ΙΑΝΝΗΣ ΞΕΝΑΚΗΣ [1922-2001]

...Πολύτ[ρ]οπον oς μάλα πoλλά πλάγχθη... [Οδύσσεια,α,στ.1-2]

Ο Αρχιτέκτονας και Μουσικός με τις πολύτ[ρ]οπες προσλήψεις και οι αλλεπάλληλες ωσμώσεις μιας εκτεταμένης διανοητικής αναζήτησης στο άγνωστο -στους πολλούς- έργο του, που ενσωματώνει με ένταση την έλλογη γοητεία  μιας μαθηματικής παράστασης και την εικονογραφική δύναμη μιας αρχετυπικής γραφής που αναδύεται από το βάθος και περιγράφει τη χοϊκή ιεροτελεστία  της ίδιας της ύπαρξης. 

Ιάννης Ξενάκης [1922-2001]

Δέκα χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τότε που έφυγε ο μεγάλος Έλληνας μουσικοσυνθέτης και αρχιτέκτονας Ιάννης Ξενάκης*. Μια σπουδαία προσωπικότητα του 20^ου αιώνα που έζησε μακριά από την Ελλάδα, κυνηγημένος και αυτός όπως και πολλοί άλλοι, εκείνη τη σκληρή εποχή του τόπου μετά τα Δεκεμβριανά και την εμφύλια σύγκρουση. Η Γαλλία του έδωσε την πατρίδα που ο γενέθλιος τόπος του αρνήθηκε.

Εξώφυλλο δίσκου του Francois Bernard Mache.

Τον άκουσα να μιλά o ίδιος για μουσική και αρχιτεκτονική, παρουσιάζοντας ένα σπίτι που σχεδίασε στην Αμοργό** (για το μουσικοσυνθέτη Francois Bernard Mache), στο αμφιθέατρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Αθήνα, στα τέλη της δεκαετίας του ΄80.. Νεαρός ακόμη αρχιτέκτονας τότε, ήμουν διψασμένος για γεγονότα και εκδηλώσεις που έδιναν την ευκαιρία για επαφή με αναζητήσεις και  προβληματισμούς που είχαν στον πυρήνα τους την αρχιτεκτονική αλλά προχωρούσαν πιο πέρα από το οπτικό της πεδίο, επιχειρώντας να ενσωματώνουν στη συζήτηση ,τη δύναμη των ιδεών και του λόγου, τη φιλοσοφική ενατένιση και στην περίπτωση του Ιάννη Ξενάκη των μαθηματικών και της Μουσικής, της επιστήμης, των οικουμενικών προσλήψεων της ανθρώπινης εμπειρίας.

Θυμάμαι ακόμη τη βαθειά εντύπωση που μου προξένησαν τα λόγια του και το μοναδικό τρόπο με τον οποίο παρουσίαζε όλες τις περιοχές της διανοητικής ενδοσκόπησης, που φαινόταν να χαρακτηρίζει και να διατρέχει το σύνολο της δραστηριότητάς του. Στα δικά μου μάτια η παρουσία του είχε μυθικό περιεχόμενο καθώς μπορούσε να συγκεντρώνει όλες εκείνες τις φαινομενικά ετερόκλητες και συνάμα τόσο γοητευτικές συνάψεις που μόνο ένας homo universalis είχε το προνόμιο να εκφράζει στην προσωπική μου συνείδηση.

