3 ΣΧΟΛΕΙΑ & 3 ΣΧΟΛΙΑ

Τρία βιώματα σε τρεις εποχές
Κοινός τόπος το «μοντέρνο»και οι αντοχές του

Τρία δημοτικά σχολεία …Στην Κριτσά Λασιθίου κοντά στον Άγιο Νικόλαο, τον τόπο που μεγάλωσα και τέλειωσα το δημοτικό, στα Πευκάκια στην Αθήνα (του Δημ.Πικιώνη/1931-32) όπου σπούδασα στην Αρχιτεκτονική και τη ζωή της μεγάλης πόλης, στην οδό Καλλισπέρη κάτω από την Ακρόπολη (του Π.Καραντινού/1932),όπου με βγάζουν καμιά φορά τα βήματά μου όταν βρεθώ στο Ηρώδειο σ’ αυτές τις μικρές σύντομες επισκέψεις στο κλεινόν άστυ, που εξακολουθώ πάντα όταν τα καταφέρνω να βάζω στο προσωπικό μου ημερολόγιο…Τι κοινό έχουν μεταξύ τους; Στη δική μου συνείδηση και μνήμη, στη δική μου αντίληψη για το κτισμένο και τη λειτουργία του δημόσιου κτιρίου, αντιπροσωπεύουν τρεις διαφορετικές χρονικά αλλά ουσιώδεις –αν και καταγωγικά όχι απομακρυσμένες- εμπειρίες, που δεν παύουν να ασκούν πάνω μου εκτός από επιρροή και μια κρυφή γοητεία…

Δημοτικό σχολείο Κριτσάς Λασιθίου/ φωτο. odyss

Κριτσά 1965-1971…Μαθητής στο δημοτικό σχολείο, ένα ολότελα μοντερνιστικό κτίριο που είχε αράξει σαν παλιό υπερωκειάνιο στην άκρη του οικισμού, νωρίς ήδη από το 1938,ως απόρροια κι αυτό ενός μακρόπνοου προγράμματος (σχολικών κτιρίων) που ξεκίνησε η δεύτερη κυβέρνηση Βενιζέλου, με υπουργό παιδείας το νεαρό τότε Γ.Παπανδρέου, αναγκαίο βήμα για τη στοιχειώδη οργάνωση των εκπαιδευτικών μηχανισμών του αστικού εκσυγχρονισμού του μεσοπολέμου που διακόπηκε βίαια από δικτατορίες. πολέμους και εμφυλίους που σημάδεψαν τον τόπο οριστικά…Τα χρόνια της πρώιμης επαφής με τους θεσμούς της σχολικής εκπαίδευσης. Με τα βήματα μιας πρώτης διαφυγής στη γνώση και τη γοητεία μιας ατέρμονης περιήγησης, η αναζήτηση της προσωπικής ελευθερίας –ίσως- εμείς έτσι το προσλαμβάναμε τότε, που θα μας έφερνε σ΄ επαφή με θαυμαστούς καινούριους κόσμους…Η δασκάλα μου των τριών πρώτων χρόνων λεγόταν Ελευθερία (!). Μας έμαθε τα πρώτα γράμματα με το αναγνωστικό «του Πέτρου και της Έλλης».αυστηρή και δίκαιη, συστηματική και αδέκαστη ακόμη και με τους «καλούς» μαθητές για τους οποίους δεν είχε κανένα δισταγμό να κάνει επίδειξη αυστηρότητας χρησιμοποιώντας πολλές φορές και την οδυνηρή αμυγδαλόβεργα και βεβαίως φέρνοντας στην τάξη ως παρατηρητή και τη μικρή Σοφία, την κόρη της, που διαβολικά προτιμούσε μόνο εμένα μόνιμα για συγκάτοικο στο ίδιο θρανίο…Το δημοτικό σχολείο της Κριτσάς ευτυχώς υπάρχει ακόμη εκεί…Με μια ενδιαφέρουσα ισορροπία μνημειακών επιλογών (κύρια είσοδος με φαρδιά κλίμακα με φοίνικες ,ολοφάνερα μεγάλο μέγεθος σε σχέση με τα κυρίαρχα μεγέθη γύρω) και μοντερνιστικών πλαστικών και τυπολογικών στοιχείων (όγκος κλιμακοστασίου με μακρόστενο κατακόρυφο συνεχή φεγγίτη, μεγάλα ανοίγματα στο νότο, καθαρή γεωμετρική φόρμα) αποτελούσε μόλις ολοκληρώθηκε σημείο αναφοράς και τοπόσημο ολόκληρου του ιστορικού ιστού του οικισμού, εμπλουτίζοντάς τον με μια δυναμική λειτουργική πολεοδομική παράμετρο ιδιαίτερα ευδιάκριτη και εμβληματική μέχρι σήμερα. Είναι δύσκολο να γκρεμίζεις σχολεία και εκκλησίες,ίσως…Διαφορετικά η κτιριακή στρωματογραφία του τόπου μας θα΄χε γίνει από καιρό φτωχότερη με τη σύγχρονη μανία «ανανέωσης» και απόλυτης αξιοποίησης κτισμάτων, αδόμητων εκτάσεων και τοπίου, με τη διάθεσή τους στην αδηφαγία μιας ολότελα εκχυδαϊσμένης και μαζικής οικιστικής υπερπλήρωσης που ξεπερνά απολύτως τη φέρουσα ικανότητα των τόπων μας και έχει από καιρό καταστρέψει με κάθε τρόπο το περιβάλλον και το φυσικό τοπίο, μετατρέποντας τα πάντα σε μια τεράστια ταμειακή μηχανή…

