυνατότητα μιας προσωπικής κατοικίας για όλους;
Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, μετά τις σαρωτικές αλλαγές που επέφερε στις συνθήκες των ανθρώπινων τόπων και στο περιβάλλον των πόλεων η συνεχής διαδικασία αστικοποίησης, ως αποτέλεσμα των μεγάλων παραγωγικών και κοινωνικών μετασχηματισμών που συνέβησαν στο διαρκώς αναπτυσσόμενο κόσμο, η ανθρώπινη διεκδίκηση και το αίτημα μιας κατοικίας με αξιοπρεπείς όρους διαβίωσης, αργά αλλά σταθερά μπόρεσε να γίνει κοινή υπόθεση, να διαμορφώσει μια συλλογική συνείδηση και να αποτελέσει μέρος των πολιτικών προγραμμάτων μιας ολόκληρης περιόδου. Τα μανιφέστα και τα προγράμματα της Αρχιτεκτονικής του μοντερνισμού στη διάρκεια ενός ολόκληρου αιώνα, κατάφεραν να επηρεάσουν θετικά την πραγματικότητα και να διαμορφώσουν καινοτομικές προσεγγίσεις μέσα από σχολές σαν το Bauhaus, μέσα από καταστατικές διατυπώσεις (Χάρτα των Αθηνών/1933) και διεθνή συνέδρια (C.I.A.M. κλπ), μέσα από μεγάλα προγράμματα στέγασης και ποιοτικής λαϊκής κατοικίας, που άφησαν το ίχνος τους με εξαιρετικό τρόπο στη στρωματογραφία των πόλεων (Βιέννη- Συγκρότημα Karl Marx Hof/Aθήνα-Προσφυγικές πολυκατοικίες στη λεωφ.Αλεξάνδρας κλπ) και εξακολουθούν μέχρι σήμερα να αποτελούν θετικά πρότυπα για μια αντίστοιχη διαπραγμάτευση που όμως φαίνεται λιγότερο πιθανή με τη σύγχρονη εξέλιξη και τις θεμελιώδεις αλλαγές που έχει επιφέρει η ολοένα και μεγαλύτερη αναδίπλωση στο «ιδιωτικό» και η περιχαράκωση του συλλογικού μέσα σε μικρούς και περιορισμένους θύλακες δραστηριοτήτων.
Συγκρότημα κατοικιών Karl Marx Hof στη Βιέννη/1933-36
Αρχιτέκτoνας: Karl Ehn /φωτο. εποχής
Προσφυγικές πολυκατοικίες στη λεωφ.Αλεξάνδρας /1936
Αρχιτέκτονες: Κ.Λάσκαρης και Δ.Κυριακού/φωτο.εποχής
Χαρακτηριστικό παράδειγμα στις μεγάλες πόλεις αποτελεί η εξαφάνιση της γειτονιάς και η συνακόλουθη διαμόρφωση ενός ριζικά διαφορετικού ήθους συμβίωσης στο οποίο την πρωτοκαθεδρία κατέχει το «εγώ» και ο «ατομικός μου χώρος» και όχι το «εμείς» και οι συλλογικές ποιότητες που μπορούν να απαντηθούν σε «δημόσιους χώρους», κοινούς τόπους μιας εξωστρεφούς συνύπαρξης με τον «άλλο».
Αποτέλεσμα είναι η μαζική και απόλυτη κυριαρχία του «ιδιωτεύοντος» κτίσματος που οριοθετεί αυστηρά τη δική του επιτηρούμενη επικράτεια και όχι ο εμπλουτισμός των οικιστικών μας συγκροτημάτων με αναπνοές «δημόσιου χώρου» και δημόσια κτίρια που θα σημασιοδοτούν και θα αντανακλούν την ιδιαίτερη αξία του «συλλογικού» γεγονότος. Σε ένα τέτοιο τοπίο θα ήταν εφικτή η διατύπωση ευρύτερων πολεοδομικών διατυπώσεων που στοχεύουν στην προσέγγιση και την αναζήτηση ενοτήτων όπου ΚΑΙ η ποιότητα της κατοικίας και οι αξίες της θα είχαν πρωτεύουσα σημασία. Στη διάρκεια του μεσοπολέμου ένας φωτισμένος κριτικός τέχνης (ο Ηλίας Ηλιού) και ενεργός πολίτης στη διάρκεια ενός ολόκληρου –και πολιτικού- βίου, έγραφε το κείμενο «Κουτιών εγκώμιο»** όπου με εξαιρετικά γλαφυρό τρόπο διέβλεπε με βεβαιότητα πως οι πολυκατοικίες και (οι καλύτερες συνθήκες υγιεινής που εξασφάλιζαν) θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα πρότυπο