Άνθρωπος ενεργός πολιτικά, στρατευμένος και δοκιμασμένος πρώιμα στη μάχη της ιστορικής αγωνίας του Τόπου τη φοβερή δεκαετία του ΄40, αρχιτέκτονας με πρωτοποριακές συλλήψεις και έργο εικονοκλαστικό και καινοτομικό δίπλα σε ένα ιερό τέρας του 20^ου αιώνα τον Le Corbusier,  μουσικοσυνθέτης με μοναδική και πολλές φορές μοναχική κατανόηση των πολλαπλών σχέσεων του μαθηματικού και του φιλοσοφικού στοχαστικού βάθους, ενεργός διανοούμενος και οικουμενικός πέρα και μακριά από τοπικότητες και περιορισμένα  μεγέθη και συγκυρίες της ανθρώπινης κατάστασης, ο Ιάνης Ξενάκης ήταν ένας άνθρωπος πολύ-τοπος και δημιουργικός που αναδείκνυε και πρόβαλε με τη συνολική προσωπική και δημιουργική του πορεία και τη στοχαστική ένταση του έργου του, προτάσεις ρηξικέλευθες που τον καθιστούσαν ξεχωριστό διαμεσολαβητή μιας ποιητικής εξύψωσης του σκεπτόμενου και λογικού όντος και ηθική προσωπικότητα με συμπαντικές προτιμήσεις.

Όταν πολύ αργότερα διάβασα για το «θόρυβο υποβάθρου» [background noise], εκείνο τον ακατάλυτο «κοσμικό αχό» που απόμεινε από τη μεγάλη έκρηξη [bing bang] και περιγράφεται με αυτό τον ακραίο ποιητικό –κατά την άποψή μου- όρο στα εγχειρίδια της κοσμολογίας και της Φυσικής, ο μόνος άνθρωπος που σκέφτηκα πως κατάφερε με την οξύτητα της εσωτερικής του αίσθησης να τον αφουγκραστεί πρώτος και να τον μεταγράψει σε καλλιτεχνική διατύπωση, ήταν ο μετέωρος αφηγητής του διηνεκούς και «κοσμικός συνθέτης», Ιάννης Ξενάκης.

Iάννης Ξενάκης, Περίπτερο Philips, Βρυξέλλες 1957.

Ανακαλώ στη μνήμη, τις αναφορές του στο ξεχωριστό περίπτερο της Philips (έργο του 1957) που αποτελούσε αποκλειστικά δική του συνθετική προσέγγιση και επεξεργασία όταν δούλευε στο γραφείο του  Le Corbusier και προσπαθώ να κατανοήσω τις αντιδράσεις και τις παραστάσεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής που δεν ήταν ακόμη εξοικειωμένοι με τα υπερβολικά παραβολοειδή και τις εξεζητημένες γεωμετρκές σχεδιάσεις που επιτρέπει η σημερινή χρήση του ψηφιακού περιβάλλοντος των ηλεκτρονικών υπολογιστών που υποστηρίζονται από σχεδιαστικά προγράμματα που μέχρι πρότινος αποτελούσαν προνόμιο της αεροναυπηγικής βιομηχανίας. Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο πως το περίπτερο αυτό δεν έχει σε καμιά περίπτωση σχέση με το υπόλοιπο σώμα της κορμπουζιανής πρότασης ούτε ακόμη και με το όψιμο και τολμηρότερο έργο του γαλλοελβετού αρχιτέκτονα. Είναι μια συνθετική χειρονομία με σαφείς συσχετισμούς με το χώρο των μαθηματικών και συνδέεται με ισχυρούς δεσμούς με τις αρμονικές χαράξεις μιας σχεδόν μουσικής παρτιτούρας με τονικές και ατονικές αντιστίξεις που σχηματοποιούν και χαρακτηρίζουν τη μεγάλη όψη με τα υαλοπετάσματα του μοναστηριού της La Tourette του Le Corbusier στη Γαλλία, ενός ακόμη σπουδαίου έργου αυτού του εμπνευσμένου χαράκτη των γραμμικών στοιχείων μιας κατασκευής που δείχνει αντλεί την εικονογραφία της  από τις επιλύσεις μιας μαθηματικής συνάρτησης. 