Δ.Πικιώνης /Σχολείο στα Πευκάκια (1931-32)

Αρχιτεκτονική Σχολή ΕΜΠ…Αθήνα 1977-1983…Πέμπτο εξάμηνο ,1979, επίσκεψη στα Πευκάκια στο σχολείο του Πικιώνη…Μια ενότητα κτισμάτων αρθρωμένη με το μοναδικό τρόπο της ανταπόκρισης σε μια φιλική και αντιιεραρχική ανθρώπινη κοινότητα, με κλίμακες οικείες και αναφορά στους δεσμούς των μικρών μαθητών με τις αναλογίες και τη λογική της κοινοτικής συνεύρεσης και της διαφορετικότητας. Η τάξη – μονάδα με τη δική της αυλή, ένας κόσμος ολόκληρος και αυτόνομος,μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου πραγμάτων…Με τον ήλιο και τον αγέρα να κυκλοφορεί ελεύθερα, με την ιεραρχική προσέγγιση του σχολείου-μνημείου να καταλύεται επιδεικτικά, με τη διάθεση της αρχιτεκτονικής – του μοντερνισμού – να συμβάλει με το δικό της εμπνευσμένο τρόπο στη διατύπωση μιας κτισμένης αλληγορίας, στη διαμόρφωση ενός δημόσιου χώρου που ανταποκρίνεται θετικά στο αίτημα για μια οργάνωση του κοινού βίου μέσα από την ελπίδα και τις προσδοκίες που εξέφραζε το πολιτικό όραμα εκείνης της περιόδου…Θυμάμαι το Δημήτρη Αντωνακάκη και τη Μπούκη Μπαμπάλου, δασκάλους και πολίτες ταυτόχρονα , να μας ξεναγούν , ένα σμάρι νεαρά φοιτητούδια, στις μορφές και το σχήμα ενός νεωτερικού Αρχιτέκτονα – στην αρχή – που δεν δίσταζε να μετασχηματίζει μαζί με όλη εκείνη την ηρωική γενιά του μεσοπολέμου , το αίτημα για το ξεπέρασμα της υπανάπτυξης σε κτισμένο τοπίο συμβάντων δεμένων με τις πραγματικές ανάγκες της ανθρώπινης κοινότητας. Ο Δημήτρης και η Μπούκη ,τριάντα χρόνια μετά, εξακολουθούν πάντα να διδάσκουν με την επιμονή, το ήθος και τη δημιουργική τους κατάθεση, πως η Αρχιτεκτονική είναι μια υπόθεση που οφείλει να υπηρετεί τους ανθρώπους και δεν έχει σχέση μόνο με τις ικανότητες και το ταλέντο αλλά κυρίως με τις επιλογές και τις προτιμήσεις μας…