θετικό μοντέλο για την ουσιαστική βελτίωση των όρων της καθημερινής μας συνθήκης. Η συνέχεια τον επιβεβαίωσε σε πολλά αλλά και τον διέψευσε, καθώς η διαδρομή της ανθρώπινης εξέλιξης υπήρξε τέτοια στη διάρκεια των τελευταίων 70 χρόνων, που απαιτούσε συνεχώς αναπροσαρμογές στις παραδοχές και τις κατευθύνσεις εκείνης της πρώιμης περιόδου. Αυτό θα μπορούσε βέβαια να έχει συμβεί αν οι ανθρώπινες πόλεις ενσωμάτωναν με θετικό τρόπο όλες τις αλλαγές που επέφερε η τεχνολογική εξέλιξη και η τεχνογνωσία της κατασκευής και παράλληλα αξιοποιούσαν με όλους τους τρόπους τη μεγάλη εμπειρία και τις διατυπώσεις που έχουν σχέση με την ερμηνεία της πραγματικότητας και διατρέχουν όλους τους χώρους των ιδεών, της έκφρασης και της επιστήμης…
Όμως αυτό δεν συνέβη. Έτσι τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στους χώρους κατοίκησης και στη σύγχρονη κυρίαρχη αντίληψη της αγοραίας και ερμητικής πολλές φορές «ατομικής» κατοικίας χρειάζονται να αντιμετωπισθούν συνολικά και κυρίως συλλογικά για να καταφέρουν να οδηγήσουν σε βελτιώσεις και μια θετικότερη εξέλιξη. Η συνιστώσα μιας φιλικής στο περιβάλλον (βιοκλιματικής) προσέγγισης και η κατανόηση της τοπικής ιδιαιτερότητας («κριτικός τοπικισμός») οφείλει να συμπορεύεται με μια ανοικτή και ριζοσπαστική οπτική που δεν αρνείται κανένα ερέθισμα, που διαθέτει μια εκτεταμένη χωρίς όρια εποπτεία της ανθρώπινης κατάστασης εδώ και αλλού ,που ταξιδεύει όπου γης, που αντιμετωπίζει τα σημερινά ζητήματα χωρίς δογματικές εμμονές και κυρίως είναι μάχιμη και έτοιμη να διεκδικήσει για όλους και όχι μόνο για μερικούς και να κερδίσει όλα εκείνα που εξασφαλίζουν στοιχειώδεις απαιτήσεις ποιότητας κατοικίας και διαβίωσης για το σύνολο μιας ανθρώπινης κοινότητας…Και αυτά δεν είναι μόνο τα καλά σχεδιασμένα και κατασκευασμένα προσωπικά «καταφύγια» αλλά και όλα εκείνα που συναντά κανείς βγαίνοντας έξω από την πόρτα του σπιτιού του…Οι δρόμοι, οι πλατείες και οι κήποι, τα δημόσια κτίρια και οι συνθήκες που φανερώνουν το οριστικό ξεπέρασμα της υστέρησης και μας χαρίζουν τη θετική αύρα μιας γειτονιάς, μιας συνοικίας, της πόλης, του τόπου, του ίδιου του τοπίου που μπορεί να μας χαρίζει με εύφορο τρόπο χώρους για να ζούμε εμείς, τα παιδιά μας, οι επόμενες γενιές…
* Η πασίγνωστη διατύπωση του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη (1913-1993) για την ανθρώπινη κατοικία που συνοψίστηκε στη φράση του «Η αρχιτεκτονική δεν κάνει προσόψεις, χτίζει δοχεία ζωής».
** βλ.και κείμενο Δημ.Φιλιππίδη στην εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Κυριακή 11.01.09/Ένθετο Τέχνες & Ζωή).
*** Ηλίας Φ. Ηλιού, «Κουτιών εγκώµιο», Νεοελληνικά Γράµµατα, τεύχη 33 -36, 1937
Χαρακτηριστικό παράδειγμα στις μεγάλες πόλεις αποτελεί η εξαφάνιση της γειτονιάς και η συνακόλουθη διαμόρφωση ενός ριζικά διαφορετικού ήθους συμβίωσης στο οποίο την πρωτοκαθεδρία κατέχει το «εγώ» και ο «ατομικός μου χώρος» και όχι το «εμείς» και οι συλλογικές ποιότητες που μπορούν να απαντηθούν σε «δημόσιους χώρους», κοινούς τόπους μιας εξωστρεφούς συνύπαρξης με τον «άλλο».