O Ιάννης Ξενάκης και η όψη του μοναστηριού της La Tourette

O Iάννης Ξενάκης είχε πραγματοποιήσει μερικά χρόνια πριν από αυτή τη διάλεξη, το 1977, ένα από τα «Πολύτοπα» στοχαστικά και μουσικά γεγονότα -που σχεδίαζε και εκτελούσε σε αρκετές περιοχές του Κόσμου- στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών, εμβληματικό κέντρο αναφοράς και μητρική αναφορά της ιστορικής αφήγησης του Τόπου. Εκεί οι μουσικές εκτελέσεις του έργου του αποτελούσαν μέρος ενός συνολικότερου αρχετυπικού κύκλου πραγμάτων που ενσωμάτωνε στην καλλιτεχνική πρόταση όλους τους διανοητικούς κυματισμούς της ιδιοφυούς στοχαστκής οπτικής του, τις τοπικές διηγήσεις που μπορούσαν να σχετίζονται με τα σπαράγματα της προαστικής παράδοσης της κοινωνίας των Αχαιών αλλά και τις αισθητηριακές εμπειρίες που προέρχονταν από την ανθρώπινη παρουσία και τα υπόλοιπα  έμβια  όντα (π.χ. τα πρόβατα των ντόπιων βοσκών) που συναποτελούσαν τους μετόχους αυτής της ολοκληρωμένης σωματικής και πνευματικής μέθεξης. Η πραγμάτωση αυτής της πολύτροπης και πολυτοπικής εμπειρίας που εμπλούτιζε η πρωτοποριακή μουσική του αλλά και ένα σύνολο προβλέψεων και χειρονομιών αυτής της ανοικτής παράστασης εν τόπω και χρόνω, μετασχημάτιζαν την καλλιτεχνική παραγωγή σε  γεγονός με αχρονικές και σχεδόν μεταφυσικές διανοητικές προεκτάσεις.

Σχέδιο του Ιάννη Ξενάκη για το μουσικό του έργο "Πυθοπρακτά".

Το σπίτι στην Αμοργό.

Ο Ιάννης Ξενάκης ήταν ένας προικισμένος άνθρωπος, δημιουργός με εκτεταμένο διανοητικό βάθος και καλλιέργεια, που κατάφερε με την προσωπική του κατάθεση να δείξει σε ένα περιορισμένο αρχικά αλλά πολυπληθέστερο στη συνέχεια κοινό, πως τα όρια της φιλοσοφικής και της μαθηματικής σκέψης, οι κανόνες της επιστήμης και ο ορθός αλλά και ο γραπτός λόγος, μπορούν να αποτελούν τις πραγματικές προϋποθέσεις μιας πρωτότυπης και ριζοσπαστικής καλλιτεχνικής ιχνηλασίας που μπορεί να περιλαμβάνει από μουσικές παρτιτούρες μιας νεωτερικής και οξυδερκούς συνθετικής εικονογράφησης, ίσαμε κτισμένα κελύφη που μνημειώνουν το τοπίο σαν μαθηματική ακολουθία στη μαγική Αμοργό των Κυκλάδων. (Συγκυριακό ίσως τόπο μιας μοναδικής περιήγησης το 1933 από τους αρχιτέκτονες που συμμετείχαν στο CIAM της μεσοπολεμικής αλλά τόσο μοντέρνας Αθήνας, που επιβάτες στο Patris II μαζί με τον Le Corbusier  περιέπλευσαν τους αιγαιακούς προορισμούς αναζητώντας τη συνάντηση (;) με ένα αρχετυπικό μοντερνισμό που υπήρχε  πάντα εκεί και απλώς περίμενε να τον ανακαλύψουν).