Π.Καραντινός/Σχολείο στην οδό Καλλισπέρη & Καρυάτιδων (1932)

Οδός Καλλισπέρη…Καλοκαίρι 2007…Παράσταση στο Ηρώδειο. Σταθμεύοντας εκεί κοντά (δίπλα σχεδόν στο γιαπί του νέου μουσείου της Ακρόπολης) βρέθηκα χωρίς να το καταλάβω να περιεργάζομαι κάτω από το φως του φεγγαριού , τη φιγούρα και το στιβαρό σχήμα ενός άλλου εμβληματικού κτιρίου που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση πάντα…Του σχολείου του Πάτροκλου Καραντινού…Στην αρχή δεν είχα ακριβώς καταλάβει που είχα βρεθεί. Μετά ξαφνικά μέσα μου είπα «ναι, αυτό είναι»...Το κτίριο λουσμένο από τη λάμψη της σελήνης να στέκει πάντα εκεί χρόνια μετά, μετασχηματίζοντας με το λεξιλόγιο του έπους του μοντερνισμού, το δίδαγμα και την αναλογία του σηκού του Παρθενώνα, διαρκούς μνημείου και ακατανόητου ίσως ακόμη για πολλούς μορφώματος και επιτομής μιας ανώτερης συνείδησης του «πραγματικού», σε γεωμετρική αφαιρετική και ποιητική διατύπωση ενός αυτόνομου και λειτουργικά αυτονόητου κτιριακού οργανισμού που δεν φοβάται τη σύγκριση και τον αληθινό διάλογο με τις απώτερες και τις πρόσφατες αρχιτεκτονικές αποθέσεις που το περιβάλλουν…Αυτά σκεφτόμουν και μειδιούσα παρακολουθώντας την πρόσφατη συζήτηση για τη σχέση του γειτονικού νέου μουσείου με τον Παρθενώνα που για να γίνει φαίνεται πειστική οφείλει να κατεδαφίσει γύρω της όλο το αρχιτεκτονικό απόθεμα της περιοχής …Καραντινός-Τσουμί 1-0…

3 σχολεία, μνήμες μιας "γενναίας" εποχής, μιας καθοριστικής συμβολής της μοντέρνας Αρχιτεκτονικής στην υπηρέτηση του οράματος ενός τόπου κι ενός κόσμου που δεν δαπανά τα πάντα στην τερατώδη κατανάλωση των πόρων που δανείστηκε από τις επόμενες γενιές, αλλά προσπαθεί με τρυφερότητα σχεδόν και με γνώση να υπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπων χωρίς να αγνοεί την ιστορία και τη μνήμη, το ουσιαστικό που διαρκεί και το ριζοσπαστικό που ανοίγει καινούριους δρόμους, αυτό που επαναθεμελιώνει ηθικά κάθε μέρα την ίδια την ύπαρξή μας…Η Αρχιτεκτονική ως μέρος ενός συλλογικού εγχειρήματος που θεωρεί πως ο κοινός μας βίος μπορεί να μετασχηματίζει ανόθευτα την ταυτότητά του σε δημόσια εικόνα όσο είναι σε θέση να κατακτά μια ανώτερη κοινή συνείδηση που ανασυνθέτει όλα τα ερεθίσματά μας…

Odyss 3.05.08