ΘΟΔΩΡΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ / 1935 - 2012 *

«…έπρεπε να σώσω τη μνήμη…»**

Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ  ΠΟΥ ΚΑΤΑΦΕΡΕ ΝΑ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΕΙ

ΣΕ ΕΠΙΚΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ

ΤΗΝ ΠΟΛΥΣΗΜΑΝΤΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ,ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

φωτο. Josef  Koudelka / Aπό τα γυρίσματα της ταινίας "Το βλέμμα του Οδυσσέα" [1996]

Στην προβολή του «Βλέμματος του Οδυσσέα» ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ήταν εδώ. Καλεσμένος της κινηματογραφικής λέσχης του Αγίου Νικολάου, στις 29.02.1996, συνομίλησε με το κοινό με το γνωστό του πάθος. Ξανάρθε το 2005, για την προβολή των 10 ταινιών που επέλεξε να προβληθούν σε ένα πολυθεματικό αφιέρωμα με εμβληματικές ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Ήταν τακτικός καλεσμένος σε προβολές στην Κρήτη. Τελευταία παρουσία του στο Ηράκλειο ,το 2009, μετά από πρόσκληση της νέας κινηματογραφικής λέσχης Ηρακλείου για την προβολή της ταινίας του «Η σκόνη του χρόνου».

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ήταν ο δημιουργός που μας έδωσε τη δυνατότητα να δούμε τα πολιτικά πεπραγμένα του τόπου μας και του κόσμου με ένα διαφορετικό  τρόπο βασισμένο κυρίως σε μια οιονεί ποιητική και αναθεωρητική κινηματογραφική ανάγνωση. Δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω τη συγκίνηση που νιώσαμε -φοιτητές τότε- όταν προβλήθηκαν οι «Κυνηγοί» το 1978. Κάποιοι έμειναν βουβοί και άλλοι χειροκροτούσαν μέσα στην αίθουσα την ώρα που οι κόκκινες σημαίες ενός χαμένου αγώνα κατέβαιναν σιωπηλά με τις σχεδίες πάνω στο ποτάμι. Η συγκεκριμένη σεκάνς, σημάδεψε οριστικά τη δική μου αντίληψη για τη δύναμη της κινηματογραφικής του γλώσσας και όταν μετά από χρόνια κατάφερα να δω μια μια όλες τις ταινίες του, ήταν πάντα εκείνη που στοίχειωνε ανεπανόρθωτα όλη την τοιχογραφία της αγγελοπουλικής αφήγησης.

Θ.Αγγελόπουλος / "Οι κυνηγοί" [1977]

Στη διάρκεια σαράντα χρόνων, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, δημιουργικός και αεικίνητος πάντα, συνέθεσε τμηματικά και μας πρόσφερε ένα τεράστιο κινηματογραφικό ψηφιδωτό, με μοναδικές παραστάσεις που εικονογράφησαν με συγκλονιστικό τρόπο το μεγάλο επικό ιστορικό τοπίο της ανεξάντλητης ανθρώπινης περιπέτειας. Ήταν Έλληνας και διεθνικός συνάμα. Είχε τις αφετηρίες του σε κάθε τι που αντιπροσώπευε την ιδιοπροσωπία του τόπου του, τις πολιτισμικές του καταστατικές στοιχειώσεις, τα σημαίνοντα της κουλτούρας του, τη σπαρακτική του διαδρομή στους δρόμους της Ιστορίας.  Παράλληλα αντλούσε τις αναφορές του από ένα κοσμοπολιτισμό που επέτρεπε στα ρεύματα της σκέψης που διατρέχουν τις οικουμενικές αγωνίες της ανθρώπινης συνθήκης να γονιμοποιούν με καίριο τρόπο όλες του τις προσλήψεις και να τις επανεκθέτουν μέσω μιας κινηματογραφικής διήγησης ανοικτής σε ωσμώσεις και επιρροές από όλα όσα έχουν αξία και δύναμη να παραμένουν στο χώρο της βαθιάς μας συνείδησης.

Δεν ξέρω προσωπικά πολλούς δημιουργούς, με μικρή εξαίρεση ίσως τον Κρις Μαρκέρ, τον Κεν Λοόυτς και τον Πατρίσιο Γκουσμάν, που να έχουν καταφέρει να μετασχηματίσουν σε κινηματογραφικό πλάνο -σε όλες τις κλίμακες- τις εντάσεις και τη βαθιά ποιητική συγκίνηση της ανθρώπινης στράτευσης στο ζωοποιό λόγο της αντίστασης και της επανάστασης. Χιλιάδες κριτικές και προσεγγίσεις προκλήθηκαν από το σπουδαίο αυτό κινηματογράφο, που έβλεπε τον κόσμο «εν σιωπή» πίσω από την κάμερα όπως έλεγε ο Ακίρα Κουροσάβα. Η ιστορία κάνει κύκλους, σαν σπιράλ έλεγε ο ίδιος, και κάθε φορά μας παρουσιάζεται με ένα διαφορετικό τρόπο.

O κινηματογράφος ποταμός του Θόδωρου Αγγελόπουλου, δεν αντιπροσωπεύει μόνο καλλιτεχνικές παραγωγές βασισμένες σε πρωτότυπες σεναριακές δομές και  σπουδαίους συντελεστές μιας άρτιας εικονοπλαστικής και τεχνικής επεξεργασίας. Δεν είναι μόνο η συνάντηση του λόγου ή της σιωπής με τις αισθήσεις και τις ανθρώπινες απαντοχές που κατοίκησαν τη φύση χτίζοντας το κοσμικό όραμα της εφήμερης παρουσίας του ανθρώπου. Αποτελεί μια ουσιαστική απόπειρα αφαιρετικής ανασύστασης του ιστορικού χρόνου που χάθηκε, επαναδιατύπωσης των ανθρώπινων προσδοκιών που διαψεύστηκαν, αποκατάστασης των συγκλονιστικών σπαραγμάτων της μνήμης τα οποία δεν κατάφερε να ρευστοποιήσει η σπουδή του βίου. Η Ιστορία είναι πάντα εκεί, ως ένα «θορυβώδες υπόβαθρο» που μοιάζει με συμπαντικό αχό (background noise**) και δεν αφήνει τη λήθη των νικητών και του χρόνου να επιβάλει τον έλεγχό της  στην οριστική συνείδηση των γεγονότων. Εκείνων που έγιναν, αυτών που συμβαίνουν και όλων εκείνων που μελλοντικά θα συμβούν.

Θ.Αγγελόπουλος / "Το λιβάδι που δακρύζει" [ 2004]

Στο κινηματογραφικό τοπίο του Αγγελόπουλου, η Ιστορία δεν έχει τακτοποιήσει οριστικά τις εκκρεμότητές της με την υπόθεση του δικαίου, γιατί στο βάθος ποτέ δεν υπήρξε το ευνοϊκό του πεδίο. Απομένει σε μας μέσα από την αφύπνιση που προκαλεί το κινηματογραφικό ερέθισμα να υποθέσουμε πότε θα διατυπωθεί η τελική ετυμηγορία και τα πορίσματα που τη συνοδεύουν. Τα επαναλαμβανόμενα «μελαγχολικά πλάνα» του σχεδόν περιμένουν την εισβολή μιας πυρετικής και παθιασμένης περιπλάνησης στις περιοχές του ανεκπλήρωτου. Άλλοτε της ουτοπίας που κυοφορήθηκε κάτω από τις κόκκινες σημαίες που ανέμιζαν αλλά ποτέ δεν διπλώθηκαν για να  παραδοθούν οριστικά στη λησμονιά και κάποτε της εκκωφαντικής σιωπής που κυριεύει τα πλάνα και τα βυθίζει σε ένα σχεδόν μεταφυσικό κυματισμό που περιμένει τη στιγμή που θα συντονιστεί με τον άρρητο κόσμο μιας ακραίας διανοητικής και συνάμα προσωπικής αποκάλυψης.

Θ.Αγγελόπουλος / "Τοπίο στην ομίχλη" [ 1988 ]

Ο Αγγελόπουλος δεν ταλαντεύθηκε ποτέ. Ήταν πάντα με την πλευρά που μπορούσε να ονειρεύεται τόπους, ικανούς να ανταποκριθούν στο ηθικό αίτημα ενός κόσμου με πολιτικά και πολιτισμικά προτάγματα ριζικά διαφορετικά από εκείνα που μας πρόσφερε η ιστορική εμπειρία του περασμένου αιώνα. Οι ταινίες του δεν περιέχουν μηνύματα, αλλά υποκαθιστούν διαρκώς τους κώδικες μιας μονοσήμαντης επικοινωνίας και των αισθητηριακών της προτύπων με την εκρηκτική μεταμόρφωση των κινούμενων αργοκίνητων πλάνων σε τόπους νοήματος, που διηγούνται με επικό τρόπο τα συμβολικά και ηθικά υπονοούμενα του ανεξερεύνητου ανθρώπινου σύμπαντος και των ιδεολογικών προσανατολισμών μιας διηνεκούς –αλλά αχρονικής- Αριστεράς ταυτισμένης απόλυτα με την ανθρώπινη ευαισθησία.

Η γλώσσα του κινηματογράφου συναντά όλες τις φυσικές και τις αισθητικές παραμέτρους του ανθρώπινου εποικοδομήματος και τις ανασυνθέτει μέσω μιας αέναης ποιητικής μεταστοιχείωσης σε  αργόσυρτα τράβελιγκ, εμμονικά ενσταντανέ της κάμερας σε επαρκή απόσταση από τα πρόσωπα- που εξακολουθούν πάντα να εκφέρουν τον ελλειπτικό τραγικό τους ρόλο-  και γοητευτικές σεκάνς βουτηγμένες στην παράφορη ποιητική των χρωμάτων του βάθους των πραγμάτων, που στοιχειώνουν τα βλέμματα και μας αφυπνίζουν με δραματικό τρόπο από την εσωτερική μας ραστώνη.

Θ.Αγγελόπουλος / "Το βλέμμα του Οδυσσέα " [1996]

Το όν και το επικείμενο, το πραγματικό και η προσδοκία, το προσωπικό δράμα και το συλλογικό όραμα, το αληθοφανές και το επίπλαστο, η ανάμειξη του φιξιόν και της τεκμηρίωσης, αθροίζονται με τρόπο σαρωτικό και ανασυνθέτουν ένα ενοποιημένο πεδίο όπου καθίστανται δυσδιάκριτα τα σημαινόμενα και τα σημαίνοντα, τα όρια της φυσικής και της φασματικής διήγησης, οι συμβάσεις του χρόνου, της Ιστορικής συνθήκης και της δυναμικής μνήμης, το σπαρακτικό προσωπικό εντέλει διακύβευμα της σωματικής και της διανοητικής μας συνθήκης, αφήνοντας ανοικτό το πεδίο για την  ανάδυση και την κυριαρχία της άδηλης οικουμενικής μας συνείδησης.

Αυτό που θέλω να πω

αστράφτει απρόσιτο…             

Μόνο οι παραπάνω δυο στίχοι δανεισμένοι από το νομπελίστα ποιητή του 2011, σουηδό Τόμας Τρανστρέμερ, επιτομή και αφιέρωση στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου, στον κινηματογράφο του που καθόρισε το βλέμμα μιας γενιάς, μας καθοδήγησε, μας έδωσε ιδέες και εμπνεύσεις, μας γοήτευσε με τις εικόνες και την εκκωφαντική σιωπή του, μας χαλύβδωσε και μας έδειξε πως το μόνο όπλο που μας απόμεινε είναι η Μνήμη…Και η Τέχνη και ο Έρωτας…

Odyss, 5.02.2012/27.04.2012

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

* Μικρή αναφορά -με αφορμή τη σημερινή μέρα γέννησης  [27.04.1935] του σκηνοθέτη- αφιερωμένη στη συνάντηση που γίνεται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα για να τιμηθεί η μνήμη του. 

* Η γνωστή φράση από το διάλογο στο υπόγειο της κινηματογραφικής λέσχης του Σεράγιεβο,

στην ταινία "Το βλέμμα του Οδυσσέα", του συντηρητή των φιλμ προς τον επισκέπτη του.