Στα 10 χρόνια της μνήμης του Ιάννη Ξενάκη, θα περίμενε κανείς από την πρότερή του πατρίδα την Ελλάδα, να αναλάβει τις πρωτοβουλίες εκείνες που θα αναδείξουν την αξία της μοναδικής του κατάθεσης τόσο στο χώρο μιας μουσικής που ελάχιστοι γνωρίζουν σήμερα όσο και μιας αρχιτεκτονικής που γέννησε μερικά από τα πιο εμβληματικά έργα του προηγούμενου αιώνα. Φαίνεται πως με εξαίρεση το Φεστιβάλ Αθηνών και τα σχετικά παλαιότερα αφιερώματα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, οι μηχανισμοί άσκησης πολιτιστικής πολιτικής τόσο σε κεντρικό όσο και περιφερειακό επίπεδο και κυρίως ο ευρύτερος χώρος της Παιδείας , δεν έχουν την ετοιμότητα και το ενδιαφέρον που θα όφειλαν για να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν προτάσεις που θα βλέπουν με στέρεο τρόπο και όχι συγκυριακά και ως υποχρέωση μνημοσύνου το τεράστιο σε μέγεθος και ποιότητα έργο αυτής της σημαντικής οικουμενικής φυσιογνωμίας που δεν κατάφερε να κρατήσει ο Τόπος.

Ο Ιάννης Ξενάκης , νεφέλωμα κι ο ίδιος πια εκεί που γεννιούνται τα άστρα του γαλαξία μου φέρνει στο νου για πολλούς λόγους το Γάλλο ποιητή Paul Valery,  που στο έργο του «Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων» αναδεικνύει με γοητευτικό τρόπο τη βαθιά ομοιότητα ανάμεσα στη μουσική και την αρχιτεκτονική παρατηρώντας αριστοτεχνικά πως μόνο αυτές οι δύο τέχνες επιδρούν πάνω μας χωρίς τη μεσολάβηση του αντικειμένου. Είναι τέχνες λιγότερο μιμητικές από όλες τις άλλες. Το «κοινό στοιχείο», κατά την άποψη του Valery, «που έχουν οι δύο τέχνες είναι πως επιβάλλουν στην πέτρα και μεταδίδουν στον αέρα νοητές μορφές, πως  μιμούνται, όσο το δυνατό λιγότερο. Αντίθετα όμως δημιουργούν αντικείμενα ανθρώπινα στην ουσία τους. Δεν είναι όμως μόνο η έλλειψη του «αντικειμένου», αλλά και η ιδιοτυπία των εκφραστικών μέσων που αποτελεί το κοινό γνώρισμα τους. «Μεταχειρίζονται αισθητά μέσα»,γράφει ο Valery, «που δεν είναι ομοιώματα αισθητών πραγμάτων και αντίγραφα πλασμάτων γνωστών. Δίνουν μορφές στους νόμους ή συνάγουν μορφές από τους νόμους».

Ο Ιάννης Ξενάκης υπήρξε σπουδαίος Αρχιτέκτονας και μουσικός μαζί. Ένας συμπαντικός σκεπτόμενος άνθρωπος που αξίζει να γνωρίσουμε μέσα από το έργο του. 

Odyss,31.05.2011

Σημειώσεις:

*/ Ο Ιάννης (Γιάννης) Ξενάκης (29 Μαΐου 1922 – 4 Φεβρουαρίου 2001) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες και αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα, διεθνώς γνωστός ως “Iannis Xenakis”. Οι πρωτοποριακές συνθετικές μέθοδοι που ανέπτυξε συσχέτιζαν τη μουσική και την αρχιτεκτονική με τα μαθηματικά και τη φυσική, μέσω της χρησιμοποίησης μοντέλων από τη Θεωρία των Συνόλων, τη Θεωρία των Πιθανοτήτων, τη Θερμοδυναμική, τη Χρυσή Τομή και την ακολουθία Φιμπονάτσι κ.ά. Παράλληλα, οι φιλοσοφικές του ιδέες για τη μουσική έθεσαν καίρια το αίτημα για ενότητα φιλοσοφίας, επιστήμης και τέχνης, συμβάλλοντας στο γενικότερο προβληματισμό για την κρίση της σύγχρονης ευρωπαϊκής μουσικής των δεκαετιών του 1950 και 1960.

**/ Στο σπίτι της Αμοργού αναφέρεται το παρακάτω εξαιρετικό κείμενο της Σοφίας Βυζοβίτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Σ.Α.Θ. (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης) στις 20.2.2004, και το οποίο υπάρχει στο διαδίκτυο.

     Σπίτι διακοπών στην Αμοργό του Ιάννη Ξενάκη

     Άρθρο της Σοφίας Βυζοβίτη
     [Από το περιοδικό του Σ.Α.Θ./ 20 .02. 2004]

Τσχέδια του Ιάννη Ξενάκη για το σπίτι του Francois Bernard Mache στην Αμοργό [1966]

Παραλλάσσεται στο άνυδρο τοπίο και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων. Λευκοί όγκοι, 

       διασπασμένοι από το γαλάζιο του πελάγους, το φαιοπράσινο της γης. Μας υποδέχεται με οικείες

       εικόνες. Χαμηλή ξύλινη εξώθυρα, που ανοίγει αβίαστα. Πέτρινα σκαλοπάτια που προβάλουν από 

       τον αναλημματικό τοίχο και οδηγούν προς τα κάτω στην αυλή. Κληματαριά, ανάμεσα στην ξερολιθιά 

       και τους ασβεστωμένους τοίχους. Πεζούλι και μαρμάρινο χτιστό τραπέζι, στέρνα και βρύση 

       με λάστιχο.

Αντιλαμβανόμαστε τη φροντίδα κάποιου μακρινού γείτονα. Κρυφοκοιτάζουμε μέσα από παράθυρα-σχισμές, λεπτό τζάμι, στόκος και το φίλτρο από τα οικιακά σκεύη και τα κοχύλια. Δέσμες φωτός διατρέχουν το σκιερό εσωτερικό, λαμπερή γραμμή του μεσημεριανού ήλιου στο δάπεδο, το χρώμα του Αιγαίου διαπερνά τον απέναντι τοίχο. Ακολουθώντας την καμπυλότητα, περνάμε ανάμεσα απ τους δύο λευκούς όγκους στη δροσιά της γαλάζιας σκιάς απέναντι στο πέλαγος. Αν και ακατοίκητο είναι φιλόξενο σε επισκέπτες σαν και μας. Τα δίκτυα υποδομής της εφήμερης και τυχαίας κατοίκησης που προκύπτει από μια επίσκεψη και ένα μπάνιο στη θάλασσα, νερό και αποχέτευση, είναι διαθέσιμα. 

Παρένθεση στην εργοβιογραφία

Το σπίτι διακοπών στην Αμοργό σχεδιάστηκε από τον Ιάννη Ξενάκη για τον Γάλλο μουσικοσυνθέτη Francois-Bernard Masche το 1966. Την περίοδο αυτή ο Ιάννης Ξενάκης εργάζεται αποκλειστικά στο πεδίο της μουσικής, έχοντας εγκαταλείψει το γραφείο Λε Κορμπυζιέ από το 1959. Τον απασχολεί η αναζήτηση μιας μεθόδου μουσικής σύνθεσης, που ενσωματώνει τη θεωρία των πιθανοτήτων, "στοχαστική μουσική" παράλληλα με την έννοια του "ολοκληρωμένου θεάματος", της σύντηξης των αισθήσεων της ακοής και της όρασης σε μια βιωματική εμπειρία.

Οι ηλεκτρονικές ηχητικές-οπτικές-χωρικές συνθέσεις του "πολύτοπα" (polytopes) που θα υλοποιηθούν μετά το 1967 επωάζονται. Μεταξύ του 1964-67 επανέρχεται στη σκέψη του το ζήτημα της ελληνικότητας. Συνθέτει μουσική για τις τραγωδίες, Ικέτιδες, Ορέστεια και Μήδεια, το 1966 γράφει το "Αρχαιότητα και Σύγχρονη Μουσική". Το 1965 επιστρέφει στην αρχιτεκτονική συζήτηση με την ουτοπική πολεοδομική πρόταση "Η κοσμική πόλη". 
Tο σπίτι στην Αμοργό είναι ένα αφανές έργο του Ξενάκη. Οι δημοσιεύσεις της αρχιτεκτονικής εργοβιογραφίας του εστιάζουν στη συνεργασία του με τον Λε Κορμπυζιέ ενώ το σπίτι απουσιάζει και από τις καταγραφές της Μοντέρνας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής. Η κάτοψη και η πρόσοψη της κατοικίας που παρουσιάζονται εδώ είναι χειρόγραφα που έχουν δημοσιευτεί στο βιβλίο του Ιάννη Ξενάκη "Μusique. Αrchitecture", εκδόσεις Casterman 1971 (εικ.1), όπου εκτός από την εικονογράφηση δεν γίνεται άλλη αναφορά στο σπίτι διακοπών στην Αμοργό.

Αυτή η παρουσίαση φιλοδοξεί να εισάγει το σπίτι στο χάρτη της μεταπολεμικής ελληνικής αρχιτεκτονικής. Το αρχιτεκτονικό αντικείμενο διαβάζεται μέσα από βασικές έννοιες του δημιουργικού σύμπαντος του Ιάννη Ξενάκη. Διαπιστώνονται συνθετικά εργαλεία κοινά τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και μουσική του, αλλά και εξερευνώνται οι επιρροές από την συνεργασία του με το γραφείο Λε Κορμπυζιέ.

Η έννοια της πολύπλοκης περιοδικότητας

Ο Ξενάκης στα Ηχητικά σύμπαντα (1977) αλλά και στην Επιστημονική σκέψη και μουσική (1975) διατυπώνει την έννοια της πολύπλοκης περιοδικότητας ως αρχής για την κατασκευή του ασυνεχούς από το συνεχές, του απρόβλεπτου και του στοχαστικού από το κανονικό.

Στο σπίτι διακοπών στην Αμοργό, το λειτουργικό πρόγραμμα κατανέμεται σε αυτόνομες μονάδες: χώρος διημέρευσης - κρεβατοκάμαρα - ξενώνας - τουαλέτα, που αποτελούν ανεξάρτητους όγκους πάνω στην επιφάνεια του αναβαθμού. Η μονάδα - δωμάτιο -καμπυλόμορφος όγκος επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές, πέντε στα αρχικά σχέδια. Κάθε φορά αλλάζει το μέγεθος, η καμπυλότητα, η χάραξη των γραμμικών ανοιγμάτων και η σχετική θέση της μονάδας με τις γειτονικές της. Πρόκειται για ασύμμετρο ρυθμό που δεν παράγεται καθόλου τυχαία αλλά από τη νομοτέλεια ενός μηχανισμού.
Η σχέση της πολιτιστικής παράδοσης με τη καινοτομία

Η έννοια της οικουμενικότητας είναι βασικό στοιχείο της κοσμοθεωρίας του Ιάννη Ξενάκη την οποία στο έργο του επιτυγχάνει μέ χρήση αφηρημένων μέσων, φυσικών- μαθηματικών τύπων και παγκόσμιων δομών. Συγχρόνως είναι υπέρμαχος της διάσωσης της πολιτιστικής παράδοσης. Το σπίτι στην Αμοργό βρίσκεται στην ένταση μεταξύ πολιτιστικής παράδοσης και καινοτομίας. Η τοποθέτηση του κτίσματος στην πλαγιά γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο του αναβαθμού. Ο αναβαθμός και οι δύο αναλημματικοί τοίχοι οριοθετούν την ιδιωτική περιοχή της κατοικίας. Κάθε αναλημματικός τοίχος φέρει και μια είσοδο, ο πάνω την είσοδο από το μονοπάτι και ο κάτω την πρόσβαση στη θάλασσα. Το περιβάλλον των μορφών, ο ενδιάμεσος μεταξύ των όγκων υπαίθριος χώρος, είναι ενεργό στοιχείο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Δεν συνδέει απλά τα μέλη της κατοικίας, αλλά σχηματίζει υπαίθρια δωμάτια, κόγχες, τόπους όπου κυλά η νωχελική ζωή των καλοκαιρινών διακοπών. 
Η επιστήμη της γενικής μορφολογίας

Σε ένα από τα τελευταία κείμενά του ο Ξενάκης επικαλείται τη δημιουργία μιας επιστήμης "γενικής μορφολογίας", όπου συνδυάζεται η τέχνη με την επιστήμη. 
Η αρχιτεκτονική θεωρείται κατεξοχήν πεδίο σύμμειξης της τέχνης με την επιστήμη. Η μαθηματική ιδιοφυία που εμφανίζει ο Ξενάκης στη χάραξη των υπερβολοειδών καμπύλων του Philips Pavillion είναι εμφανής αν και σε χαμηλότερους τόνους και στο σπίτι της Αμοργού. Στους αυτόνομους όγκους των δωματίων μπορούμε να παραβάλλουμε τη χάραξη της στομαχόμορφης κάτοψης του δοχείου του ηλεκτρονικού ποιήματος (εικ2).

Η μετεγγραφή της La Tourrette

Η όψη του σπιτιού από την παραλία που καταγράφεται στα σχέδια του 1965 συντίθεται από συμπαγείς όγκους όπου χαράσσονται συνεχείς σχισμές γυαλιού, μεταβλητού πλάτους και σημειακά, μικρά, ανεξάρτητα πλαίσια. Πρόκειται για χάραξη σε ενα ορθοκανονικό σύστημα που διατρέχει καμπύλες επιφάνειες. Η συγκεκριμένη μορφή των ανοιγμάτων μπορεί να συγκριθεί με τα ανοίγματα στις απολήξεις των κλιμακοστασίων του μοναστηριού La Tourette, έργο του Le Corbusier στο οποίο είχε εργαστεί ο Ξενάκης. Παράλληλα η υπόθεση για τη μέθοδο κατασκευής του σπιτιού με τεχνοτροπία bunker - μονόλιθοι από σιδηροπαγές σκυρόδεμα τοποθετημένοι στον αναβαθμό, επιβεβαιώνεται με την αντιπαραβολή αυτή (εικ3). Ο δημιουργός αναφέρεται στην σύνθεση των υαλοστασίων της κύριας πρόσοψης του μοναστηριακού συγκροτήματος, της δημιουργίας μιας αντιληπτικά κυματοειδούς όψης που παράγεται από ασύμμετρη κατανομή καθέτων προς την επιφάνεια της όψης ευθύγραμμων σκιάστρων από σκυρόδεμα. Στο σπίτι στην Αμοργό διαπιστώνουμε την αντιστροφή της θέσης αυτής.
Οικιακό πολύτοπο

Τα πολύτοπα είναι μια σειρά έργων του Ξενάκη, (Montreal 1967, Περσέπολις 1971, Cluny 1972, Paris 1973) όπου συγκλίνουν τα πεδία σύνθεσης του ήχου, του φωτισμού και του χώρου. Αποτελούν δημόσια ολοκληρωμένα θεάματα, χωρικά έργα όπου οι δράσεις του ήχου και του φωτός παράγουν μια εφήμερη και χρονική αρχιτεκτονική (εικ.4).

Εδώ η χρήση της τεχνολογίας, από τα λέιζερ και τις ηλεκτροακουστικές μετατροπές αναλογικών ήχων, σε ομάδες παιδιών που μεταφέρουν πυρσούς, απελευθερώνει το δημιουργό απο τον καταπιεστικό διαχωρισμό μεταξύ αρχιτεκτονικής και μουσικής σύνθεσης.

Εάν συγκρίνουμε το σπίτι στην Αμοργό με ένα πολύτοπο, διαπιστώνουμε ότι απουσιάζει ο ήχος, ως τεχνολογική ελεγχόμενη εγκατάσταση. Μπορούμε όμως να φανταστούμε το πέρασμα του ανέμου του Αιγαίου ανάμεσα στους όγκους του. Η σύνθεση του φωτός επιτυγχάνεται με τη χάραξη των διάφανων μερών των καμπυλόμορφων όγκων. Μικρά ανεξάρτητα πλαίσια, ανοιγόμενα παράθυρα, και συνεχείς γραμμές που ελίσσονται διατρέχοντας τοίχους και οροφή και δημιουργούν ένα φίλτρο που μεταφέρει την ατμόσφαιρα του Αιγαίου, το φώς και τα χρώματα του περιβάλλοντος, στο εσωτερικό του σπιτιού. Η μουσικότητα στη σύνθεση των ανοιγμάτων είναι κυρίως χρονική και όχι μόνο στατική - γραφική. Αρκεί να φανταστούμε τη ροή του φωτός στο εσωτερικό κατά τη διάρκεια της ημέρας.

επίλογος
Η ιδιαιτερότητα και πρωτοτυπία του σπιτιού στην Αμοργό βρίσκεται στην πολλαπλή ταυτότητά του. Ισορροπεί ανάμεσα στην οικουμενικότητα και την εντοπιότητα. Ενσωματώνει συνθήκες της ανώνυμης κυκλαδικής αρχιτεκτονικής, και αντηχεί τον νησιώτικο τρόπο ζωής. Η τεχνική μορφή του διέπεται από στοχαστικούς κανόνες σύνθεσης σύγχρονες κατασκευαστικές μεθόδους και ποιήματος των Βρυξελλών, έργο πρωτοποριακό και ανεπανάληπτο,ακόμη ένα δείγμα προσωπικής ποιητικής γραφής ή μια περίπτωση εφαρμοσμένης έρευνας. Αναμφίβολα όμως το σπίτι διακοπών στην Αμοργό εντοπίζεται εκεί που η συνθετική ωριμότητα του μουσικού γονιμοποιεί την σχεδιαστική αντοχή του μηχανικού. Εάν το ζήτημα της συνέχειας του Μοντέρνου στη σύγχρονη Ελληνική αρχιτεκτονική επανέρχεται σήμερα στο έργο των νέων Ελλήνων αρχιτεκτόνων, το σπίτι στην Αμοργό οφείλει να θεωρηθεί μέρος της παράδοσης που κληρονομούμε εμείς ως επίγονοι. 
αναφορές
Αφετηρία της παρουσίασης αυτής, είναι το ταξίδι στην Αμοργό τον Αύγουστο του 1999, όταν μαζί με το Φρανς Μαυρογορδάτο (1964-2000) επισκεφτήκαμε το σπίτι. Το φωτογράφησα με αναλογική ευρυγώνια ΝΙΚΟΝ τσέπης. Θέλω να ευχαριστήσω τον κριτικό αρχιτεκτονικής Bart Lootsma για τη βοήθειά του στον εντοπισμό των σχεδίων του σπιτιού. Όλες οι εικόνες που παρατίθενται ως αναφορές προέρχονται από την παρακάτω βιβλιογραφία:
      1. Xenakis, Les Polytopes, Balland 1975

2. Xenakis, Musique -Architecture, Casterman 1975

3. Ιάννης Ξενάκης, Κείμενα περί Αρχιτεκτονικής και Μουσικής, εκδ. Ψυχογιός 2001

4. Marc Trieb, Space calculated in seconds, Princeton University Press 1996
5. Le Corbusier Oeuvre complete- v.7 1957-1965, Les Editions d'architecture, Zurich

Link:

http://www.iannis-xenakis.org/xen/index.html