Αποτέλεσμα είναι η μαζική και απόλυτη κυριαρχία του «ιδιωτεύοντος» κτίσματος που οριοθετεί αυστηρά τη δική του επιτηρούμενη επικράτεια και όχι ο εμπλουτισμός των οικιστικών μας συγκροτημάτων με αναπνοές «δημόσιου χώρου» και δημόσια κτίρια που θα σημασιοδοτούν και θα αντανακλούν την ιδιαίτερη αξία του «συλλογικού» γεγονότος. Σε ένα τέτοιο τοπίο θα ήταν εφικτή η διατύπωση ευρύτερων πολεοδομικών διατυπώσεων που στοχεύουν στην προσέγγιση και την αναζήτηση ενοτήτων όπου ΚΑΙ η ποιότητα της κατοικίας και οι αξίες της θα είχαν πρωτεύουσα σημασία. Στη διάρκεια του μεσοπολέμου ένας φωτισμένος κριτικός τέχνης (ο Ηλίας Ηλιού) και ενεργός πολίτης στη διάρκεια ενός ολόκληρου –και πολιτικού- βίου, έγραφε το κείμενο «Κουτιών εγκώμιο»** όπου με εξαιρετικά γλαφυρό τρόπο διέβλεπε με βεβαιότητα πως οι πολυκατοικίες και (οι καλύτερες συνθήκες υγιεινής που εξασφάλιζαν) θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα πρότυπο θετικό μοντέλο για την ουσιαστική βελτίωση των όρων της καθημερινής μας συνθήκης. Η συνέχεια τον επιβεβαίωσε σε πολλά αλλά και τον διέψευσε, καθώς η διαδρομή της ανθρώπινης εξέλιξης υπήρξε τέτοια στη διάρκεια των τελευταίων 70 χρόνων, που απαιτούσε συνεχώς αναπροσαρμογές στις παραδοχές και τις κατευθύνσεις εκείνης της πρώιμης περιόδου. Αυτό θα μπορούσε βέβαια να έχει συμβεί αν οι ανθρώπινες πόλεις ενσωμάτωναν με θετικό τρόπο όλες τις αλλαγές που επέφερε η τεχνολογική εξέλιξη και η τεχνογνωσία της κατασκευής και παράλληλα αξιοποιούσαν με όλους τους τρόπους τη μεγάλη εμπειρία και τις διατυπώσεις που έχουν σχέση με την ερμηνεία της πραγματικότητας και διατρέχουν όλους τους χώρους των ιδεών, της έκφρασης και της επιστήμης…Όμως αυτό δεν συνέβη. Έτσι τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στους χώρους κατοίκησης και στη σύγχρονη κυρίαρχη αντίληψη της αγοραίας και ερμητικής πολλές φορές «ατομικής» κατοικίας χρειάζονται να αντιμετωπισθούν συνολικά και κυρίως συλλογικά για να καταφέρουν να οδηγήσουν σε βελτιώσεις και μια θετικότερη εξέλιξη. Η συνιστώσα μιας φιλικής στο περιβάλλον (βιοκλιματικής) προσέγγισης και η κατανόηση της τοπικής ιδιαιτερότητας («κριτικός τοπικισμός») οφείλει να συμπορεύεται με μια ανοικτή και ριζοσπαστική οπτική που δεν αρνείται κανένα ερέθισμα, που διαθέτει μια εκτεταμένη χωρίς όρια εποπτεία της ανθρώπινης κατάστασης εδώ και αλλού ,που ταξιδεύει όπου γης, που αντιμετωπίζει τα σημερινά ζητήματα χωρίς δογματικές εμμονές και κυρίως είναι μάχιμη και έτοιμη να διεκδικήσει για όλους και όχι μόνο για μερικούς και να κερδίσει όλα εκείνα που εξασφαλίζουν στοιχειώδεις απαιτήσεις ποιότητας κατοικίας και διαβίωσης για το σύνολο μιας ανθρώπινης κοινότητας…Και αυτά δεν είναι μόνο τα καλά σχεδιασμένα και κατασκευασμένα προσωπικά «καταφύγια» αλλά και όλα εκείνα που συναντά κανείς βγαίνοντας έξω από την πόρτα του σπιτιού του…Οι δρόμοι, οι πλατείες και οι κήποι, τα δημόσια κτίρια και οι συνθήκες που φανερώνουν το οριστικό ξεπέρασμα της υστέρησης και μας χαρίζουν τη θετική αύρα μιας γειτονιάς, μιας συνοικίας, της πόλης, του τόπου, του ίδιου του τοπίου που μπορεί να μας χαρίζει με εύφορο τρόπο χώρους για να ζούμε εμείς, τα παιδιά μας, οι επόμενες γενιές…
* Η πασίγνωστη διατύπωση του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη (1913-1993) για την ανθρώπινη κατοικία που συνοψίστηκε στη φράση του «Η αρχιτεκτονική δεν κάνει προσόψεις, χτίζει δοχεία ζωής».
** βλ.και κείμενο Δημ.Φιλιππίδη στην εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Κυριακή 11.01.09/Ένθετο Τέχνες & Ζωή).
*** Ηλίας Φ. Ηλιού, «Κουτιών εγκώµιο», Νεοελληνικά Γράµµατα, τεύχη 33 -36, 1937
Οdyss 16.01.2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου